آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مطالعات دين پژوهانه از عرصه های پراهميت تحقيق در حيات فكری و فلسفی بشر است. يكـى از مباحث مهم در اين عرصه بازپژوهى فهم و معرفت دينی، زيرساختها و مبـانی نظـری و نتـايج و بروندادهای آن است. آنچه ما را به تحقيق در اين عرصه وامی دارد حد اقل دونكته است: 1 .بازشناسی و تنقيح مبانی هر دانشی در كاربست درست و آگاهانه آنها و اصلاح و تكميـل روششناسی آن دانش مؤثر است. بنـابراين، معرفـت دينـی بهينـه، تـابعی از شـناخت و كاربسـت درست مبانی آن می باشد؛ 2 .امروزه بخش قابل تـوجهى از پرسـش هـا و شـبهات فهـم و معرفـت دينی را هدف گرفته است. جريان تهاجم فرهنگی و جنـگ نـرم نيـز نشـانه رفـتن معرفـت دينـی و مبانی آن را آوردگاه مناسبی برای تحقق اهداف دين ستيزانه خود يافته اسـت. بنـابراين، شناسـايی مبانی حقيقی فهم دين و تمييز آن از مبناسازی های نادرست، همچنـين بازكـاوی تـأثيرات واقعـی آنها از پنـداره هـای ناصـواب معارضـان، بـرای دفـاع از معرفـت دينـی و در نهايـت دفـاع از ديـن ضروری و اجتناب ناپذير است. بدين روی، تحقيق حاضر در پی تبيين اصول و مبـانى فهـم ديـن و بيان نتايج و برون دادهای آن است. مبانى مورد بحث در اين تحقيق به هفت گونه تقسيم و در ذيـل هرگونه اصولی چند بررسی شده اند. اين اصول برآيندهای مشترك و همسويی در فهم و معرفـت دينى دارند. مبانی يادشده در هفت گفتار به شرح زير بررسی شده است: مبـانی معرفـت شـناختی، مبانى خداشناختى، مبان انسان شناختی، مبانی دين شـناختی، مبـانی وحـی شـناختی، مبـانى قـرآن- شناختى و مبانى راهنماشناختى.

چیستی «صراط» و ربط آن با «هدایت» و «نجات» انسان، از مسائل مهم دین‌پژوهی معاصر است. هر نوع تفسیر از صراط در شبکه معارف دین تأثیرگذار است. بدون فهم حقیقت صراط، بحث پیرامون هدایت و نجات، ناقص و نتایج ابهام‌آفرین مانند تعدّد صراط را در پی خواهد داشت، زیرا هدایت الهی دارای مبدأ (منه)، مقصد (الیه)، وسیله (به)، طریق (فیه/ صراط) و نتیجه (حتی/ نجات) است. در این رساله حقیقت قرآنی و روایی صراط در سه حوزه تکوین، تشریع و جزا، از منظر ملاصدرا و علامه طباطبایی تبیین و سپس نسبت آن با انواع هدایت و رابطه و اثر صراط در امر نجات تبیین گردیده است. ملاصدرا، صراط تکوینی را هدایت عامه الهی می‌داند، اما صراط تشریعی را صراطی یگانه دانسته که در دنیا، از حیث مفهوم سیر الی الله بوده، و از حیث مصداق«قرآن»، «دین» و «پیامبر و ائمه معصومین علیهم‌السلام» می‌باشد؛ این مفهوم دنیایی حرکت و سیر ارادی و دینی است که در قالب شرع محقق می‌شود، یعنی صیرورت وجودی و نفسانی انسان در دو بُعد علمی و عملی است که با تبعیّت از مصادیق صراط حاصل می‌گردد؛ صراط در آخرت را، نمود صراط دنیایی و صورت نهایی نفس، که به‌صورت محسوس بر روی جهنم کشیده شده است می‌داند.علامه طباطبایی با دو تحلیل فلسفی و دو تحلیل کلامی، به نظام‌های چهارگانه؛ 1- علّی- معلولی؛ 2- حرکت؛ 3- مولویّت و عبودیّت؛ 4- ربوبی، قائل‌ و قوانین علّی معلولی، حرکت طبیعی اشیاء و ربوبیت تکوینی را صراط تکوین و حرکت نفسانی ارادی، اصلاح رابطه مولی و عبد و ربوبیت تشریعی را صراط تشریعی دانسته و در حوزه جزا، تعریفی معطوف به تعریف صراط تشریعی ارائه می‌دهد.از نظر هر دو حکیم صراط تکوین دارای سیاق واحد و صراط تشریعی دارای وحدت انبساطی است. صراط تکوینی عین هدایت تکوینی و صراط تشریعی نیز عین هدایت تشریعی است. نسبت صراط تشریعی با نجات نسبت وسیله و هدف است.

هرگونه نظریه‌پردازی و الگوسازی برای پیشرفت بر بعضی از مبانی معرفت‌شناختی، جهان‌شناختی، انسان‌شناختی، ارزش‌شناختی و ... استوار و آگاهانه یا ناآگاهانه از آن مبانی مستمد و مستفید است. الگوی اسلامی تمدن و پیشرفت‌ورزی نیز گریزی از بازشناسی و مراجعه به مبانی و زیرساخت‌های نظری خود نداشته و بررسی دقیق و کاربست هوشمندانۀ آنها در تدوین بهینۀ الگو، نقش اساسی دارد. در تحقیق حاضر بر آنیم تا برخی از مهم‌ترین مبانی معرفت‌شناختی مقبول اندیشمندان مسلمان را شناسایی کنیم و نقش آنها را در تدوین نظریه و الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت بازکاویم.

مباحث علم­ شناختی در ادبیات تفکیکی جایگاه درخور اهمیتی دارد. در این نگرش دیدگاه‌های ویژه­ای درباره چیستی علم، رابطه آن با نفس، ارزش علم و چگونگی به‌دست‌آوردن آن وجود دارد. این دیدگاه‌ها می­تواند نقش چشمگیری در منطق فهم دین، معرفت‌شناسی دینی و علوم و معارف اسلامی ‌در پی داشته باشد. مقاله پیش‌ رو بر آن است مهم‌ترین مسائل مطرح‌شده در این مبحث را بررسی و داوری کند. برایند پژوهش آن است که ادعای تفکیکیان در مباینت علم و نفس نادرست و دلایل آن مخدوش است و به سنجش­ ناپذیری معرفت می­ انجامد.

بنياد قرارگرفتن اسلام برای تـدوين الگـوی پيشـرفت مبتنـی بـر مبـانی ديـن شـناختی متعددی است. الگوی اسلامی ايرانی پيشرفت با دو سطح از مبانی دين شناختی ارتباط برقرار می كند: در لايه زيرين آن دسته از مبانی و زيرساخت های نظری قرار دارند كه توجيه گر ساخت الگو بر اساس دين مبين اسلام می باشد. در لايه زبرين مبانی تمدن ساز و الگو دهنده اسلام واكاوی می شود تا در ساخت الگوی اسلامی ايرانی پيشرفت به كار گرفته شود. مقاله حاضر بر آن است تا به اختصار يكی از مبانی گونه نخسـت، يعنی گستره شناسی دين را بـاز كـاود. ا يـن دسـته از مبـانی درجـه اعتبـار، توانـايی و ظرفيت دين الهی برای پيشرفت و تمدن سازی و ميزان پاسخگويی آن به نيازهای بشر در اين عرصه را روشن می سازد.

مقاله حاضر در پی اثبات وجود خـدا از طريـق برهـان عليـت اسـت. در نگـاه نويـسندگان قاعـده عليت، اصلی استوار و فرا اثباتی است كه در عين اثبات وجـود خـدا، بـه طـور مـستقيم، پـشتوانه و جانمايه همه براهين كيهان شناختی نيز می باشد. اين برهان در فلسفه جديد غرب مورد چالش هـای فراوانی قرار گرفته است. تئولوژی وفلسفه الهی غرب در مصاف با اين چالش ها چندان كاميـاب نبوده است؛ اما فلسفه اسلامی توان بالايی از خود نشان داده و در برابر همه اشـكالات فـراز آمـده است. از اينرو، كوشيده ايم پس از طرح برهان عليت، مهمترين اشـكالات انديـشمندان غربـی را ذكر نموده و با تكيه برمبانی فلسفه اسلامی آنها را پاسخ گوييم.