آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بحث از نسبیت یکی از بحث‌های چالش برانگیز در حوز? فلسفه است. این بحث یکی از موضوعات مهم در حوز? فلسف? اخلاق است. استیس از جمله افراد مهمی است که در حوز? نسبیت‌گرایی اخلاقی به بحث پرداخته است. در باب نسبی‌گرایی اخلاقی وی چهار استدلال را که نسبی‌گرایان برای اثبات دیدگاه‌هایشان به آنها توسل جسته‌اند را ذکر کرده، و سپس به نقد و بررسی آنها می‌پردازد. آن استدلال‌ها عبارتند از: 1- استدلال براساس مبانی انسان‌شناسانه 2- استدلال براساس عواطف و احساسات افراد 3- استدلال براساس مبانی تجربه‌گرایی رادیکال 4- استدلال مبنی بر عدم وجود منبعی الزام‌آور. وی این استدلال‌ها را نمی‌پذیرد و آن‌ها را رد می‌کند. بعد از بررسی استدلال‌های نسبی‌گرایان، وی به استدلال‌های مطلق‌گرایان پرداخته و بعد از نقد و بررسی، آن‌ها را نیز رد می‌کند. بعد از اینکه استیس این دو مکتب را نقد می‌کند بالتبع باید دیدگاه جایگزینی را ارائه دهد. عام‌گرایی اخلاقی دیدگاهی است که وی درصدد است تا آن را به عنوان دیدگاهی جایگزین ارائه دهد. بر این اساس، اخلاق نسبت به نیازهای کلی انسان نسبی نیست، نیازهایی که میان هم? انسان‌ها مشترک است. این اخلاق نسبت به نیازهای خاص و دوره‌ها یا گروه‌های اجتماعی نسبی است. اخلاق عام است اما مطلق نیست. استیس دو خاستگاه برای اخلاق قائل است؛ خاستگاه دنیوی و خاستگاه دینی. نهایتاً وی بر این باور است که می‌توان خاستگاه دنیوی را به خاستگاه دینی پیوند زد؛ زیرا خاستگاه دینی از عمق بیشتری برخوردار است. به نظر استیس عمل اخلاقی دارای سه ویژگی است: ایجاد شادی، ناخودخواهی یا دیگرخواهی و عدالت. بنابراین می‌توان گفت، اصل اخلاقی‌ای که استیس قائل به آن است، اصل سعادت یا خوشبختی است اما با قید و بندهایش. وی اصل نوعدوستی را جوهر? اخلاق می‌داند و با تمسک به این اصل، نسبی‌گرایی اخلاقی را رد می‌کند. در مورد شالود? دینی، وی تجرب? عرفانی قدیسان را به عنوان شالود? اخلاق می‌پذیرد و بینش عرفانی را سرچشم? اخلاق می‌داند.کلید واژه ها: استیس،نسبیت‌گرایی اخلاقی، مطلق‌گرایی اخلاقی، نوعدوستی، نسبیت‌گرایی معتدل.

یکی از مسائل مهم اعتقادی که در بحث معاد، حسابرسی اعمال و عدل الهی همواره از زمان‏های قدیم محل نزاع و گفتگوی متکلمان بوده، مسأله احباط و تکفیر است، در اصل پذیرش این مسئله اختلاف شدیدی بین متکلمان است که آیا احباط و تکفیر اساساَ تحقق خواهد یافت؟ برخی از متکلمان بر این باورند تحقق احباط با عدل و حکمت خداوند ناسازگار است و نیز در مورد تکفیر اگر قرار باشد عمل نیکی، کلیه گناهان پیشین را از بین ببرد با حکمت جعل احکام منافات دارد، آنچه اهمیت بررسی این مسئله را دو چندان می‏کند آن است که سعادت و شقاوت انسان با احباط و تکفیر رابطه تنگاتنگی دارد، زیرا سرانجام احباط، شقاوت ابدی بوده و تکفیر موجب سعادت جاودانه انسان است. با وجود تصریح گسترده به موضوع در نصوص دینی و تأثیر آن در بسیاری از اصول اعتقادی، باز هم میان مفسرین و متکلمین در پذیرش یا نفی آن اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد تا آنجا که برخی به صراحت آن را نفی کرده و برخی قاطعانه می‏پذیرند. در این پایان نامه علاوه بر تبیین ماهوی احباط و تکفیر و طرح مسائل مربوط به آن به مسایل مهم دیگری پرداخته شده است از جمله: بررسی اختلاف نظر متکلمان شیعی و معتزلی در باب ماهیت و وقوع احباط و تکفیر، و بررسی وجوه سازگاری یا ناسازگاری احباط و تکفیر با عدل الهی. دو دیدگاه کلی در این زمینه دیدگاه موافقان احباط (معتزله) و دیدگاه مخالفان احباط (اشاعره و امامیه) است، که آنچه بر اساس بررسی این دیدگاه‏ها در باب این مساله و رابطه آن با عدل الهی حاصل شد آن است که احباط و تکفیر به طور مطلق قابل انکار نیست؛ زیرا که در قرآن تصریح به آیات حبط شده است و نیز باید در آیات حبط قائل به تأویل و تفسیر شد تا بتوان آیات حبط را با آیاتی که به حسابرسی دقیق اعمال تصریح دارند توجیه نمود. همچنین متکلمان شیعی احباط و تکفیر را سمعاَ نه عقلاَ می‏پذیرند و به لحاظ عقلی آن را ناسازگار با عدل الهی می‏دانند. واژگان کلیدی:احباط، تکفیر، عدل الهی، متکلمان معتزلی، متکلمان شیعی.

چکیده :اختلاف پیرامون «ایمان و کفر مرتکب گناه کبیره» و سرنوشت اخروی وی، که اولین مسأله مطرح در تاریخ مجادلات کلامی مسلمین بوده است، ریشه در نوع نگاه فرق مختلف اسلامی به مقوله ایمان و تلقی خاص هر یک از ماهیت و لوازم آن دارد، که در این میان تفاوت نظرها در باب رابطه ایمان و عمل، عامل اصلی بروز اختلافات بوده است.در میان فرق کلامی عامه، از بین کسانیکه عمل را داخل در ماهیت ایمان و از شروط قوام ذات آن می شمارند؛ سخت ترین موضع از آن خوارج است که فتوا به کفر صاحب کبیره داده اند، حسن بصری اهل کبائر را منافق خوانده و معتزله وی را در حد وسط ایمان و کفر قرار داده و از آن تعبیر به «منزله بین المنزلتین» کرده اند، اما اهل حدیث با تفسیر این جزء ایمان به شرط کمال آن، مرتکب گناه کبیره را مومن فاسق دانسته اند. در مقابل کسانیکه عمل را خارج از ماهیت ایمان و جدای از ذات آن می دانند، در قبال وضعیت مرتکب کبیره، دو نظر کلی ارائه نموده اند؛ مرجئه با تقلیل ایمان به معرفت و بی اهمیت دانستن عمل، گناهکار را به صرف شناخت خدا، مومن حقیقی و از اهل نجات پنداشته اند، ولی اشاعره که ایمان را همان تصدیق قلبی می دانند با اذعان به لزوم اقتران ایمان و عمل صالح در موضعی مشابه با اهل حدیث گناهکار را مومن فاسق نامیده اند.متکلمین شیعه نیز در این باب نظر واحدی ندارند. نص گرایانی چون شیخ صدوق و پیروانش که ظواهر آیات قرآن و اقوال معصومین (ع) را یگانه مرجع کشف حقایق دینی می شمارند، بر اساس همین ظواهر، ایمان را حاصل اعتقاد و اقرار و عمل، و ترک عمل را مساوی خروج از دایره ایمان می دانند، ولی از آن رو که قائل به تفکیک بین ایمان و اسلام اند، مرتکب گناه کبیره را مسلمان غیر مومن می خوانند. در مقابل عقل گرایانی چون شیخ مفید و اتباع وی که ایمان را از سنخ معرفت و عمل را خارج از حوزه مفهومی آن می پندارند، علیرغم اضطراب و تشتت رأی بسیار، در نهایت حکم به ایمان مرتکب گناه کبیره کرده اند.در حدود 900 آیه از آیات قرآن نیز به موضوع ایمان اختصاص دارد، که مفاهیم برآمده از این آیات، به انضمام احادیث مأثور از اهل بیت (ع) که بهترین مفسر و مبین کلام الهی اند، ایمان را از جنس تصدیق و یقین قلبی و مرتبه ای بالاتر از اسلام ظاهری می نمایانند که همواره ملازم عمل صالح بوده و بنا بر شدت و ضعف آن افزایش و کاهش می یابد و ارتکاب گناه در صورتی که از آن توبه نشود، منجر به زوال آن می گردد. پس باید با تفکیک اسلام و ایمان، صاحب معاصی کبیره صرفا مسلمان ظاهری دانست.واژگان کلیدی : اسلام، ایمان، کفر، گناه کبیره، فرق کلامی.

آموزه های اخلاقی همواره بخش زیادی از کتب دینی و آسمانی را در بر دارد. توجه و اهتمام ویژه به تهذیب اخلاق و ارزش های والای انسانی در متون، بیانگر اهمیت و جایگاه والای اخلاق در ادیان است. از این رو، حکیمان نیز همواره انسان را به تهذیب اخلاق، پیش از فراگیری سایر علوم، ارشاد و راهنمایی کرده اند؛ اما از سویی، تحقق این امر و بهره مندی از نتایج مترتب بر آن و به عبارتی تحصیل سعادت و وصول به آن که موضوع حقیقی علم اخلاق است، مشروط به «امکان تغییرخلق آدمی» است. بدین معنا که اگر انسان قادر بر تغییر خلق خود نباشد و یا آنکه اساساً بنا به دلایلی اخلاق آدمی تغییرناپذیر باشد، آموزه های اخلاقی و توجه دادن به آنها و در اصل علم اخلاق، بینتیجه خواهد بود.بر این اساس، اغلب فیلسوفان مسلمان که به مباحث اخلاقی نیز پرداخته اند، پس از بیان شرافت علم اخلاق بر سایر علوم و ذکر فایده های آن، بحث امکان تغییر خلق را مطرح کرده اند. از این میان، غزالی و جلال الدین دوانی با ذکر دلایل نقلی و عقلی، به طرح این مسئله و قول ها و شبهات مختلف پیرامون آن پرداخته اند.در این مقاله، پس از تبیین دیدگاه این دو فیلسوف دربارة تغییرپذیری اخلاق آدمی، دلایل و شواهد هر یک از آنان بر موضوع مذکور طرح، و نقد و بررسی خواهد شد.

انگیزش اخلاقی، بحثی مهم در فرااخلاق است. سه مسئله­ ی اساسی آن عبارتند از: ماهیت انگیزش اخلاقی، ماهیت ارتباط بین داوری اخلاقی و انگیزش اخلاقی و ارتباط انگیزش اخلاقی و ماهیت اوصاف اخلاقی. آراء فخر کلامی و الهیّاتی­ است و با نگاه فلسفه اخلاق معاصر، خوانشی امروزی از آنها ارائه می­شود. فخر به ماهیت انگیزش اخلاقی، رویکرد شناخت­ گرایانه دارد و بر این باور است که باور برای ایجاد میل و تحریک به عمل لازم و کافی­ست. طبق دیدگاه فخر، رویکرد شخصیت­گرا مکمّلِ رویکردِ شناختی است. ماهیتِ ارتباطِ داوری اخلاقی و انگیزش، درون­گرایی الغاءپذیر است یعنی رابطه ­ای ضروری اما لغوشدنی میان داوری و انگیزش اخلاقی برقرار است. تعالی­ گرایی او فارغ از نقدهای احتمالی بر آن، با نظریه­ ی انگیزشِ او سازگار است. از نظر او داوری ­های اخلاقی، باور­هایی در مورد وجودِ متعالی ارزش­ها در ذات خداوند هستند که با کمک عواملِ پرورش ­دهنده ­ی شخصیت، ایجادِ میل نموده، به انگیزش اخلاقی می­انجامند.

«مسأله‌ی شر» که می‌توان آن را یکی از مسائل بسیار مهم و بحث‌انگیز در مباحث کلام جدید و فلسفه دین معاصر دانست، از آنجایی‌که به بنیادی‌ترین اصول ادیان توحیدی – اعم از وجود خداوند و صفات مطلق او مانند قدرت، علم، خیریت و عدالت- حمله می‌برد، متألّهان خداباور را درصدد ارائه‌ی پاسخ برمی‌انگیزد. پژوهش حاضر به تقریر و مقایسه‌ی دیدگاه مایکل پیترسون و شهید مطهری درباره‌ی مسئله‌ی شر اختصاص یافته است. مهم‌ترین پاسخ پیترسون برای رفع مسئله‌ی شر، دادباوری مبتنی بر خیرهای برتر است؛ وی تنها آن دسته از دادباوری‌هایی را که «امکان شر» را برای دستیابی به خیرهای برتر ضروری می‌دانند، قابل پذیرش می‌داند. مهم‌ترین استدلال مطهری، دادباوری مبتنی بر خیرهای برتر می‌باشد؛ وی با تأکید بر اینکه وجود شرور در تحقق خیرهای برتر در جهان مادی ضروری هستند، اذعان می‌نماید که شرور، نقش‌های مثبت زیادی در جهت رشد و تعالی انسان ایجاد می‌نمایند. با مقایسه‌ی دو فیلسوف به این نتیجه می‌رسم که وجوه تشابه آن‌ها در اتخاذ دادباوری مبتنی بر خیرهای برتر، به عنوان پاسخی مناسب و قابل پذیرش در برابر مسئله‌ی شر می‌باشد، وجوه اختلاف‌شان را نیز می‌توان در نحوه‌ی پذیرش دادباوری مزبور دانست؛ بدین شکل که پیترسون دادباوری‌هایی که مدعی هستند «واقعیّت شر» برای دستیابی به «خیرهای برتر خاص» ضروری می‌باشد را محکوم به شکست می‌داند، اما مطهری در تکمیل‌ دادباوری-های خود به ارائه‌ی مصادیقی از شرور دست می‌زند که ضرورتاً به خیرهای برتر خاصی منتهی می‌شوند. ادعای پیترسون معقولانه است، اما به نظر می‌رسد هر دو پاسخ در پیش‌برد بحث خدا و شر در خور توجه و مهم بوده باشند.

اخلاق ارسطویی پیوندی نزدیک با مفهوم فضیلت دارد. در سنت ارسطویی فاعل اخلاقی برای اتصاف به فضیلت، لازم است با معرفت کامل نسبت به شرایط عمل کند. از نظر ارسطو معرفت جزء سازنده و ضروری یک فضیلت محسوب می شود. پس از وی برخی از شارحان اخلاق نیکوماخوس در غرب و نیز ارسطوییان معاصر پیوسته بر مؤلفه معرفت کامل تأکید کرده اند. در سنت اخلاق فلسفی در جهان اسلام نیز، همواره توجه به معرفت برای اتصاف به فضایل از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. جولیا درایور این مؤلفۀ اساسی ِ فضیلت از نگاه ارسطو را زیر سؤال برده، معتقد است تأکید افراطی ارسطو بر عقلانیت و معرفت، دامنۀ فضائل و نیز تعداد افراد فضیلتمند را محدود می کند. وی بر این باور است که علی رغم این که معرفت برای فضیلت مهم است، اما ضروری نیست؛ زیرا گاهی آنچه فاعل نمی بیند و درک نمی کند نیز، به اندازۀ معرفت در اتصاف فعل به فضیلت مهم است. وی برای اثبات دیدگاه خود فضایلی را مطرح می کند که در آن ها وجود معرفت برای فاعل ضرورت ندارد و حتی فراتر از آن، گاهی فاعل برای فضیلت مند بودن لازم است از روی غفلت و ناآگاهی عمل کند. درایور به دلیل وجود عنصر غفلت در این فضائل، آن ها را فضائل مبتنی بر غفلت نامیده و تواضع را به عنوان مهم ترین نمونه برای این فضایل، مبنای استدلال خود قرار می دهد. نگارندگان در این مقاله کوشیده اند انتقادات درایور بر فهم ارسطویی از فضیلت را طرح کرده، مدعای او مبنی بر وجود چنین فضائلی را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند.