آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نصر حامد ابوزید ( نماینده جریان نومعتزله) برخلاف دیدگاه اکثر فلاسفه و متکلمان اسلامی در موضوع وحی، گاهی وحی را مترادف با الهام و گاه یکسان با تجربه دینی می‌انگارد و نقش فاعلی پیامبر در فرایند وحی را تقویت و با ادعای گفتمانی بودن و تأثیرپذیری از فرهنگ زمانه، تاریخ‌مندی قرآن را توجیه می‌کند. مسأله تحقیق حاضر این است چه اشکالات عقلی و نقلی بر ادّعاهای وی خصوصاً ادعای اصالت فاعلیت پیامبر و گفتمانی و تاریخ‌مندی قرآن مترتب است؟ در تحقیق حاضر با بررسی تطبیقی دو دیدگاه فوق به روش توصیفی ـ تحلیلی، به یافته ‌های زیر دست می‌یابیم: الهی بودن توأمان محتوا و الفاظ وحی، نقش قابلی پیامبر در فرایند وحی، فراتاریخی بودن قرآن، غیریّت مقوله مواجهۀ ملازم با دریافت حقائق (تجربه وحیانی) از مقوله حقائق دریافتی از عالم غیب؛ بطلان گفتمانی بودن و تاریخ‌مندی قرآن به دلیل مغایرت مبانی و لوازم آن با اصول مسلم عقلی ( ادله برون دینی ) و مخالفت با ادله نقلی(ادله درون دینی).

ذیل آیه 59 سوره احزاب، پس از اعلان حکم حجاب برای زنان مؤمن، عبارت ﴿ذلِکَ أَدنى‏ أَن یُعرَفنَ فَلا یُؤذَینَ﴾ آمده است که از آن برداشت‌های گوناگون صورت گرفته است. بسیاری از تفاسیر متأثر از پاره‌ای شـأن نزول‌ها، مقصـود از شناخته شدن را تمایز زنان آزاد از کنیزان دانسته‌اند و بعضی، از آن به‌عنوان علت حکم به حجاب یاد کرده‌اند و از منتفی بودن کنیزداری در عصر حاضر، به عدم لزوم حجاب رأی داده‌اند. نوشته پیش رو، با توجه با قرائن درون‌متنی و برون‌متنی، بر آن است که آیه مذکور، برخلاف برداشت بیشتر مفسران، هرگز در مقام بیان تمایز شأن طبقاتی و اخلاقی و اجتماعی کنیزان از زنان آزاد نیست. بلکه مراد، بازشناسی زنان عفیف است. این آیه مانند موارد مشابه، تنها به فلسفه حجاب پرداخته است. درنهایت می‌توان گفت: قرآن مجید، حق عفاف جنسی را برای تمامی زنان، ولو کنیزان به رسمیت شناخته است. شیوه پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی با متکی بر مبانی شناخته‌شده تفسیری است.

مدعای كتاب «نقد الخطاب الدينی» چندان از مدعای كتب ديگر ابوزيـد بـه خصـوص از «مفهـوم النص» جدا نيست وهمـان مـدعيات بـه شـكل خـاص و گـاهی روشـنتـر بيـان شـده و اشـكالات مطروحه، بر«نقد الخطاب» نيز وارد است. از اين رو، هم در قسمت مبانی ارائـه شـده در فصـل اول كتاب و هم در فصل پايانی كه وی در حقيقت نظريه خود را در مواجهه با متـون دينـی ( قـرآن و روايات ) بيان كرده اند، دارای اشكالات اساسـی اسـت. مهـمتـرين اشـكال وی در اسـتدلال هـای درون دينی ايشان عدم جامعيت، عدم توجه به اجتهـاد و نيـز عـدم توجـه بـه نحـوه بر خـورد ديگـر مذاهب، مثل شيعه به متون دينی است و در مطالعات برون دينی نيز عدم توجه به فرقی اساسی بـين كلام بشر و كلام الهی است، كلام بشری محدود به زمان و مكان و گاهی به قدری از زمانـه تـأثير می پذيرد كه به خطا می رود؛ اما كلام خداوند برخاسته از علم جامع او به همه چيز از جمله آينده است. گرچه ارتباطی با واقعيت جامعه دارد، اما اين ارتباط موجب خطـا و اشـتباه نيسـت. در غيـر اين صورت، فلسفه دين و ارسال رسل لغو خواهد شد. در اين نوشته، مطالب فوق با بررسی كتاب «نقد گفتمان دينی» ابوزيد بررسی می گردد.

چکیده: قرآن پژوهی از مهم ترین موضوعات تحقیق و پژوهش به ویژه در میان مسلمانان، از عصر نزول تاکنون بوده است. نکته ای که بسا کمتر مورد توجه قرار گرفته، میزان و معیار توزین و ارزیابی چنین پژوهش هایی است. در دوره های مختلف، مباحث جدیدی «پیرامون قرآن» و نه «دربارۀ قرآن» مطرح شده است که هر کدام به جای خود سودمند بوده است اما این مباحث پیرامونی را به عنوان فهم های یقینی قرآنی تلقی کردن، خالی از هرگونه دلیل قابل توجهی است و همین مهم ترین ضعف داوری جدید در برخی از پژوهش های قرآنی اخیر است. پژوهشگر باید به لوازم گفته­ها و آراء خود پایبند باشد و توانائی پاسخگویی به برآیندهای عقل ستیز یا ایمان ستیز گفته­های خود داشته باشد. نقطۀ ضعف بسیاری از آراء جدید دین­پژوهان و قرآن­پژوهان، فقدان عقل­پذیری و سازواری درونی آن­هاست. نصرحامد ابوزید یکی از کسانی است که شاید به خاطر ناآشنایی به علوم عقلی، به لوازم آراء خود توجه نداشته، در پژوهش­های قرآنی خویش، از رویکرد خردپذیر و برهانی غفلت کرده است. برای نشان دادن این غفلت، ده نمونه از اندیشه­های قرآنی وی- که در مقالۀ قبلی از آنها سخن به میان آمده است- به تیغ نقد و سنجش کشیده شده است.

مقالـه حاضـر بـه نقـد و بررسـی انديشـه و آرای نصـر حامـد ابوزيـد، از آن جهـت كـه متـأثر از تاريخی نگری است، پرداخته و ضمن ارائه برخی از مبـانی هيستوريسـيزم كـه مـرتبط بـا موضـوع است، در چند قسمت در خصوص تاريخمندی اصل قـرآن و تـاريخمنـدی برخـی از آمـوزه هـا و احكام قرآنی به نقد علمی ديدگاه های ابوزيد پرداخته است.

در این تحقیق به پدیده وحی و رابطه ی دیالکتیکی آن با واقعیت و محیط اجتماعی پرداخته شد و بر نقش حسن حنفی و نصر حامد ابوزید و نحوه ی چگونگی بحث آن دو در این موضوع و مهمترین دیدگاه هایشان در بررسی رابطه ی دیالکتیکی بین وحی و محیط اجتماعی تاکید شده و مهمترین روش های علمی مورد استفاده ی آنها مورد بررسی قرار گرفت که اهم آنها عبارتند از هرمنوتیک، زبان شناسی تاریخی و رویکردهای تاریخی. و سپس، از این ارتباط از دیدگاه مستشرقان سخن گفته شد که در مطالعات شرق شناسانه حوزه ی وسیعی پیرامون بررسی این رابطه صورت گرفته است. و لذا توضیح دادیم که چگونه آنها سوره های قرآنی را باتوجه به توالی تاریخی و اهمیت اسباب نزول در این رابطه و میزان همبستگی میان آن دو تقسیم کردند. در این راستا، آنچه را که میان دیدگاه ها و رویکردهای میان شرق شناسان و مدرنیست های عرب تطابق داشت و اینکه یافته های آنها در مطالعه ی تاریخی متن و میراث دینی چه هستند و چگونه از خلال دیالکتیکی که بین آن دو است بر واقعیت تاثیر و تاثر گذاشته است، روشن ساختیم. این تحقیق چند نتیجه را در پی داشت: ازجمله اینکه وحی در محیط اجتماعی تاثیر گذاشته و از آن تاثیر پذیرفته است و اینکه مدرنیست های عرب از رویکردهای غربی ای استفاده کرده اند که توسط مستشرقین در مطالعه ی پدیده ی وحی مورد استفاده قرار گرفته است. و به منظور همگام ماندن با واقعیت و یک توسعه متمدن در ایجاد تفاسیر جدید، روش تاریخی بر متن و میراث اسلامی اعمال شده است.

ترجمه ماشینی: تعدادی از مطالعات اخیر منتشر شده توسط محققان مسلمان با تفکر اصلاح طلب، ماهیت هنجاری آن را زیر سوال برده و بر نیاز به بازنگری در برخی از مفروضات اساسی و مدل های تفسیری حاکم بر نظریه ها و اخلاق سنتی حقوقی اسلامی تأکید کرده اند. به عنوان بخشی از این فرآیند، آنها بر لزوم توسعه هرمنوتیک جدید اسلامی تأکید کرده اند. یکی از عناصر اصلی در این ظهور هرمنوتیک جدید اسلامی، تولید تعداد فزاینده‌ای از آنچه من «مطالعه تأییدکننده برابری جنسیتی در مورد اسلام» می‌نامم است. آنچه که از دیدگاه نویسنده این مقاله بسیار جالب است، اگر نه جالب توجه است، این است که پژوهش در مورد تفاسیر اثباتی برابری جنسیتی از اسلام توسط دانشمندان مرد مسلمان با تفکر اصلاح طلب در سطوح بی سابقه ای از لحاظ تاریخی تئوریزه شده است که این همان چیزی است که این مطالعه به دنبال برجسته کردن آن است. . این مقاله به بررسی استدلال های سه محقق برجسته مرد اصلاح طلب مسلمان معاصر، اعم از شیعی و سنی، در توسعه تفاسیر اثباتی برابری جنسیتی از اسلام - نصر ابوزید، محسن کدیور، و خالد ابوالفضل می پردازد. تمرکز بر دانشمندان مرد در این مقاله عمدی است و به دنبال برجسته‌کردن اساسی‌ترین نکته و در واقع دلیل وجودی پشت آن است، یعنی تأکید بر حمایت بی‌سابقه‌ای که دانشمندان مرد مسلمان از توسعه تفاسیر فمینیستی از اسلام ارائه می‌کنند.

ترجمه ماشینی: هدف این مقاله جداسازی منابعی است که از منظر معرفتی به پروژه های فکری میراث اسلامی تغذیه می کردند. که با پروژه های متعددی روبرو شد که از جمله آنها می توان به پروژه های حسین مروه، محمد عابد الجابری، الطیب تیزینی، محمد ارکون و ... اشاره کرد. پروژه مرحوم نصر حمید ابوزید (1943-2010) یکی از این پروژه‌ها محسوب می‌شود که این مقاله الگوبرداری می‌کند.در پاسخ به این سوال که با توجه به رویکرد میشل فوکو فیلسوف و متفکر فرانسوی (1926-1984) سعی در استفاده از روش فسیلی برای یافتن دارد. مهم ترین آن مراجع. بنابراین، این مقاله تلاشی در جهت شناخت مبانی یکی از این پروژه هاست. که بدون درک و ایستادن بر برخی از آنها; ما نمی توانیم این پروژه ها را ارزیابی کنیم، آنها را قضاوت نکنیم، و میزان خدماتی که آنها به اندیشه اسلامی عرب و اندیشه بشری ارائه کردند را بدانیم.

جریان نومعتزله شمال آفریقا به اقتضای دورانی که در آن زندگی می‌کردند تحت تأثیر مدرنیته غربی، مسائل نظری عقلانیت را معطوف به مدرنیته حل کردند. بر این اساس مبانی آنها در فهم معارف دین با معتزله قدیم فرق می‌کرد؛ زیرا معتزله قدیم براساس مبانی عقلی و فلسفه توحیدی بود، ولی نومعتزله در شمال آفریقا برخلاف اسلاف خود بر اساس تعامل با غرب، توجه به عقب‌ماندگی جوامع اسلامی و تلاش برای برقراری سازگاری بین دین و مدرنیته، رویکرد خاصی را در تفسیر آیات قرآن در پیش گرفتند. آنان در مبانی هستی‌شناختی عمدتاً نظام هستی را امری مادی و متحول و در حال تغییر می‌دانند و رابطه خدا و انسان و جهان را در بررسی گزاره‌های دینی نادیده می‌گیرند. ازآنجاکه نظام هستی بر تفکر اعتزال نو با عینک عقل تجربی نگاه می‌شود، اکثر مفاهیم و آموزه‌های وحیانی و غیبی مانند خدا، فرشته و بهشت و جهنم یا مورد انکار واقع می‌شود و یا به تأویل بدون ضابطه دچار می‌گردد. این تحقیق درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی و انتقادی، مبانی هستی‌شناختی و شاخصه‌های تفسیر عقلی جریان نومعتزله در شمال آفریقا به ویژه نصر حامد ابوزید و حسن حنفی را تصویر کرده و آسیب‌های آن را در قالب آسیب‌های مبنایی هستی‌‌شناختی بررسی کند.