آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بخشی از آیات قرآن ناظر به سنت های اجتماعی حاکم بر نظام خلقت است که مفسران قرآن کم و بیش به تفسیر این آیات پرداخته ­اند. از جمله این مفسران که به صورت نظام مند و تفصیلی و با نگاهی نو به تبیین سنت‌های حاکم بر جامعه در قرآن پرداخته محمد عبده و رشیدرضا در تفسیر المنار است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با ابزار کتابخانه ای درصدد است تا با مطالعه کامل تفسیر و استقرای تام موضوع به بررسی جایگاه و اهمیت سنت­های اجتماعی در قرآن از منظر این مفسران بپردازد. یافته ­ها نشان می­دهد که عبده و رشیدرضا اهمیت بسیار بالایی را برای سنت­های اجتماعی در قرآن قائلند، به گونه­ای که از نظر آنان برای سنن اجتماعی قرآن مانند دیگر علوم باید ضوابط و قواعدی تدوین شود، دیگر آنکه این آیات می ­تواند معیاری برای نقد و بررسی روایات، کشف ترتیب نزول آیات قرآن و تفسیر صحیح دیگر آیات قرآن استفاده شود. به علاوه؛ راه دستیابی به منابع سنت­های اجتماعی از مطالعه در قرآن، قصص قرآن، دانش تاریخ و مطالعه در زمین حاصل می ­شود.

نوشتار حاضر به بررسی و بازکاوی دقیق سیره‌‌‌ی تربیتی امام علی علیه‌السلام در رعایت حقوق اجتماعی امت می‌پردازد. در الگوی حکومت اسلامی امام علی‌ علیه‌السلام که از متن کتاب و سنت نبوی برخاسته است، جایگاه مردم و پاسداشت حقوق اجتماعی آنان از سوی حاکمیت اسلامی از مهم‌ترین مولفه‌های مورد توجه است. در گفتار و رفتار آن حضرت، حمایت از حقوق افراد جامعه در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جایگاه ویژه‌ای دارد، زیرا در دیدگاه امام علیه‌السلام، هر انسانی که در جامعه دینی زندگی می‌کند، حقوقی دارد که می‌بایست از آن بهره‌مند شود و این، اصل مهم و پایه‌ای در مناسبات حقوقی حکومت اسلامی شمرده می‌شود. امام علی علیه‌السلام، رضایت و ایفای حقوق عمومی را، شرط اصلی موفقیت حکومت اسلامی می‌داند. ارائه‌ی الگوی مناسب و راهکارهای عملی برای اداره‌ی امور جامعه‌ی اسلامی در سیره‌ی امام علیه‌‌السلام از دیگر موضوعات مورد بررسی در این پژوهش می‌باشد؛ امام هرجا از تعهدهای مردم نسبت به حکومت سخن به میان می‌آورد، بی‌درنگ، از وظایف دولت اسلامی نسبت به افراد جامعه یاد می‌کند. افزون بر آن، به کارگزاران خویش سفارش می‌نماید با مهربانی و گشاده‌رویی و اجرای دقیق عدالت با مردم برخورد کنند. این حقوق متقابل از نظر امام علیه‌السلام می‌تواند ضامن پایداری نظام و آزادی مردم باشد؛ و آن‌گاه که مردم با وظایف قانونی و حقوقی خود آشنا شوند، برآیند آن، اعتماد متقابل میان مردم و حکومت خواهد بود. در این صورت، حقوق اجتماعی و فردی همه شهروندان حفظ می‌شود و حضور همگانی در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی معنا و مفهوم تازه‌ای می‌یابد؛ و جامعه‌ای که خواهان عزت و پایداری است باید به این حقوق پایبند باشد.

انسان، علاوه بر کالبد جسمانی خویش که آشکار و قابل رویت است، دارای نفسی است پنهان که همچون وجود جسمانی، مبتلا به امراض و بیماری‌های گوناگون می‌شود و نیاز به پزشک معالج دارد. بیماری‌های روح، همان رذایل اخلاقی است که موجب هلاکت و بدبختی انسان می‌باشد و درمان و سلامتِ آن، در گرو زدودن این غبارهای نفسانی و آراستگی آن به فضایل است که باعث سعادت و رستگاری اوست. در آغاز تولد، نفس آدمی بسان لوح نانوشته‌ای است که هیچ کمال و سعادت و یا نقص و شقاوتی را واجد نیست؛ بلکه تنها زمینه و استعداد پذیرش آن را داراست و این سعادت و شقاوت، بستگی تام به نوع تعلیم و تربیت و الگوی زندگی وی دارد. اگر نفس آدمی به گونه‌ای باشد که کارهای نیک و پسندیده از آن صادر شود، متصف به فضیلت گشته و انسان، فضیلت‌مدار می‌گردد و اگر نفس به گونه‌ای گردد که افعال زشت و ناپسند از آن صادر شود، متصف به رذیلت و خبث باطن می‌گردد.امام علی ع ، به عنوان الگوی فضیلت و معلم اخلاق، به طرح رذایل اخلاقی و شیوه‌های مبارزه با آن در طول حیات خویش پرداخته‌اند. از دیدگاه ایشان هر صفتی که موجب قرب انسان به خدا و تشبه انسان به حضرت حق گردد، فضیلت و عکس آن رذیلت است. بنابراین رذایل اخلاقی اموری هستند که موجب دوری انسان از خداوند می‌گردند و طبعاً آثار فردی و اجتماعی آن، ناسازگاری و نداشتن روابط حسنه با بندگان و در مقیاس بالاتر با مخلوقات الهی خواهد شد.پژوهش حاضر شامل سه فصل می‌باشد که فصل اول، با عنوان مفاهیم و کلیات بوده، به بررسی معنا و مفهوم رذیلت و اخلاق و ارتباط این دو مقوله و اهمیت اخلاق اسلامی، معیار فعل اخلاقی، بررسی نسبیت اخلاق در اسلام و تصویر جامعه‌ای بدون رذایل اخلاقی در افراد این اجتماع، پرداخته شده است.فصل دوم به طور گسترده‌تری نفس انسانی را مورد کنکاش قرار داده، افراد را در برابر نیروهای مختلف آن دارای خلق و خوی‌های متفاوت می‌داند و نیز به ریشه‌های اخلاق رذیله از دیدگاه امیرالمومنین، پرداخته و آن را حاصل وسوسه‌های نفس شیطانی، که با نام «نفس اماره»، مطرح می-باشد، دانسته، راهکارهای مقابله در برابر این نیروی منفی که در واقع برای امتحان بشر در صحنه‌ی دنیای فانی بوجود آمده و در نهاد بشر، از سوی خالق زیبایی‌ها مستقر گشته، بیان نموده است. در حقیقت، جوانه‌‌های فضایل، با مرگ خزان‌گونه‌ی رذایل، سر بر می‌آورند و با مراقبه دائم، رشد کرده، به سر حد کمال می‌رسند؛ نیز در این فصل، مراحل پیراستن دل از این آلودگی‌ها با توجه به کلام و منشِ الگوی انسان کامل، امیرالمومنین، ‌ذکر گردیده است.فصل سوم نیز با عنوان «عمده‌ترین رذایل اخلاقی و روش‌های مبارزه با آن‌ها» می‌باشد که به شمارش مهم‌ترین رذایل اخلاقی که منشأ و ریشه‌ی بسیاری از رذایل دیگر می‌باشد، و نیز روش‌های معالجه‌ی آن از دیدگاه مولی علی ع، پرداخته شده است. اگر چه رذایل بی‌شماری وجود دارد و در طول زمان، انواع جدیدی از رذایل، بوجود می‌آیند، لیکن شناخت چند نمونه‌ی ذکر شده در این پژوهش و مطالعه روش‌های درمان آن از دیدگاه مولای متقیان، به عنوان کلیدی است برای شناخت و درمان سایر رذایل اخلاقی.

اتباع سلفیه برای حجیّت­‌بخشی به ادعاهای خود برآنند تا علمای برجسته اسلامی اعصار مختلف را به مکتب خود منتسب کنند. در این نوشتار به بررسی تطبیقی صحت انتساب ابن­‌کثیر و آلوسی به جریان سلفیه پرداخته شده است؛ همچنین مسئله لوازم توحید به‌عنوان چالش‌برانگیزترین مسئله میان سلفیه و دیگر فرق کلامی، در خلال دو اثر گران‌سنگ تفسیر القرآن العظیم و روح المعانی مطمح نظر قرار گرفته است. در این میان به آرای ابن­‌تیمیه به‌عنوان پایه‌گذار مؤلفه‌های جریان سلفیه برای سنجه و سنگ محک سلفی­‌گری دو مفسر توجه شده است. در نهایت باید گفت: ابن­‌کثیر و آلوسی چنان اختلاف فکری عمیقی، در غالب مباحث لوازم توحید، با ابن­‌تیمیه و قاطبه سلفیها دارند که می­‌توان به انتساب این دو تن به مکتب سلفیه به جد تردید کرد؛ به‌علاوه تشتت آرای اندیشمندان منتسب به جریان سلفیه، در مبحث مهمی چون توحید، معرفی این جریان به‌عنوان مکتب واجد مبانی و منهج استوار و نظام‌مند را با اشکال روبه­‌رو خواهد ساخت.

در این مقاله پدیده صبح با توجه به ظرفیت های آن، در سه سطح مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد: 1- ظرفیت تاریخی: در این سطح، ظهور و افول امت های پیشین و علل فروپاشی و تعذیب آن ها، در برهه محوری صبح مورد بررسی قرار گرفته است. 2- ظرفیت زبانی: در این محور با استناد به آیات و روایات، کارکرد زبانی صبح با توجه به توانش واژگانی آن، به تصویر کشده شده است. در این سطح از بررسی، صبح از هویت اسمی خود تخلیه شده، هویت «فعلی» یافته و معنای «صیرورت» را افاده می کند. صیرورتی که با (شدن) های متعارف متفاوت است و مفهوم «فرایند گذار» از آن برداشت می گردد. به عبارت دیگر هر گاه قرآن خواسته است فرایند حسی یک دوره تناوب روحی و عاطفی را به مخاطب انتقال دهد از ظرفیت «فعلی» صبح استفاده کرده است. 3- ظرفیت استعاری: در این سطح از بررسی، به این نکته می پردازیم که صبح از حیثیت رئالیستی (طبیعت محورانه) و حیثیت ایده آلیسیتی (ذهن محورانه) و موجودیت پوزیتویستی (تجربه محورانه) خود قالب تهی می کند و با قرار گرفتن در منظومه سوگندهای ربانی، حیثیت استعلایی می یابد.

یکی از ابعاد اعجاز قرآن ‌کریم «اعجاز تشریعی» است؛ بدین معنا که احکام شرعی قرآن در ابعاد فردی و اجتماعی ویژگی‌هایی دارد که هیچ بشری قادر به عرضۀ هماوَردی برای آن نیست. هماهنگی قرآن با عقل و فطرت، توجه به تمام جنبه‌های زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها، مبرا بودن قرآن از هر گونه تناقض، ارائۀ آن توسط فردی درس‌نخوانده، توافق قوانین قرآن با علم و ... زمینه‌ساز اعجاز تشریعی شده است. مفسران همواره به این بُعد از اعجاز توجه کرده و به تبیین آن پرداخته‌اند. از جملۀ این مفسران رشیدرضا در تفسیر المنار و آیت‌الله مکارم در تفسیر نمونه‌اند؛ آن‌ها در تفاسیر خود به مسائل اجتماعی توجه فراوان کرده و تلاش کرده‌اند تا اعجاز قرآن را در این بُعد بیش‌تر نشان دهند. از این‌ رو، جامعه‌نگری و برداشت‌های اجتماعی از آیات قرآن در تفاسیر المنار و نمونه به شکل گسترده به چشم می‌خورد. این تحقیق با پژوهش در این تفاسیر نشان داده که، از نظر این مفسران، مهم‌ترین وجه اعجاز قرآن نه اعجاز ادبی، بلکه اعجاز تشریعی است و همۀ معارف الهی، اصول عقاید، احکام عبادات، قوانین، فضایل و آداب و قوانین سیاسی، مدنی و اجتماعی قرآن کریم که با شرایط همۀ زمان‌ها و مکان‌ها سازگار است از والاترین ابعاد اعجاز قرآن است.