آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

طبیعتگرایی روش‌شناختی، که به‌مثابه ابرپارادایم دانش نوین معرفی می‌شود، هیچ گزاره یا نظریه‌ مشتمل بر ارجاع پدیده‌های طبیعی به حقایق فراطبیعی را روانمی‌دارد. این رویکرد را می‌توان به دو قسم حداقلی و حداکثری تقسیم کرد که هر یک مقتضیات و بروندادهای خاص خود را دارد. تحقیق و تدقیق در این رویکرد مایه دلمشغولی بسیاری از متعاطیان حوزه فلسفه علم، و فلسفه دین می‌باشد. جستار پیش رو در صدد است تا با روش اسنادی به کاوش در این مساله پرداخته و با روش تحلیلی آن را در معرض نقد و سنجش گذارد. نتیجه تحقیق این است که طبیعتگرایی روش-شناختی نه بر بنیاد معرفتی و منطقی معتبری استوار است، نه حاوی مدعایی منسجم و خردپذیر بوده و نه از منظر کارکردشناختی تامین کننده انتظارات ادعا شده می‌باشد.

شناخت رابطه دین، اخلاق و معنویت از جمله مسائل مهم دین ­شناختی و ارزش­ شناختی بوده و در گذر تاریخ محل بگومگوهای زیادی نزد اندیشمندان واقع شده است. در عصر حاضر به ‎ویژه در پی تحولاتی که در غرب جدید رخ نمود، این مسئله با شدت و حدّت بیشتری جان گرفت و نظریه ­های جدیدی پا به عرصه بحث نهاد. از جمله نگره ­هایی که به ­سان شبهه ­ای در برابر دین و کارکردهای آن رخ نمود، گمانه تعارض دین و اخلاق است. در این مقال برآنیم به روش توصیفی- تحلیلی تقریر نیچه و راچلز از انگاره فوق و پیشنهاد عملی هاسپرز در این زمینه را مرور کرده، به بحث و بررسی بنشینیم. ماحصل تحقیق این است که پنداره تعارض نه در حوزه معرفتی و درون‏مایه ­ها و آموزه ‏های اخلاقی و دینی درست می­ نماید و نه در ساحت دین­ورزی و انجام فعل اخلاقی؛ بلکه در حوزه نخست اخلاق جزئی انفکاک ‏ناپذیر از دین بوده و در عرصه عمل نیز بین آن دو نسبت تلازم برقرار است و اخلاق گسسته از دین تنک ‏مایه، سست‏ بنیان و فاقد پشتوانه­ های معرفتی و انگیزشی لازم است.

از جمله دعاوی طبیعت‌گرایان در حوزه کیهان‌شناسی، رابطه نظریه ریسمان با تنظیم ظریف کیهانی و نقش آن در توضیح تنظیم فیزیکی کیهان است که در مراحل آغازین پیدایش این جهان رخ نموده و شرایط پیدایی و پایایی حیات ما را فراهم کرده است. در نگاه ایشان بر اساس نظریه¬ی ریسمان جهان¬های بی¬شمار گوناگونی محتمل خواهد بود که در یکی از آنها قوانین، ثوابت و شرایط اولیه می¬تواند به¬طور تصادفی و بدون پیش¬بینی و طراحی، به-گونه¬ای تنظیم شود که متناسب با حیات ما باشد. بنابراین دیگر تنظیم ظریف جهان نیازمند تبیین نبوده و تصادف جانشین تبیین غایی جهان خواهد شد. مقاله پیش‌رو بر آن است تا این نگره را بررسی و ارزیابی کند. روش تحقیق در مقام گردآوری کتابخانه‌ای و در مقام داوری تحلیلی است. ماحصل تحقیق این است که کیهان¬شناسی ریسمانی از چالشهای گوناگونی رنج برده و بر فرض پذیرش آن نیز کمترین نقشی در نفی تبیین¬طلبی جهان نخواهد داشت.

از دعاوی مهم طبیعت‌گرایان تکاملی و سردمداران الحاد جدید، ناسازی نظریۀ تکامل با نقش هدایت‌گرانۀ الهی در فرایند پیدایش حیات و تنوعات زیستی و پایان علمی نظریۀ فرگشتی برای خداباوری است. دستاویز اساسی این گروه مسئلۀ شانس یا تصادف، و جایگاه آن در فرایند تطورات زیستی است. مقالۀ پیش رو بر آن است تا فارغ از درستی یا نادرستی اصل نظریۀ تکامل، با کاوش در معنا و کاربردهای متعدد مفهوم تصادف در زیست‌شناسی، نسبت منطقی آن با نقش‌آفرینی خداوند در این زمینه را بررسی کند. روش تحقیق در مقام گردآوری اسنادی و کتابخانه‌ای و در مقام داوری عقلی تحلیلی است. ماحصل تحقیق این است که هیچ‌یک از کاربردهای رایج واژۀ شانس و تصادف در زیست‌شناسی و به‌طور خاص در نظریۀ تکامل، تعارضی با نقش‌آفرینی خدا در آن ندارد و آنچه می‌تواند چنین تعارضی را پدید آورد، مفهوم فلسفی تصادف است. همچنین برخی نگره‌های حداکثری در تبیین تصادف فرگشتی که هیچ‌گونه پشتوانة علمی هم ندارد، تنها می‌تواند به محدودیت نقش خدا در این زمینه، نه انکار کامل آن، دلالت کند.

از جمله مباحث مطرح شده در باب کیهان ‎شناسی مه‎بانگ، نسبت آن با بنیادی ‎ترین باور دینی یعنی آفرینش الهی است. علیرغم آنکه شمار زیادی از اندیشمندان، مه‎بانگ را موافق نگاه دینی به جهان می ‎دانند؛ برخی نیز آن را مغایر با خداباوری و هماهنگ با تبیین طبیعت‌گرایانه و بی علت جهان قلمداد می ‎کنند. در بیانات این دسته از باحثان، دو تبیین که هر دو مبتنی بر کیهان شناسی کوانتومی هستند از اهمیت بیشتری برخوردارند، یکی تبیین هاوکینگ بر اساس گرانش و دیگری بیان ویلنکین بر اساس تونل‎زنی کوانتومی. مقاله پیش رو بر آن است تا دو تبیین یاد شده را به روش کتابخانه ‎ای-توصیفی معرفی و سپس به روش عقلی- تحلیلی مورد سنجش قرار داده و نتایج الهیاتی‎ آنها را آشکار سازد. نتیجه تحقیق این است که دو تقریر یاد شده فارغ از کفایت یا عدم کفایت علمی، هیچگونه حمایت و پشتیبانی از بی ‎علت ‎انگاری جهان در بر ندارند و کیهان ‎شناسی مه‎بانگ اگرچه مستقیما اثبات گر وجود خدا نیست ولی فی‎الجمله می ‎تواند صغرایی برای برهان حدوث فراهم آورد

طبیعت گرایی انسان­ شناختی از جمله مبانی مهم الحاد جدید است و بر اساس آن شماری از عقاید و آموزه­های دینی مورد مخالفت قرار می­گیرد. این قسم از طبیعت­گرایی در فلسفه علوم انسانی نیز مورد توجه قرار گرفته و شماری از علوم انسانی، مانند روان­شناسی تکاملی و غیر آن بدان متکی است. بدین‌روی هم باحثان مباحث الهیاتی و هم کاوشگران فلسفه علوم انسانی و متعاطیان علوم انسانی- اجتماعی نیازمند تحقیق و تدقیق در این مسئله‌اند. از جمله رویکردهای طبیعتگرایانه جدید فیزیکالیسم حذفی است که تعارض آن با عقاید دینی آشکارتر و متعصبانه­تر است و در بحث پیش­رو چالشهای جدیدی را در پی دارد. بدین‌روی تحقیق حاضر بر آن است که ضمن بررسی و نقد طبیعتگرایی انسان­شناختی به طور کلی، نگاهی هم به فیزیکالیسم حذفی افکنده و آن را در معرض سنجش قرار دهد. روش گردآوری در این تحقیق اسنادی و روش داوری عقلی - تحلیلی خواهد بود. نتیجه تحقیق نیز مردود­انگاری طبیعتگرایی انسان­شناختی در همه اشکال آن، بویژه فیزیکالیسم و تثبیت دوگانه‌انگاری جوهری با کاربست شماری از روشهای معهود در علم النفس اسلامی و فلسفه ذهن و دفع چالش نوپدید فیزیکالیسم حذفی است.

طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی از اهم مبانی الحاد جدید، بلکه بُن‌مایه اصلی و اساس آن است و لاجرم بررسی آن برای جویندگان مسائل اعتقادی ضرورتی حیاتی دارد. این قسم از طبیعت‌گرایی در فلسفه علم نیز مورد توجه قرار گرفته و شماری آن را به مثابه پیش‌فرض ضروری دانش تجربی قلمداد کرده‌اند. در نتیجه، تحقیق و بررسی در این مساله و سنجش آن برای متعاطیان حوزه فلسفه علم، به‌ویژه داعیه‌داران تحول علم و طلایه‌داران تولید علم دینی نیز امری اجتناب‌ناپذیر است. بدین‌روی، مسئله اصلی مقاله حاضر بررسی این رویکرد و ارزشداوری در باب آن است. روش تحقیق در مقام گردآوری اسنادی و در مقام داوری توصیفی ـ تحلیلی است. نتیجه تحقیق نیز این است که طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی نه منطقاً مدعایی منسجم و خردپذیر است، نه پشتوانه‌ای از طریق علم و فلسفه دارد، و نه پیش‌فرض ضروری دانش تجربی خواهد بود.

نظريه‌هاي طرح‌شده در کيهان‌شناسي نوين، از‌جمله مسائل مهم در رابطه علم و دين و فلسفه است. برخلاف مدل‌هاي استاندارد مِه‌بانگ که به نظر شماري از انديشمندان توافق قابل‌ملاحظه‌اي با عقايد پايه ديني مانند آفرينش الهي و حدوث زماني جهان دارد، شماري از مدل‌هاي کوانتومي آن دستاويزي براي مخالفت با خداگرايي و آفرينش‌باوري قرار گرفته است. از اين‌گونه است «مدل بي‌مرزي هاوکينگ ـ هارتل» که مي‌کوشد در عين پذيرش تناهي جهان؛ با نفي تكينگي آغازين و زمان صفر مطرح در مدل استاندارد، کرانمندي آن را نفي و به اين وسيله وجود خدا و نقش بي‌بديل او در آفرينش را مردود اعلام کند. مقاله پيش‌رو بر آن است تا به روش کتابخانه‌اي ـ توصيفي نظريه يادشده را معرفي و سپس به روش عقلي ـ تحليلي، به‌ويژه با تکيه بر حکمت متعاليه، آن را مورد سنجش قرار داده، مباني و نتايج فلسفي و الهياتي‌اش را آشکار سازد. ماحصل تحقيق اين است که مدل يادشده فاقد استانداردهاي لازم علمي و پشتوانه‌هاي تجربي و نظري است. افزون بر آن، بر فرض درستي اصل نظريه، بر هيچ‌يک از نتايج فلسفي و الهياتي موردنظر هاوکينگ دلالت نداشته و برداشت‌هاي صورت‌گرفته، همه ناشي از ضعف بن‌مايه‌هاي فلسفي و فاقد استواري لازم است.

از جمله مسائل روش¬شناختی، بویژه در صورت تعدد منابع معرفت، مساله همسازی در نسبت بین داده¬ها، همچنین دادوستدها و روش حل تعارضات احتمالی است. فرض تعارض در یک نگاه کلان در دو سطح درون منبعی و بینامنبعی قابل طرح است. مقاله پیش رو بر آن است تا چگونگی¬ تعارض دلیل عقلی و نقلی و راه برون رفت از آن را از منظر دو روی آورد کلامی، یعنی کلام عقلی- فلسفی رایج و غالب در تاریخ تفکر کلامی شیعه و دیگری از نگاه کلام تفکیکی بررسی، مقایسه و ارزیابی کند. مقاله به لحاظ مقام گردآوری از روش کتابخانه¬ای و در مقام داوری از روش عقلی- تحلیلی بهره می¬گیرد. ماحصل تحقیق این است که کلام فلسفی و به تعبیری کلام عقلی اصطلاحی رایج هم در تعیین حوزه تعارض و هم در راه حل آن بنیاد قویم¬تری دارد و کلام تفکیکی حتی با تقریب به کلام عقلی اصطلاحی در برخی مواضع، از سختگی کافی برخوردار نبوده و نسبت به حل پاره¬ای فروض ناگویا است.

تصور رایج این است که تعبیر کپنهاگی روابط عدم قطعیت، و به بیان دقیق‌تر اصل ناموجبیت در فیزیک کوانتوم، نافی قاعدۀ علیت است. برخی از طبیعت‌گرایان، با تأکید بر ابتنای خداباوری بر اصل علیت، این موضوع را دستاویزی برای مخالفت با عقاید دینی قرار داده و گمان کرده‌اند که بر اساس فیزیک نوین دیگر جایی برای باور به خدا به مثابه علت موجبۀ جهان و نقش او در آن باقی نمی‌ماند. مقاله پیش رو بر آن است تا این مسئله را به روش اسنادی و تحلیلی بررسی و ارزیابی کند. از این رو ابتدا به طور فشرده نگرۀ کوانتومی و تعبیر کپنهاگی و شأن معرفتی آن را توضیح داده، سپس رابطۀ آن را با علیت فلسفی بررسیده، و سرانجام گونه‌های متصور فعل الهی را مطرح و نسبت هر یک را با بیان کپنهاگی عدم قطعیت بازمی‌کاود. ماحصل تحقیق این است که تعبیر یادشده مقتضی مخالفت با علیت و ضرورت فلسفی نبوده، بلکه اثبات صحت خود را وامدار آن است. همچنین با باور به وجود خدا و گونه‌های مختلف نقش‌آفرینی او در جهان تلائم کامل داشته، نسبت به فیزیک کلاسیک، سازگاری بیشتری با نقش‌آفرینی مستقیم خدا و انجام دادن افعال خاص دارد.