آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نصرحامد ابوزید با دل سپردگی به نظریات زبان شناسی و هرمنوتیکی، بر آن است تا با تأویل متجددانة قرآن، الفتی میان سنت و تجدد برقرار سازد. وی روش خود را یگانه روش فهم قرآن می داند که طی آن، قرآن مطابق با اوضاع زمانۀ خود تفسیر می شود. در این رویکرد برخی از آیات صرفاً شاهدی تاریخی و محکوم به فراموشی، برخی با قابلیت تأویل مجازی، و برخی نیز متونی با قابلیت توسعه اند. در این مقاله نظریات وی در باب وحی، احتساب قرآن به عنوان متنی تاریخ مند و محصولی فرهنگی، و اجتهاد پویا مورد بررسی قرار می گیرد. روش تحقیق تحلیلی و انتقادی است. منابع مورد استفاده نیز عبارت اند از کتاب ها، مقالات، و مصاحبه های انتشاریافته از ابوزید در نشریات و سایت های اینترنتی، کتاب ها و مقالاتی که در بررسی دیدگاه های ابوزید منتشر شده و منابعی که به نقد و بررسی استفاده از روش هرمنوتیکی در تفسیر قرآن پرداخته اند.

موضوع ا ن پژوهش، ترجمه و نقد مقالة آقای ناصر حامد ابوزید با عنوان نقش قرآن در زندگی روزمره است. در این پژوهش، ابتدا بیان کلیاتی در باب زندگی، آثار و عقاید ابوزید و سپس ترجمة متن انگلیسی مقالة ایشان آورده شده است که خود این مقاله شامل بخشهای کلی از قبیل: مقدمه- شکل دادن به زندگی روزمره- قرائت قرآن؛ ارتباط کلامی، شنیداری- زبان روزمره- جلوه های هنری، و هنرهای ظریف در قرآن و در نهایت نتیجه گ ر م باشد./

بعد از ۱۱ سپتامبر از دید رسانه‌ها و نوشته‌های غربی، اسلام تقریبا معادل بنیادگرایی شده است. با این حال، این یکسان‌انگاری هر چقدر هم که وسعت یافته باشد، با تاریخ غنی فکر سیاسی در اسلام ناهمخوان است. نصر حامد ابوزید، دانشور نامدار مصری، در این کتاب با نظر به طیف آثار مسلمانان معاصر نشان می‌دهد که چه دیدگاه‌های متنوعی از نظر سیاسی، مذهبی و فرهنگی در آثار این مسلمانان وجود دارد و چگونه هر کدام از این دیدگاه‌ها نشانگر گفتمانی از گفتمان‌های سیاسی در جهان مسلمان‌نشین است. «اصلاح اندیشه اسلامی» به بررسی آثار روشنفکران مسلمان از مصر گرفته تا ایران و اندونزی می‌پردازد و تلاش‌های این روشنفکران در شکستن چارچوب تفسیر سنتی و فقهی از اسلام را زیر ذره‌بین می‌گذارد. ابوزید نشان می‌دهد که بسیاری از اندیشوران مسلمان از اسلامی جانبداری می‌کنند که دید فرهنگی روشنگرانه‌ای دارد و همزمان بر ایمان فردی تاکید می‌کنند. او آن‌گاه به بررسی میزان کامیابی این اصلاحگران مسلمان در ساختن ایدئولوژی اصیل و احیاءشده اسلامی می‌پردازد و این نکته را جستجو می‌کند که تا چه حد این اندیشوران توانسته‌اند خود را از دام سنت‌گرایان در ارائه تصویری منفی از غرب برهانند. کتاب «اصلاح اندیشه اسلامی» پژوهشی درخشان، مختصر و با زبانی غیر‌فنی است که در پیوند کامل با نیازهای زمانه ما نگاشته شده است و تحلیلی بایسته از امروز و آینده اسلام به دست می‌دهد. مترجم این اثر یاسر میردامادی است.

این پژوهش با روشی جدید که مطابق روش صحیح اسلامی است، به بیان ماهیت و ویژگی‌های متن قرآنی می‌پردازد، که از طریق ارائه نظرات نواندیشان است- برجسته ترین آنها معتقد به انسانی (غیر آسمانی) بودن منشأ قرآن هستند، و اینکه قرآن یک محصول فرهنگی می‌باشد، پس برای هر زمان و مکان مناسب نیست- و سپس به صورت بیطرفانه و شفاف به نقد آن نظریات می‌پردازد. این پژوهش در یک مقدمه و چهار فصل و یک نتیجه گیری آمده است. بدین ترتیب؛ فصل اول شامل مباحث مقدماتی است، که ویژگیهای متن قرآن را مطابق روش صحیح اسلامی بیان نموده است. فصل دوم و سوم به ارائه بیشترین و مهمترین نظریات نصر حامد ابو زید و عبدالکریم سروش درباره ویژگیهای متن قرآنی می‌پردازد، به طوری که این ارائه و تحلیل شامل بسیاری از عبارات آنها می‌شود؛ این به دلیل پیچیدگی و عدم بیان نظر به صورت صریح و شفاف می‌باشد. اما فصل چهارم که مبحث اصلی پژوهش است، شامل نقد نظریات و اصولی است که آنها در کتاب‌های خود بر آنها تکیه کرده یا در دیدارهای خود آنها را ترویج داده اند، که پی‌ریزی نظریه انسانی بودن و حاصل فرهنگ بودن قرآن ناشی از آن می‌باشد. این تحقیق با یک نتیجه گیری به پایان می‌رسد، که به طور خلاصه به ارائه مهمترین نتایج به دست آمده پرداخته، و بعضی از پیشنهادات مهم را برای پژوهشگران آینده ارائه نموده است. مهمترین یافته‌ها و نتایجی که به آن دست یافته، عبارتند از: 1. متن قرآنی از دیدگاه ابوزید و عبد الکریم سروش، یک متن تاریخی مربوط به زمان و مکان خاص است. آنها بر این اساس معتقدند که معانی آن برای آن زمان مناسب است، و مناسب سایر زمان و مکان‌ها نیست. 2. ابوزید نبوت را این گونه تفسیر کرد که آن متکی بر قدرت تخیل بوده و سروش آن را با تکیه بر قدرت مکاشفه و الهام تفسیر نمود، به طوری که بسیاری از گفته‌ها احتیاط‌های زیادی را می‌طلبد، از جمله: نابود کردن نبوت الهی که از طریق انتخاب بندگان برگزیده و خاص برای نبوت است، و سایر موارد احتیاطی که جایگاه و شأن نبوت را در مقام پایین‌تری قرار می‌دهد. 3. موضوع وحی از دیدگاه ابوزید و عبد الکریم سروش به اینجا منتهی می‌شود که معنی و مفهوم آن از جانب خدا بوده، اما تدوین سخنان آن توسط پیامبر صورت گرفته است. 4. در واقع هر دو شخصیت پس از نقد فرآیند تفسیری، تأویل (تلقی) را بر تفسیر ترجیح دادند و همچنین تلقی و تأویل را پایه و اساس در فهم قرآن دانستند. بحث درباره‌ ماهیت و ویژگیهای متن قرآنی مستلزم تکیه بر چند روش است، از جمله: 1. روش استقرائی: که از طریق ارائه ایده‌ها و نظریات از دیدگاه صاحبان آنها می‌باشد. 2. روش تحلیلی: که از طریق تحلیل و بررسی نظریات بیان شده درباره ماهیت و ویژگی‌های متن قرآنی است. 3. روش انتقادی: این روش از طریق نقد نظریات نواندیشان در مورد ماهیت و ویژگی‌های متن قرآنی انجام می‌شود.

چگونگی خوانش میراث، به ویژه متن قرآنی در عصر حاضر یکی از مهم ترین پرسش‌هایی است که ذهن بسیاری از پژوهشگران اسلامی را به خود مشغول داشته است؛ و اندیشه اجتماعی بسیاری از ایشان تحت تاثیر این مهم شکل گرفته است. یکی از این متفکران نصر حامد ابوزید مصری است که بیشتر توجه خود را معطوف به قرآن و پژوهش در باب آن کرده است، چرا که تمدن اسلامی را تمدنی می‌داند که بیشتر از هر چیزی تحت سیطره و نفوذ این کتاب و متن الهی بوده است. مطالعات وی اما در این راه نه با استفاده از رویکردهای اسلامی به تفسیر، بلکه به سان یک خوشه‌چین از تمامی ظرفیت‌های هرمنوتیکی اندیشه مدرن استفاده نموده است. لذا ما نیز سعی در تشریح مختصات اندیشه وی داشته و سپس به ذکر مبانی هرمونتیکی اندیشه وی مبادرت ورزیده‌ایم. و در فصل پایانی نیز سعی در ارائه الگویی مناسب برای برداشتن دوگانه‌ی موهوم شرق و غرب داشته‌ایم

وحی و کیفیت نزول آن از آغاز بعثت پیامبر (صلّی الله علیه و آله)، کانون توجه اندیشمندان بوده است. فرا بشری بودن مبدأ وحی و بشری بودن دریافت‌کننده آن، فرآیند فهم حقیقت وحی، کیفیت نزول، قرائت و تبیین آن را دشوارتر نموده است، اختلاف در تفسیر و قرائت این پدیده نزد وحی پژوهان ازجمله فلاسفه و نواندیشان عقل‌گرا و علم‌گرا، (نومعترله) شاهدی بر این مدعا است. این پژوهش روش فهم اندیشمندان وحی پژوه در ارائه قرائتی از وحی را بستر شکل‌گیری اختلاف دانسته، در بحثی مقارن به دیدگاه وحی‌شناسی در نوگرایان دینی، چون نصرحامد ابوزید، عبدالکریم سروش که با رویکرد متفاوت با دیدگاه سنتی به این مقوله پرداختند، ابوزید و سروش با اتخاذ مبنای علم تجربی، وحی را حاصل تجربه نبوی، برمبنای تاریخی نگری آن را، محصولی فرهنگی دانسته که منطبق بامحیط، متأثر از شرایط فرهنگی، اجتماعی عصر نزول بوده، و مبتنی برمبنای انسان‌مداری خویش بر تجارب انسانی و تفسیر آن در شکل‌گیری متون وحیانی را دخیل دانسته، بر دخالت جنبه انسانی پیامبر (صلّی الله علیه و آله) در وحی اصرار می‌ورزند، با توجه به اشتراکات دو دانشمند مذکور، در برخی ازنظری‌ات باهم اختلاف دارند، سروش با صراحت تام اظهار می‌دارد، فرشته وحی تابع پیامبر و پیامبر را فاعل و موجد وحی وهم قابل آن می‌داند. قرآن را ساخته تجارب درونی و بیرونی پیامبر می‌داند، که به‌مرورزمان در هر دو سطح مجرب‌تر و کامل‌تر گشت و آیهٔ «اکملت لکم دین کم» را ناظر به کمال حداقلی دین می‌داند به این معنا که حداقل لازم برای هدایت مردم در قرآن آمده است، اما حداکثر ممکن در اثر تکامل تدریجی و بیرونی و کامل‌تر شدن شخص پیامبر است که دین، خلاصه و عصارهٔ تجربه‌های فردی و اجتماعی اوست حال‌آنکه ابوزید وحی قرآنی را فقط حاصل تجربهٔ و جوشش درونی پیامبر می‌داند.، بسیاری از دیدگاه‌های این دو دانشمند نومعتزلی علیرغم مغایرت با دیدگاه فلاسفه و اکثر قریب به‌اتفاق متکلمان، دانشمندان علوم قرآنی با نص صریح آیات قرآن در تعارض است.

مهم‌ترین موضوعی که نصرحامد ابوزید(1943-2010 م) در مباحث تأویلی خویش بر آن تأکید دارد تاریخ‌مندی قرآن کریم است. به این معنا که خداوند، قرآن را در برهه‌ی زمانی خاصی و مبتنی بر نظام فرهنگی و زبانی مردم آن زمان نازل کرده است. از این رو متن قرآن محصولی فرهنگی است و آموزه­های آن مطابق با فرهنگ و نیازهای زمان نزول است و در ارتباط با بافت همان زمان معنا پیدا می­کند و کارکرد چندانی در دیگر زمان­ها ندارد. ابوزید برای اثبات این مدعا، به نظریه‌های مختلفی از متقدمان و متأخران تمسک جسته است. در این مقاله با روش «توصیف و تحلیل»، به بررسی هریک از این نظریه‌ها و چگونگی استفاده­ی ابوزید از آن‌ها در اثبات تاریخ‌مندی قرآن پرداخته می­شود، و معلوم می­گردد که استفاده‌ی ابوزید کاملاً‌ به‌ صورت گزینشی بوده و او بدون پای­بندی به تمام نتایج آن نظریه­ها، صرفاً هرآنچه را مؤید نظر خویش یافته، برگزیده است.

نظریه تاریخ‌مندی قرآن، ادعایی است که از سوی برخی مسلمانان نوگرا به تبعیت از مستشرقین، تکرار شده است. آنها هر اصلی که در تعارض با ایده تاریخیت باشد منکر و هر امری را که در توجیه اصل تاریخیت کارآمد باشد با بازخوانی آن، به نفع مدعای خود تفسیر می‌کنند. توجیه ملازمه بین سبک گفتاری قرآن با نظریه تاریخیّت و عصری بودن برخی احکام آن در راستای ادعای حیث گفتمانی وحی و رابطه دیالکتیک متن با واقع از سوی نصر حامد ابوزید یکی از این موارد است. بررسی این دیدگاه از جهت تقابل با جاودانگی اسلام و احکام ثابت آن حائز اهمیت است. این مقاله به‌روش توصیفی تحلیلی و به هدف نقد و بررسی ادعای فوق نگاشته شده است تا معلوم گردد ادعای ارتباط بین گفتاری بودن و تاریخیت، با اشکالات متعدد عقلی و نقلی، مواجه است و موارد فراوانی مانند برخورداری قرآن از بطون و ژرفایی نامتناهی، و سازوکارهای بهره‌ برداری ازآن تا قیامت در نقض ادعای فوق وجود دارد.