آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

دین در همه جوامع بشری خصوصاً جامعه ما، عنصری بسیار مهم و تاثیر گذار در زندگی فردی و اجتماعی است. از اینرو افراد، نهادها و مؤسسات دولتی و غیردولتی بسیاری وظیفه خود را ترویج و اشاعه دینداری تعریف کرده اند. اما رشد دینداری در جامعه نه تنها مطلوب نبوده بلکه کمی نگران کننده است. علت چیست ؟ یکی از علل اساسی، عدم آگاهی و بی توجهی به مجموعه عوامل مؤثر بر دینداری و تمرکز نادرست بر برخی عوامل خاص و اتفاقاً کم اثر می باشد. هدف از پژوهش حاضر کشف عوامل تاثیرگذار بر دینداری، استخراج شواهد و قرائن اثرگذاری هر عامل و کشف انواع تاثیرات این عوامل است. این تحقیق از بررسی اسنادی منابع روانشناسی دین و متون اصیل اسلامی به روش توصیفی _ تحلیلیاستخراج شده است. نتیجه پژوهش این است که عوامل زیست شناختی، محیطی، اجتماعی، شخصیتی و غیبی به طرق گوناگون بر دینداری اثر گذاشته و موجب قوت یا ضعف آن می شوند. بر شناخت مجموعه این عوامل آثار بسیاری مترتب خواهد بود؛ آگاهی از ضعفها و نواقص دینداری در قشرهای مختلف جامعه و ریشه های آن، آمادگی جهت فراهم سازی بسترهای لازم برای دینداری و شناخت آسیب های تبلیغات دینی رایج و چگونگی بهینه نمودن آنها، از این جمله اند .

دغدغه جاودانگی انسان همواره ذهن بشر را به خود مشغول کرده است و در حوزه اعتقاد به جاودانگی روح، گرایش‌های متنوعی وجود دارد که تناسخ با قدمت چندین هزارساله‌اش یکی از این صورت‌ها به شمار می‌رود. اندیشمندان مسلمان با توجه به مبانی معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی اسلامی در حوزه‌های فلسفه، کلام و عرفان، تلاش کردند تا براساس مبانی خود به این دیدگاه بپردازند. در حوزه فلسفی دو مکتب اشراق و حکمت متعالیه با بهره‌گیری از مبانی خاص خود علاوه بر بیان نظریات تناسخیه و پاسخ به شبهات آن‌ها، تلاش کردند تا ماجرای حضور نفس پس از مفارقت از بدن، در دنیای دیگر و پس از اتصال نفس به بدن و حشر نفس را تبیین کنند. با مطالعه آثار افلاطون در می‌یابیم که ایشان صراحتاً به انتقال نفس آدمی پس از مرگ به بدن حیوانات سخن گفته پس ایشان تناسخ ملکی را قبول دارند هر چند ملاصدرا سخن افلاطون در مورد این انتقال را حمل بر تناسخ ملکوتی می‌کند و به نظر ایشان این سخنان به زبان رمزگونه گفته شده تا مردم از کردار زشتشان دست بردارند. شیخ اشراق نیز تلاش می‌کند با بیان آراء مکاتب فلسفی، نظرات آن‌ها را با مکتب فلسفی خود مقایسه و حتی آن‌ها را در نظرات خود هضم کند ایشان در ابتدا تلاش می‌کند تا با دلایل مشائی به ابطال تناسخ و شبهات آن‌ها بپردازد به‌طوری که این نظر (تناسخ) را حشو مطلق قلمداد می‌کند، در مرحله بعد با استفاده از ذوق اشراقی خود، ماجرای سعادت و شقاوت نفوس، پس از مفارقت از بدن را به‌گونه‌ای اشراقی، توجیه می‌کند و می‌گوید تناسخ چه حق باشد و چه باطل، اهل شقاوت پس از مفارقت از بدن، به عالم مثال منفصل وارد و نصیب آن‌ها صور مثالی مظلمه خواهد بود. ملاصدرا را نیز ضمن اقامه برهان بر امتناع تناسخ ملکی، با استفاده از اصول خود، به دفاع از تناسخ ملکوتی پرداخت و آن را متناظر با معاد جسمانی می‌داند که انسان‌ها در قیامت طبق رفتار و کردار خویش، به صورت حیوانات محشور می‌شوند هم‌چنان که آیات و روایات زیاد بر تناسخ ملکوتی تأیید می‌کنند.

رسالهٔ حاضر با موضوع تصویر امامان شیعه علیهم‌السلام در متون زهد و تصوفِ نخستین در تلاش است با بررسی متونی که از دورهٔ زهد و تصوفِ نخستین، یعنی تا حدود سال 400 هجری، باقی مانده است تصویری را که از امامان شیعه علیهم‌السلام در ذهن و ضمیر زاهدان و صوفیان وجود داشته است استخراج و بازسازی کند. این رساله شامل پنج فصل است. فصل یکم دربارهٔ کتابهای زهد است. در این فصل سیزده «کتاب زهد» معرفی و بررسی شده است. کهن‌ترینِ این کتابها از عبدالله بن مُبارك مَرْوَزی (ف. 181) است و تازه‌ترینِ آنها از خطیب بغدادی (ف. 463). از بررسی کتابهای زهد به دست می‌آید که امامان شیعه علیهم‌السلام، در مقایسه با دیگر خلفا و اصحاب و تابعان و تَبَعِ تابعان، از جایگاه والایی برخوردار نبوده‌اند. در فصل دوم آثار حکیم ترمذی (ف. ح 296) بررسی شده است. وی را نه می‌توان زاهدِ صرف دانست و نه می‌توان در جرگهٔ صوفیان وارد کرد. دیدگاه ترمذی دربارهٔ امامان شیعه علیهم‌السلام کاملاً منحصربه‌فرد و به دیدگاه نواصب نزدیك است. هیچیك از زُهّاد و صوفیه با ترمذی هم‌رأی نیستند. فصل سوم دربارهٔ رساله‌های کوچك صوفیه است. در این فصل هفتاد رسالهٔ صوفیانه از یازده نویسنده را معرفی و بررسی و تحلیل کرده‌ایم که کهن‌ترین این رساله‌ها از شقیق بلخی (ف. 194) است و نو‌ترین آنها از ابوعبدالرحمن سُلَمی (ف. 412). فصل پایانی دربارهٔ چهار کتاب جامع صوفیه است: اللمعِ ابونصر سرّاج (ف. 378) و التعرفِ ابوبکر کُلابادی (ف. 385) و قوت القلوبِ ابوطالب مکی (ف. 386) و تهذیب الأسرارِ ابوسعد خرگوشی (ف. 406/407). از بررسی رساله‌های صوفیه و کتابهای جامعِ تصوف می‌توان به این نتیجه رسید که در میان صوفیه به‌تدریج جریانی شکل گرفته است که برای امامان شیعه جایگاه بلندی قائل است. از نگاه این جریان امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام جانشین باطنی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و تنها دارندهٔ علم باطن و علم لَدُنّی در میان یاران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به شمار می‌رود. در فصل پنجم خلاصهٔ مطالبِ رساله و نتایج حاصل از آن مطرح شده و دیدگاه‌های زهاد و صوفیه دربارهٔ امامان شیعه علیهم‌السلام مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

چکیدهازآنجاکه ما خدا را از طریق اوصاف او می شناسیم و هیچ راهی برای شناخت کنه ذات الهی نداریم، بنابراین وقتی می خواهیم خدا را بشناسیم یا درباره او سخن بگوییم، از طریق اوصاف و آثار و افعال او درباره او سخن می گوییم از این رو معناشناسی اوصاف و افعال او از اهمیت ویژه برخوردار است . در دیدگاه فلاسفه ی متدینی چون ملاصدرا و آگوستین که دل مشغولی تبیین عقلانی مفاهیم دینی را دارند و می کوشند که سازگاری و هماهنگی گزاره های متون مقدس در باب خدا و یافته های عقلانی انسان را در این باب به نمایش بگذارند، این مسئله از اهمیت ویژه ای برخوردار است . در این رساله برآنیم که در چهار فصل، ابتدا به بررسی براهینی که این دو فیلسوف در باب اثبات وجود خدا اقامه مینمایند بپردازیم. . سپس کوشش عقلانی آنها جهت بیان معناشناسی اوصاف الهی را بیان می کنیم و به این نتایج می رسیم که ملاصدرا بر اساس مبانی خود نظریه اشتراک معنوی بین اوصاف الهی و اوصاف انسان را بیان می کند، قدیس آگوستین نیز از قائلین به نظریه الهیات سلبی است .ودر نهایت کیفیت صفت علم خدای متعالی را در دیدگاه دو فیلسوف مورد بحث، بیان کردیم.کلید واژه ها: مشترک معنوی، کثرت تشکیکی، تنزیه، معناشناسی، اوصاف خدا

نفس از دیدگاه فلاسفه – به طور عام- جوهر مجردی است که انعطاف وجودی دارد و می تواند فاصله ی فرش تا عرش را از طریق علم و عمل طی نماید. هر وجودی را غایتی است. نفس را نیز غایتی است که هر کسی نتواند بدان نایل گردد. مگر کسانی که در ابتدای امر، بدن را در خدمت تعالی و استکمال نفس ، قرار داده و در مراحل بعد، نفس خویش را از اسارت تن رها سازند و بال های کمالی وجود خویش را بگشایند و به لقاء حق تعالی توفیق یابند و عیون شهود گشوده دارند و عوالم وجود را مشاهده نمایند. نه تنها فیلسوف و عارف اسلامی علامه حسن زاده آملی بر این مطلب اذعان دارند بلکه فیلسوف دیندار اگزیستانسیالیست –یاسپرس- نیز بر آزادی نفس از سجن مادیات تأکید می کند که نفس باید از تعلقات دنیایی منزه و رها گردد و با وجود متعالی، ارتباط یابد و معتقد است که اصالت نفس به تعلق و رابطه ی آن با خداوند است. گویا در ضمیر فطرت قلوب، معارف الهی به ودیعه نهاده شده است و با تأمل عقلانی و شهود عرفانی بر دیدگان دل، آشکار می گردد. هر دو فیلسوف مذکور، استکمال نظری و عملی نفس را عامل سعادت وجود انسان و زمینه ی ارتباط با غایت الغایات می دانند. البته تفاوت هایی در آراء ایشان است که عمده ی اختلاف به نحوه ی این استکمالات است که در متن تحقیق به تفصیل بیان خواهد شد و نیز به تحلیل و بررسی و نقد آراء، خواهیم پرداخت.

تاکنون اوصاف اخلاقی مطابق با معیارهای گوناگون به مطلق و نسبی، فردی و اجتماعی، خادم و مخدوم، زمانمند و ابدی و... تقسیم‌شده‌اند. حداقل فایده این تقسیمات و تفکیکات، کمک به ارتقای اخلاق پژوهی و نیز فاعلان اخلاقی در فهم بهتر و روشمندتر از ارزش‌ها و ضد ارزش‌های اخلاقی است. در این نوشتار تلاش شده مبتنی بر رابطه زمینه‌ساز و لازم و ملزومی که ممکن است میان برخی از فضائل و رذایل وجود داشته باشد، اوصاف اخلاقی به دودسته کلی "مستقل و وابسته" و به‌تبع آن دسته‌ای دیگر تحت عنوان مستقل ـ وابسته یا دوگانه تقسیم‌شده و ازاین‌جهت یک تعریف و طبقه‌‌بندی نوین در اخلاق‌شناسی (و مشخصاً فرا اخلاق) عرضه و تبیین گردد. دو آزمون بهشت تخیلی و جهنم تخیلی دو محک برای تفکیک آسان‌تر اوصاف مستقل از وابسته است که با استمداد از تخیل اخلاقی این مهم را ممکن می‌سازد. در ادامه ضمن تشریح مصداقی و نیز محک این تقسیم‌بندی، بخشی از فواید و توابع نظری و عملی این تعریف و تقسیم‌بندی تازه مورداشاره قرارگرفته‌اند.

در این نوشتار واژه‌های «نبی» و «نبوت» و تعریف آن از دید متکلمان، حکما و لغویان بیان و بررسی، و با دیدگاه مسیحیت، هندو و بودا مقایسه و از بهترین آن دفاع شده است. بهترین معنا برای واژه نبی، همان معادل فارسی آن، یعنی «پیام‏بَر» یا «پیغام‏بَر» است. براین‏اساس، بهترین تعریف از نبی عبارت است از: «بشری که از سوی خدا برانگیخته شده است تا واسطه بین میان او و خلق باشد تا خبر یا پیام‌های الهی بر او وحی شود که به مردم برای هدایتشان ابلاغ کند». براین‌اساس، نبوت یعنی «واسطه بین خدا و خلق بودن برای رساندن پیام الهی به مردم».

امام رضا (ع) در حديث جوامع‌الشرايع، مهم‌ترين مسائل شريعت اسلامي را بر اساس تفكر تشيع تبيين فرموده‌اند. اين حديث در كتاب عيون اخبار الرضا و تحف العقول آمده و ديگر آثار به نقل از اين دو اثر، حديث شريف فوق را نقل مي‌كنند. اين حديث تا دورة صفويه مورد توجه نبوده است. اما از اين دوران به بعد مورد استقبال انديشمنداني همچون علاّمه مجلسي، شيخ حرّ عاملي و سپس مورد استفاده صاحب جواهر و شيخ انصاري قرار گرفته است. اين حديث در نزد شيخ انصاري حسن مثل صحيح است و احكام فراواني در فقه شيعه منطبق با اين حديث وجود دارد. عدم جواز مسح بر خفين، پنج تكبير در نماز ميت، وضوي پيامبر، جهر به بسم الله الرحمن الرحيم، دادن زكات به اهل ولايت، بحث تقيه، عدم شركت در نماز جماعت اهل سنّت مگر به خاطر تقيه و امثال آن از جمله احكامي است كه از حديث جوامع‌الشرايع مستفاد مي‌گردد. اين حديث بر اساس فقه شيعه بيان شده و هيچ تقيه‌اي در آن به‌كار نرفته است و امام رضا (ع)اين حديث را به عنوان مهم‌ترين اركان اسلام به مأمون نوشته است.از آنجا كه اين حديث از جمله مهم‌ترين روايات منقول از امام رضا (ع) مي‌باشد و به‌رغم اهميت موضوع تاكنون شرح مبسوط و مكتوبي كه بتواند زواياي مختلف حديث را مورد دقت و بررسي قرار دهد وجود نداشته است. اين رساله در تلاش است كه اين امر را تا حد توان ممكن سازد. موضوع رساله و نيز حوزه مطالعاتي مورد بحث، از نوع مطالعات بنيادين بوده و روش كار كتابخانه‌اي بوده است.

این رساله در سه بخش؛ مفاهیم و کلیّات، مبانی و شا خصه های حکومت حضرت(ع)، به بحث و بررسی پرداخته است که در بخش مبانی به بحث از ضرورتو مشروعیت حکومت از دیدگاه حضرت(ع) و در بخش شاخصه، به بحث از عدالت و دشمن شناسی و مردم گرایی مباحثی ارائه شده است0در بحث از ضرورت حکومت دو جهت اساسی از دیدگاه حضرت(ع) مورد بررسی قرار گرفته است که آن عبارتست؛ اول اینکه ضرورت حکومت برای تأمین معاش و برای تأمین حق آزادی است دوم اینکه، ضرورت حکومت بدست صالحان است تا اینکه در سایه آن حکومت، انسان به سعادت و کمال برسد0 مشروعیت حکومت اسلامی عمدتاً در قالب دو نظریه انتصاب و انتخاب است0مشروعیت از دیدگاه حضرت(ع)، مشروعیت الهی و انتصابی است که طی مقدماتی در این رساله بحث شده است که آن مقدمات عبارتست از؛ حق حاکمیت حق اختصاصی خداوند است و اجازه چنین حق حاکمیتی از طرف خداوند به افراد مشخصی داده شده است0 حق حاکمیت در خصوص حضرت(ع) توسط آیه و حدیث ولایت اثبات می شود0 نقطه مقابل مشروعیت الهی و انتصابی حکومت حضرت(ع)، غصب قرار دارد0هرگزمشروعیت چنین حکومتی با مقبولیت مردم بدست نخواهد آمد زیرا مقبولیت مردم در چنین حکومتی فقط جنبه حمایتی و پشتیبانی دارد و اینکه مقبولیت در چنین حکومتی، قابل برگشت نیست یعنی مردم نمی توانند در هر زمانی از این مقبولیت دست بکشند بلکه فقط در مواقعی که حاکم شرائط رهبری خود را از دست داده باشد، عدم مقبولیت مردم از حکومت کارساز خواهد بود0مطلب دیگری که در ادامه بحث از مشروعیت حکومت به آن پرداخته شده است این است که درهر حکومتی با دو نوع عقلانیت روبرو هستیم ؛ اول: عقلانیت فطری کهعقلانیتناب، خالص و دور از اوهام و امیال سرکش نفسانی می باشد، دوم:عقلانیت تجربی که عقلانیتمعاش و زندگی و اکتساب و تجربه است0 عقلانیت فطری دردینیکیاز منابع اثباتی دیناست و هیچ گونه تعارضی با دین ندارد بله عقلانیت تجربی که عقلانیت فنی و ابزاری است نمی تواند منبع اثباتی دین و حکومت دینی باشد و لذا تصور می شود با آن در تعارض و ناسازگاری است0اما در بخش شاخصه، مهمترین شا خصه حکومت حضرت(ع) ،عدالتمحوری است0 در عدالت محوری حضرت(ع) به همه ابعا د آنیعنی به عدالت فردی وعدالت اجتماعی پرداخته شده است و در عدالت اجتماعی به همه ابعا د آنیعنی عدالت اقتصادی، عدالت سیاسی و عدالت قضاییمورد توجه قرار گرفته است0 مهمترینعاملدر برقراری عدالت کا مله وهمه جانبه حضرت(ع)، توجه عمیق و دقیق ایشان به عدالت فردی و شایستگی فردی است که دنیای امروز،کمتر به این بُعد از عدالت توجه دارد در حالی که تنها عامل برقراری عدالت دقیق و صحیح، توجهبه عدالت فردیدرافراداست0 ازدیگرشا خصه های حکومت حضرت(ع)،مسألهشنا خت دشمن و دشمن شناسی است0 در هر حکومتی، با دو نوع دشمن داخلی و خا رجیروبرو هستیم که خطرات دشمن داخلی به مرا تباز دشمن خارجی بیشتر است 0 حضرت(ع) در طول دوران زمامداری خود عمدتاًبا چهار گروه از مخالفینیعنیقاعدین،نا کثین، قاسطین و مارقینروبرو شدند کههمه آنها از نوع دشمن داخلی بودند0 در نگاه حضرت(ع)، اصلاحاوضاع دشمن داخلی،از دشمنخارجی به مراتب دارای اهمیتبیشتری استو اینبدانجهت است که غفلت ازدشمن داخلی، راه نفوذدشمن خارجی را فراهم می کند0 حضرت(ع)درخصوصرویاروییبادشمن، سه مرحله گفتگو ، مداراو قاطعیت و جنگ مسلحانه را راه روبرو شدنبا دشمن می دانستند زیرا چه بسا دشمنی که امید اصلاح با گفتگو یا با مدارارا داشته باشد، دربرخوردقاطعانه، این فرصت از او گرفته خواهد شد و چه بسا،گفتگو و مدارایبیشازحدبا دشمن هم،موجبعدم امنیتو سستی حکومتخواهد شد0از دیگر شا خصه هایحکومت حضرت(ع)،مردم گرایی است که در آن از دو جهت؛ جایگاه مردم در حکومت حضرت(ع) ، نوع نگاه حضرت(ع) به مردم و مردم گرایی است0

چکیده ندارد.