آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه تفسیر سه‌لایه‌ای از سوی جعفر نکونام مطرح شده و آن به این مضمون است که تفسیر روزآمد از قرآن در گرو به دست دادن سه لایه تفسیری تاریخی، فراتاریخی و عصری است. تفسیر تاریخی ذکر معنایی است که میان عرب حجاز عصر پیامبر$ متعارف بود. تفسیر فراتاریخی نیز عبارت از بیان معنایی کلی و خالی از مختصات قومی و تاریخی از آیات است؛ طوری که آن معنا میان همه اقوام بشری مقبول باشد. تفسیر عصری عبارت از معنایی است که با موارد و مصادیق عصر حاضر قابل انطباق باشد. برخی از مهم‌ترین مبانی نظریۀ تفسیر سه لایه‌ای عبارت‌اند از: تاریخمندی قرآن، عرفی بودن زبان قرآن، حاشیه بر متن بودن قرآن. به نظر برخی از ناقدان مبنای تاریخمندی قرآن ناقض عمومیت و جاودانگی قرآن دانسته شده است؛ منتها این نظریه مدعی است که تفسیر سه لایه‌ای منافی عمومیت و جاودانگی قرآن نیست و تاریخمندی قرآن فقط ناظر به لایه تاریخی است. امّا مبنای حاشیه بر متن بودن، معارض تبیان کل شیء بودن قرآن به شمار رفته است؛ اما در این نظریه آیه مورد اشاره فقط ناظر به مسائلی دانسته شده که در دوره رسالت پیامبر$ مطرح بوده است که از آن به حاشیه تعبیر شده است؛ نه تمام حاجات بشر تا ابد. در نقد دیگر مبنای عرفی بودن قرآن منافی حقانیت آموزه‌های قرآن شمرده شده است؛ اما صاحب نظریه این مبنا را مخل به حقانیت قرآن نمی داند؛ چرا که قرآن با باورها و سنت‌های باطل مقابله کرده و وجود برخی از گزاره های باطل در قرآن از قبیل جدل و مماشات شمرده می‌شود. ضمناً این نظریه در برخی موارد با نظریات ابوزید و فضل‌الرحمان مشابهت‌هایی دارد که نو بودن آن را نفی می کند. منتها نکونام بر این نظر است که نو بودن یک نظریه به تمایزات آن نظریه است و از جمله تمایزات این نظریه این است که این نظریه بر خلاف نظریه فضل الله که فقط ناظر به آیات احکام بود، تمام آیات قرآن را اعم از آیات احکام و غیر احکام در برمی‌گیرد. و بالاخره از دیگر اشکالات این نظریه مناسب نبودن تعبیر لایه در عنوان نظریه و رجحان تعبیر مرحله به جای آن و نیز مناسب نبودن تعبیر تفسیر بر مرحله عصری و رجحان تعبیر تطبیق به جای آن است. منتها صاحب نظریه کاربرد این تعابیر را تسامحی دانسته و با تعریفی که به دست می دهد، مشکل را قابل رفع می شمارد.

یکی از موضوعات مهمی که از قرآن برداشت می‌شود، عصمت انبیا در زمینه تلقّی و دریافت وحی، تبلیغ رسالت خود و نیز عصمت ایشان از گناه است. امّا، از آغاز نزول قرآن، منکران عصمت انبیا با تمسّک به بعض متون دینی و تاریخی، به طرح شبهاتی در این زمینه پرداخته‌‌اند. به همین دلیل از دیرباز عالمان و مفسّران فریقین آثار متعدّدی در پاسخ به این شبهات تألیف کرده‌اند. علامّه طباطبایی که جامع علوم معقول و منقول است، یکی از ایشان است که با توجّه به تبحّر پیش‌گفته به پاسخگویی شبهات پرداخته است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن بررسی تفسیر المیزان، از طریق استخراج نمونه‌ها و شرح آن‌‌ها، به این نتیجه رسیده است که علامّه طباطبایی به صورت روشمند و با استناد به دلایل عقلی و نقلی، با روش‌های متنوّعی از قبیل روش حَلّی، تبیین واژه‌ها، ارائه مثال، نقد و ردّ لوازم شبهه و...، به شبهات عصمت انبیا پاسخ داده است.

در مقاله حاضر، چیستی و مبانی نظریه «تفسیر سه لایه‌ای قرآن کریم» بررسی شده است. نخست، نظریه تعریف شده و بر سه لایه تایخی، فراتاریخی و عصری مشتمل دانسته شده است. لایه تاریخی همان فهم عرب حجاز عصر پیامبر(ص) از آیات قرآن به شمار آمده و اظهار شده است، برای شناخت چنان فهمی باید به معهودات آن مردم مراجعه کرد که برخی از آنها، ظاهر و سیاق آیات، آیات مشابه، شخصیت مخاطبان قرآن، حوادث آن عصر و مصر، فرهنگ و تاریخ آن مردم و عهدین بر شمرده شده است. لایه فراتاریخی نیز عبارت از یک معرفتی دانسته شده است که میان همه اقوام بشری مشترک و مقبول باشد که با الغای خصوصیات عصر و مصر نزول قرآن به دست می آید. لایه عصری عبارت از تطبیق مسائل و حاجات و مقتضیات عصر حاضر بر همان معرفت مشترک و مقبول بشری حاصل می گردد. برخی از مهم ترین مبانی این نظریه که در این مقاله بدان پرداخته شده، عبارت از عرفی و گفتاری و تدریجی النزول و تاریخمندی و حاشیه بر متن بودن از یک سو و تطور مقتضیات قومی و ضرورت حل تعارض ظاهری میان قرآن و علم و مدرنیته است.

فعالیت های فرهنگی امام علی (علیه السلام) در دوران 25 ساله پس از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان موضوع پایان نامه مشخص شده است .فعالیت های امام در این دوران به گونه ای است که نمی توان آنان را نادیده گرفت ،بلکه به عنوان یک فعالیت اثر گذار باید در نظر گرفته شود.این پایان نامه دارای شش فصل می باشد .در فصل اول به کلیات پرداخته است .فصل دوم زمینه های فعالیت فرهنگی امام علی (علیه السلام) در دوران قبل از رسالت تا رحلت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از جمله گستردگی علم امام، تربیت یافتگی امام در نزد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) وشایستگی های علمی امام و... مورد تدقیق وبررسی قرار گرفته وتبیین وتشریح گردیده است.انواع فعالیت های فرهنگی امام در حوزه های مختلف چون تفسیر قرآن ،جمع آوری قرآن ،مشاوره به خلفا، مناظره با اندیشمندان دیگر ادیان و....در فصل سوم بطور جداگانه آورده شده است.موانع فعالیتهای فرهنگی امام علی (علیه السلام) از مباحث دیگر است که در فصل چهارم مورد بررسی ،وبه طور جداگانه به مصادیق آن پرداخته شده است.در فصل پنجم به پیامدهای فعالیت فرهنگی امام با موضوعاتی چون امام علی (علیه السلام) پایه گذاروحدت اسلامی ،حافظ اسلام ومحور علومقرار گرفتن ایشاناشاره می کند.برخی از یافته های این فصول عبارتند از :1-به این نتیجه رسیدیم که امام علی (علیه السلام) علم خودرا از خزانه ی غیب الهی یا از تعلیمات پیامبر که آن نیز از مبداوحی سرچشمه می گرفت دریافت کرده بود وهمچنین بیانات پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در باره امام ،موقعیت حضرت علی (علیه السلام) را از نظر معنویت واز نظر اخلاص در دین به خوبی روشن می سازد.2-امام در این دوران به انجام خدمات علمی واجتماعی بسیاری موفق شد که تاریخ نظیر آن را برای دیگران ضبط نکرده است .3-با بسته شدن با ب معارف دینی ونهی از ژرف اندیشی راه برای انجام فعالیت های امام کم رنگ شد وامام کمتر می توانست به فعالیت های خود آزادانه عمل کند .4-امام توانستند ثمرات مفیدی را به جامعه اسلامی هدیه کنند که از جمله حفظ اساس اسلام ووحدت مسلمین بود .

در برخی کتب حدیثی و تاریخی اهل سنت روایت‌ها و گزارش‌هایی وجود دارد که برابر با آنها، پیامبر اکرم$ پیش از بعثت، جامه از تن درآورده و مکشوف العوره شده و براساس یک ندای غیبی از این کار باز داشته شده است. دو دسته از این گزارش‌ها مربوط به کودکی پیامبر$ و یک دسته مربوط به نوجوانی پیامبر و یک دسته نیز مربوط به جوانی اوست که از جهت سند و متن قابل نقد و بررسی هستند. با وجود اهمیت این موضوع تاکنون هیچ‌گونه پژوهش مستقلی در این زمینه، سامان نیافته است. در نقد سندی، مشخص گردید که اسناد روایات ناپوشیدگی پیامبر$ پیش از بعثت مرسل و ضعیف هستند و در نقد متنی نیز، روایات مورد بحث با آیات قرآن، سنت و عقل ناسازگار است و دچار اضطراب نیز هست. در نهایت خاستگاه این گزارش‌ها بررسی شده و روشن گردید که این روایات را بنی امیه برای تخریب چهره پیامبر$ ساخته‌اند.

مسئلۀ جانشینی پیامبر اسلام(ص) از مهمترین مسائل در بین مسلمانان از صدر اسلام تاکنون بوده است. شیعه قائل به منصوص بودن نصب امام علی(ع) از سوی خدا و رسول(ص) است. یکی از دلائل متقن شیعه جهت اثبات امامت و خلافت امیرالمؤمنین(ع)، حدیث متواتر غدیر است، اما اهل سنت حدیث مزبور را در حد محبوبیّت و نصرت و مفاهیمی غیر از امامت تنزّل داده اند. علامه میرحامدحسین، که از عالمان شیعی است، مفاد حدیث غدیر را در کتاب «عبقات الانوار فی امامة الائمه الاطهار» تبیین کرده و دلائل متعددی برای اثبات دیدگاه شیعه اقامه کرده است. این پژوهش بر آن است تا با رویکرد توصیفی- تطبیقی- تحلیلی، دلائل علامه را بازشناسی کرده و شیوه استخراج این ادلّه را واکاوی کند. نتیجه آن که، علامه با رویکرد جامع نگری نسبت به قرائن و منابع فهم حدیث غدیر از جمله: آیات قرآن، روایات مرتبط با حدیث غدیر، گزارش‌های متعدد از حدیث غدیر، فهم صحابه و اقوال عالمان اهل سنت اقدام به استخراج قرائن متصل و منفصل برای فهم صحیح حدیث کرده است و بر پایۀ این قرائن اثبات می کند که حدیث غدیر بر امامت امیرالمؤمنین(ع) دلالت تام دارد.

«هرمنوتیک کلاسیک» تلاشی برای دستیابی به چگونگی خوانش متن با ارائهٔ اصول و مبانی روشمند است. «شلایرماخر» از هرمنوتیست‌های برجستهٔ کلاسیک به شمار می‌رود. نمایان‌ترین نقش شلایرماخر در تحول هرمنوتیک، ‌گذار از هرمنوتیک‌های تخصصی و ابداع اصول و ضوابط عام تفسیری است که غالباً نشأت‌گرفته از گفتمان‌های ادبی-عصری اوست و نکات ارزنده‌ای را فراروی مفسران اسلامی می‌گذارد. ازاین‌رو، نوشتار حاضر با مطالعهٔ نظریات هرمنوتیکی شلایرماخر به‌روش توصیفی‌تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که مهم‌ترین مبانی شلایرماخر در تحلیل و خوانش متن چیست؟ و با نظر به آموزه‌های کلاسیسیسم و رمانتیسیسم چگونه تحلیل می‌شود؟ حاصل آنکه، اثرپذیری شلایرماخر از مکاتب ادبی-عصریِ خویش سبب شده است تا از القای نگرشی تک‌بُعدی به مقولۀ فهم متن پرهیز کرد و از گفتمان‌های مختلف ادبی، نظیر گفتمان‌های کلاسیستی و رمانتیستی بهره جُست. ازجمله اصول مبتنی‌بر تفکر کلاسیستی شلایرماخر عبارت است از: محوریت مؤلف، غایت‌مندی معنا، عینیت معنا، فراعصری‌بودن فهم، روش‌گرایی فهم و اهمیت قواعد زبان‌شناختی. اصول مبتنی بر تفکر رمانتیستی وی نیز عبارت‌اند از: اصالت فردیت مؤلف، اصالت سوء‌فهم، عدم‌کفایت قواعد زبان‌شناختی، عدم‌امکان پرهیز کامل از تأثیر پیش‌فرض‌ها، امکان تحقق فهم برتر از مؤلف و بشری‌بودن گزاره‌های کتاب مقدس.

یکی از مهمترین مسائلی که در طول تاریخ، همواره مورد توجه گروه‌های مختلف بوده است، بازنگاری تعاریف شر، تشریح اصل شرور و تعیین راه حل برای رفع شبهات مرتبط با آن می‌باشد. شبهات پیرامون مسئله شر، به زمان و مکان و آئین خاصی محدود نمی‌شود و به جهت ارتباط و نقش این موضوع در تفکر اعتقادی، پرداختن به آن در همه ی ادوار ضرورت می‌یابد. یکی از تقریرهای رایج آن اینست که یا خدا می‌خواهد شرور را نابود کند و نمی‌تواند، یا می‌تواند و نمی‌خواهد، یا نه می‌خواهد و نه می‌تواند، یا هم می‌خواهد و هم می‌تواند؛ اگر او می‌خواهد و نمی‌تواند پس عاجز است ولی این با اوصاف خداوند مطابق نیست، اگر او می‌تواند و نمی‌خواهد پس بخیل است که این نیز با خداوند سازگار نیست، اگر او هم می‌خواهد و هم می‌تواند که تنها فرض متناسب با خداست، در این صورت شرور از چه منبعی سرچشمه می‌گیرند و چرا او آنها را از بین نمی‌برد؟ سوالات پیرامون مسئله ی شرور، گاه منجر به انکار وجود خداوند، گاه منجر به انکار قدرت مطلق و علم مطلق و خیرخواهی مطلق خداوند و گاه منجر به شکل‌گیری باور به ثنویت خالق، شده است. منکران معتقدند چون نمیتوان پاسخ شایسته ای بر آن پرسش‌ها یافت، این مسئله، دلیل محکمی بر ضعف مدعای خداباوران مبنی بر رحمت و قدرت مطلق خدا است. از آنجا که مسئله ی شرور، تنها استدلال ملحدان علیه خداست؛ پاسداری از باور به خداوند یکتای قادر مطلق و عالم مطلق و خیرخواه مطلق ایجاب می‌کند تا در مسیر پاسخگویی به اشکالات آسیب زننده به نظام دینی قدم برداشته و از آسیب هایی مانند دوری جامعه از اصل خداباوری و یکتا پرستی که نهایتا منجر به شیوع ناهنجاری های اجتماعی و ارتکاب جرم و ایجاد ناامنی می‌شود، پیشگیری کنیم. هدف از پژوهش پیش رو، حل معمای شر با توجه به دیدگاه مفسر و فیلسوف بزرگ علامه طباطبایی و عارف نامدار حوزه ی ادبیات تعلیمی، مولوی است؛ بدین منظور با در نظر گرفتن " تبیان لکل شئ " بودن قرآن، به قیاس رویکرد فکری علامه طباطبایی و مولوی در برخورد با مسئله ی شر پرداخته می‌شود. نحوه ی ورود هر دو فرد به این چالش، پرداختن به بحث هستی شناختی و الهیاتی است و هر دو به عدمی بودن و نسبی بودن شر باور دارند. در این بررسی، به سبب نظری بودن موضوع، به صورت توصیفی ـ تحلیلی به پردازش محتوای کیفی مطالب گردآوری شده، توجه می‌شود. در این پژوهش، به ترتیب به شرح اصل مسئله ی شر، بیان ناسازگاریهای موجود، راه حل ها و پاسخهای دگرگون ارائه شده توسط اندیشمندان، تحلیل و نقد راهکارهای اراِئه شده، تبیین مبانی و رویکرد علامه طباطبایی نسبت به شرور، تبیین مبانی و رویکرد مولوی نسبت به شرور، تطبیق یابی رویکرد علامه طباطبایی و مولوی با آیات متناظر به بحث و در نهایت، با دقت در انسجام متن و پیوستگی محتوا، به کشف وجوه تشابه و تمایز و قیاس بین رویکرد علامه طباطبایی و مولوی پیرامون مسئله ی شرور خواهیم پرداخت تا هدف پژوهش که تبیین رهیافتی برای حل معمای شر می‌باشد، محقق گردد. ان شاء الله تعالی.

شرح روایات معصومان (ع) مستلزم به کارگیری اصول و مبانی ویژه‌ای است که عدم توجه بدان فرایند فهم را از اساس مختل می‌سازد. «مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول» تألیف علامه محمد باقر مجلسی، از جامع‌ترین شروح حدیثی نگاشته شده بر «الکافی» ثقة الإسلام کلینی است. شارح در این مجموعه کوشیده است با کاربست پاره‌ای از اصول به فهم مدالیل اصیل روایات نائل آید. آنچه نگارندگان این سطور به دنبال تبیین آنند، بررسی مبانی فهم حدیث علامه مجلسی در «مرآة العقول» با تأکید بر اصول کافی است. آنان به منظور جبران خلأ مطالعاتی حاکم بر بحث حاضر کوشیده‌اند با مطالعة بیانات علامه در ذیل روایات اعتقادی «الکافی» به روش توصیفی ـ تحلیلی، این پرسش را پاسخ گویند که مبانی علامه در فهم و شرح روایات اصول کافی چیست؟ نتایج حاصل از این مطالعه گویای آن است که علامه در توضیحات و نکاتی که برای فهم روایات اصول کافی آورده، برخی مبانی فقه الحدیثی را در نظر داشته است. عرفی بودن زبان احادیث، وقوع صناعات ادبی در کلام معصوم (ع)، حجیت دلالت سیاق در فهم مراد معصوم (ع)، هماهنگی و سازواری درونی روایات معصومان (ع)، علم و عصمت انبیاء و ائمة اطهار (ع)، حجیت سنت معصومان (ع)، حجیت عقل در اثبات اصول دین، رعایت تقیه و سطوح مخاطبان در کلام معصوم (ع)، و لزوم رعایت احتیاط در تأویل روایات از مهم‌ترین این مبانی به شمار می‌روند. تدقیق و تأمل در این مبانی نشان می‌دهد که مجلسی به جهت بهره‌مندی از جامعیت علمی، و تسلط ویژه بر علوم معقول و منقول، در شرح روایات اعتقادی «الکافی» از القاء نگرشی تک‌بعدی به روایات پرهیز نموده و در این راستا از رویکردهای مختلف کلامی، اخباری و عقلانی بهره برده است. بی‌تردید که الگوپذیری از این مبانی می‌تواند در تحقق فهمی صحیح و روش‌مند از روایات اعتقادی «الکافی» سودمند باشد.

توجه به قرائن کلام برای فهم معنا و مراد آن، از اصول عقلایی محاوره میان انسان‌هاست. کشف معانی و مقاصد آیات قرآن کریم نیز از این امر مستثنا نیست؛ زیرا منطبق با زبان بشری و قواعد حاکم بر آن نازل شده است. مفسران قرآن در اصل لزوم توجه به قرائن در تفسیر وحدت نظر داشته، اما در نگرش و نحوه کاربست قرائن، دارای عملکردی متفاوت بوده‌اند که این امر، نقش مؤثری در بروز اختلافات تفسیری داشته است. پژوهش حاضر، باهدف بررسی و ارزیابی رویکرد صادقی ‌تهرانی و جوادی آملی به انواع قرینه و تأثیر آن در اختلافات تفسیری آیه قصر نماز با روش تحلیلی- تطبیقی، سامان یافته است. نتایج پژوهش، نشان می‌دهد که دو مفسر، باوجود همسویی در روش تفسیری و مذهب، در رویکرد به قرائن و نحوه کاربست آن‌ها در تفسیر آیه، عملکرد متفاوتی دارند که این امر، تأثیر زیادی در اختلافات تفسیری میان آن‌ها داشته است. صادقی تهرانی با توجه به این‌که تا حد زیادی به قرآن‌بسندگی در تفسیر گرایش دارد، بیشتر از قرینه متصل سیاق و منفصل آیات استفاده نموده و به خاطر داشتن دید انتقادی به روایات، از این قرینه در تفسیر آیه کم‌تر استفاده کرده، ولی جوادی آملی هرچند از قرائنی مانند سیاق و آیات مرتبط استفاده نموده، با توجه به این‌که آیه را از آیات‌ الاحکامی می‌داند که روایات معتبر از معصومان (ع) در تبیین آن وجود دارد، بیشتر از قرینه منفصل روایات استفاده کرده است.