آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

طبیعت‌گرایی در جهت‌دهی به علم مدرن و نقش‌آفرینی در مسائلی مانند تعیین روش، گستره و کارکرد علم، همچنین تبیین و ضابطه‌گذاری در رابطۀ علم و دین و اخلاق تأثیر فراوانی داشته است. همچنین برخی از اشکال آن از این حد فراتر رفته و مانند یگانه مرجع آنچه وجود دارد و نیست و اینکه کدامین سخن را می‌توان معرفت دانست یا باید از جرگۀ معرفت خارج انگاشت، تلقی شده است. این مسئله ضرورت‌بخش کاوش در آن برای فیلسوفان علم و هم مسائل الهیاتی و فیلسوفان دین و اخلاق بوده و به‌طور ویژه داعیه‌داران تحول علم در هماهنگی با تعالیم دینی را به تحقیق و تعمیق دقیق و جدی فرامی‌خواند؛ از این‌رو مقالۀ حاضر طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی و روش‌شناختی قوی و ضعیف و نسبت آن با علم را بررسی و به روش عقلی- تحلیلی سنجیده است. نتیجه اینکه طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی و روش‌شناختی قوی، ضمن اشکالات مختلف و نارسایی‌های تبیینی، انسجام منطقی و بنیاد معرفتی استواری در علم و فلسفه ندارند و پیش‌فرض ‌انگاری آن برای دانش سزا نیست. طبیعت‌گرایی روش‌شناختی ضعیف هم نه می‌تواند کارکرد مثبتی در پویایی و تکامل دانش داشته باشد و نه انضباط علمی بدان وابسته است؛ ضمن آنکه با خلأ منطق مدون در تقسیم کار معرفتی و حل تعارضات مواجه است.

طبيعت‌گرايي هستی‌­شناختی (Ontological Naturalism) بن‌­مایه اصلی الحاد جدید و بیانگر این گمانه است که تنها عوامل و قوانین طبیعی، نه خدا یا دیگر امور فراطبیعی و روحانی، در این جهان اثرگذارند. لاجرم فهـم كامـل جهـان نیازمند رجـوع بـه آفریننده و يـا فاعليـت الهـي نیست.

مسأله تعارض و به طور کلى رابطه علم و دین، با توجه به عدم قطعیت داده هاى علمى و تحت تأثیر قرارگرفتن برداشتهاى مختلف از قرآن با تحوّل علوم، صورتى دیگر به خود مى گیرد. از طرف دیگر، استفاده از ظواهر قرآن با مبانى مختلف، مانند آنکه همه گزاره هاى اخبارى قرآن ناظر به واقع است یا اینکه قرآن درصدد تعلیم هیچ علمى به بشر نیست و غایت قصواى آن سعادت و هدایت انسانهاست و اگر به نکته اى علمى در باب آسمان، زمین، جنین و امثال آن اشارتى دارد از باب تذکّر به عبودیّت ما و ربوبیّت اوست، باز هم مسأله علم و دین را پیچیده تر مى کند. آنچه در این بین مسلّم است، عدم تعارض قطعى و واقعى علم و دین است; یا در یافته هاى علمى باید به دیده شک نگریست، یا در ظواهر قرآن باید تأملى از نو داشت. مقاله حاضر، به بحث درباره یکى از مسائل رابطه علم و دین مى نشیند و از یک برداشت خاص حمایت مى کند. تأمل و بررسیهاى قرآن پژوهان و علم دوستان در نقد مقاله حاضر به غناى این بحث مى افزاید.

تفکیک دین به ذاتی و عرضی یکی از مباحث چالش زا در حوزه فلسفه دین است. ذاتی دین در همه حال ثابت و اساس دین شمرده شده است طوری که نبودش به نفی دین می انجامد. هویت بنیادی عرضی تحوّل پذیری و حضور و غیابش بسته به شرایط و فرهنگ زمانه است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی انتقادی در صدد ارزیابی دیدگاه هایی مطرح در این زمینه برآمده و با باطل دانستن نظریه ذاتی و عرضی در دین، با تکیه بر وحی و عقل توانمندی دین اسلام را در رفع نیازهای بشر مدرن اثبات می کند. دیدگاه ذاتی و عرضی در دین براساس معنویت گرایی، تجربه گرایی دینی و سلوک توحیدی شکل گرفته است و در مقابل آن دیدگاه «کل نگری در دین» نظریه محل وفاق صاحب نظرانی است که با نگاه درون دینی به بررسی مسائل دین می پردازند. طرح نظریه کل نگری در دین، تجمیع و تبیین دیدگاه های شاخص در خصوص نظریه ذاتی و عرضی در دین، از مهم ترین ویژگی های پژوهش بوده و اختصاص به آن دارد. مهم ترین وجه اشتراک این دیدگاه ها، بررسی دین با رویکرد بیرون دینی و اتکای تمام عیار به عقلانیت ابزاری و مدرنیسم است که از همین ناحیه مواجه به نقد بوده و به چالش کشیده می شوند. از اهمّ پیامدهای نادرست آن تضارب اندیشه ها و تضاد در افکار بوده که باعث می شود نظام حیات بشر را از هم گسیخته و زندگی انسان را به نابودی کشاند. بنابراین در این تحقیق نوع نظریات طرح شده آسیب مند شناخته شده و در عین ثابت بودن دین و نیازهای متغیر، کل نگری تنها نظریه قابل قبول معرفی می شود که توانایی دین را در پاسخ به نیازهای نو برملا ساخته و از تمامیت و جاودانگی دین دفاع می کند. براین اساس کل دین ذاتی و حقیقت دین به شمار رفته و عرضی در دین راه ندارد و تقسیم رتبی از قبیل اصل و فرع، ظاهر و باطن و... مراتب و روابط آموزه های دین را شکل می دهد.

شناخت عقل و خرد از جمله مباحث بسیار اساسی در فلسفه، معرفت­شناسی و روش­شناسی است. هستی‎شناسی عقل که در فلسفه بررسی می­شود، منزلت معرفت‎شناختی عقل را تعیین می‎کند و معرفت‌شناسی نیز بنیادهای روش­شناختی علوم و معارف را پی ­می­ریزد؛ از این رو هستی­شناسی و معرفت­شناسی عقل اهمیت درخور توجهی دارد. این مسئله در نگره تفکیکی نیز جایگاه برجسته­ای یافته، در صدر مسائل آن قرار دارد. با توجه به نقشی که این رویکرد می‎تواند در حوزه معارف دینی ایفا و جهت‎گیری‎های خاصی را دنبال کند، لازم می­نماید عقل‏شناسی آن در بوته سنجش قرار گیرد. مقاله حاضر در پی آن است این مسئله را رصد و نتایجش را روشن کند. روش تحقیق در این بحث اسنادی و تحلیلی است و ماحصل آن این است که نگره عقل‏شناختی تفکیکی تهی از هر گونه پشتوانه عقلی و نقلی است و درنهایت به ندانم­گویی و بن­بست معرفت می­انجامد.