آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

‫فلسفه سياسي از مهمترين مباحث در طول تاريخ انديشه بوده است. افلاطون و فارابي به عنوان پيش قراولان فلسفه سياسي، در جهت بسط انديشه سياسي گامهاي بسيار جدي برداشتهاند؛ تا آنجا که بحث از فلسفه سياسي بدون توجه به اين دو فيلسوف، ناقص و ناتمام است. شناخت حکومت و حکيم در انديشه فارابي و افلاطون، وابسته به مباني مابعد الطبيعه ايشان است. همان طور که حاکم اصلي در جهان هستي، به تعبير افلاطون دميورژ و به تعبير فارابي خداوند است و هم? موجودات ديگر وابسته به او هستند؛ در فلسفه سياسي افلاطون و فارابي هم که در قالب آرمان شهر و يا مدينه فاضله طراحي شده است، حاکم يا رئيس اول، نقش دميورژ يا خدا را دارد و ديگر اعضاي مدينه به او وابسته هستند. پژوهش حاضر در چهار فصل، به بررسي و مقايسه ديدگاه اين دو فيلسوف پرداخته است، به جهت نشان دادن ديدگاه اين دو فيلسوف، نخست جايگاه انديشه سياسي در يونان و در نزد افلاطون بيان شده و نيزانديشههاي افلاطون در زمينه مابعدالطبيعه، مدينه فاضله و غير فاضله، حکومت حکيم، و نسبت مابعد الطبيعه با فلسفه سياسي بيان شده است. سپس ديدگاههاي فارابي بحث شده است و در اين بخش، پيدايش و رشد فلسفه در جهان اسلام، جايگاه فارابي در فلسفه اسلامي، مابعدالطبيعه فارابي، حکومت حکيم، مدينه فاضله و غير فاضله، و نسبت مابعد الطبيعه با فلسفه سياسي بيان شده است. در پايان، انديشههاي اين دو فيلسوف با هم مقايسه شده است. افلاطون و فارابي در جهت عملي ساختن فلسفه سياسي خود، مدينه فاضلهاي را طراحي کردهاند. اين دو در اين زمينه هر چند ديدگاههاي مشترک زيادي دارند و در برخي موارد هم ديدگاه فارابي برگرفته از ديدگاه افلاطون است؛ با اين وجود، اين دو فيلسوف از جهت مباني با هم اختلاف نظر دارند و در مواردي هم ديدگاه ايشان در مقابل هم قرار گرفته است.

چکیده (فارسی): چکیده یکی از مهم ترین موضوعات مطرح شده در معارف بشری و الهی«انسان کامل» می باشد. نظر به اهمیت این موضوع در طول تاریخ پژوهش های متعددی پیرامون آن صورت گرفته است. مسأله انسان کامل همواره در آراء و افکار فیلسوفان مهم بوده و جایگاه بسیار والایی داشته است. اگرچه در آثار فلاسفه اعم از شرق و غرب فصلی به عنوان«انسان کامل» به چشم نمی خورد امّا در لابلای مباحث فیلسوفان مطالبی بیان شده است که قابل انطباق بر انسان کامل می باشد. در رساله حاضر دیدگاه دو فیلسوف الهی یعنی افلاطون و فارابی پیرامون انسان کامل بررسی شده است. هرچند افلاطون در فلسفه خود بابی به عنوان انسان کامل مطرح ننموده است ولی ویژگی هایی که او برای حکیم حاکم یا فیلسوف پادشاه بیان نموده قابل مطابقت با انسان کامل می باشد. افلاطون بعد از مشاهده نظام های مختلف عصر خودش و ناتوانی آن ها در تحقق عدالت در جامعه، مدینه فاضله ای را طراحی نمود که با قرارگرفتن فیلسوف راستین در رأس آن عدالت و سایر فضائل در جامعه محقق می شوند. فیلسوف راستین افلاطون شیفته هستی یگانه ابدی حقیقی است و تلاش می کند ماهیت حقیقی اشیاء را با سیر عقلانی مشاهده نماید. لازمه این کار هرچه بیشتر شبیه شدن به «مثال نیک» یا خدا می باشد. حکیم حاکم افلاطون(انسان کامل) از کلیه صفات رذیله مبرّی بوده و مزیّن به فضائل اخلاقی می باشد. خصوصیات این رهبر دولت آسمانی شبیه خصوصیات انسان کامل در مکاتب عرفانی می باشد. فارابی فیلسوف مسلمان نیز در عصر خودش شاهد ظلم و ستم حکام فراوانی بود به تأسّی از افلاطون مدینه فاضله ای را طراحی می کند که در آن خبر از ظلم و ستم نباشد. رهبری این مدینه را، انسان کاملی به عهده می گیرد که فارابی از او به عنوان«فیلسوف»،«نبی» و «امام» تعبیر می نماید. درست است اوصاف و ویژگی های رهبر مدینه فاضله فارابی کاملاً شبیه اوصاف رهبر مدینه فاضله افلاطون می باشد، ولی فارابی در طرح این مدینه فاضله مقلّد صرف نیست بلکه در این مسأله نیز مانند سایر مسائل منظومه فلسفی اش متأثر از آموزه های دین اسلام و مکتب تشیّع می باشد، چرا که؛ فیلسوف مدنظر فارابی پس از اتّصال به عقل فعّال و دریافت وحی و رسیدن به مرحله عقل مستفاد به مرتبه انسان کامل می رسد. نگارنده رساله حاضر تلاش نموده با جستجو در آثار دو فیلسوف الهی و بیان شباهت ها و تفاوت های آن ها در مورد رئیس مدینه فاضله

مقایسه اندیشه‌های فلاسفة بزرگ و استخراج وجوه اشتراک و افتراق آن اندیشه‌ها، یکی از زمینه‌های مهم ترویج افکار آنان و نیز بسترسازی مناسب به منظور بهره‌برداری از آرای آنان در زمان حاضر می‌باشد. افلاطون به عنوان بزرگترین فیلسوف دوران باستان از یک سو، و فارابی به عنوان مؤسس فلسفه اسلامی از سوی دیگر دو فیلسوف شناخته شده‌اند. با توجه به این مراتب در مقاله حاضر ابتدا اندیشه فلسفی این دو فیلسوف در سه بخش هستی شناسی، معرفت شناسی و ارزش شناسی مورد بررسی قرار گرفته و سپس دیدگاه‌های آنان در هر یک از سه بخش فوق مقایسه و وجوه اشتراک و افتراق آنها معرفی شده است.

مقاله حاضر به بررسی تفسیر میریام گالستون درباره فلسفه سیاسی فارابی می پردازد. گالستون با مقایسه مباحث چهار اثر اصلی فارابی (مدینه فاضله، سیاست مدنیه، تحصیل السعاده و فصول منتزعه) تلاش می کند به فهم تازه ای درباره فلسفه سیاسی فارابی دست یابد. نکته بدیع و متمایز تفسیر گالستون، توجه به مبانی ارسطویی فلسفه سیاسی فارابی است. اما غفلت از تمایز فلسفه افلاطونی و ارسطویی و همچنین تأثیرپذیری فلسفه سیاسی فارابی از آموزه های اسلامی، موجب شده نه تنها گالستون در اثبات مدعای خویش توفیق نداشته باشد، بلکه در نهایت رهیافت مشهور مفسران فلسفه سیاسی اسلامی را تصدیق کند که فلسفه سیاسی فارابی، متأثر از فلسفه افلاطونی است. این مقاله با رویکرد تحلیلی و اسنادی به این موضوع می پردازد.

المنطقیات، تألیف ابونصر فارابى (259-339)، بنیادگذار فلسفه در سرزمین اسلام که او را استاد دوم (معلم ثانی) خوانده‏‌اند، است. کتاب به زبان عربی با مقدمه فارسی و تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه در سه جلد با عناوین النصوص المنطقية، الشروح المنطقية و الشروح علی النصوص المنطقية منتشر شده است. جلد اول مشتمل است بر 18 مقاله: «آنچه شایسته است بر فراگیری فلسفه مقدم شود»، در نه بند که آن خود پیش‌درآمدى است براى منطق و نگارندگان سریانى و عربى که با چنین کاوشى آشنا بوده‏‌اند؛ التوطئة في المنطق؛ «فصول تشتمل على جميع ما يضطر إلى معرفته من أراد الشروع في صناعة المنطق»، که در پنج فصل است؛ إيساغوجي أي المدخل؛ المقولات و لواحقها؛ العبارة؛ القياس في ثمانية عشر فصول؛ القياس الصغير على طريقة المتكلمين في عشرة أبواب: خود فارابى در خطابه به این رساله اشارتى دارد؛ الأمكنة المغلطة في ثلاثة فصول: فارابى در این دفتر نقله و ابدال را افزوده است که ابن سینا گویا از آن یادى نکرده و ابن رشد در سفسطه، ابدال را فریبنده عرضى و شعرى می‌داند. فارابى در برهان در چهار جا از آن یاد کرده است؛ التحليل في إحدی عشرة مواضع: صاعد اندلسى در طبقات الأمم، آن را از کارهاى علمى فارابى می‌داند و می‌‏گوید که کندى آن را به فراموشى سپرده است؛ البرهان في خمسة فصول؛ شرائط اليقين: از روى جمل الفلسفة ابن هندى و نسخه عبرى پاریس چاپ شده است؛ الجدل؛ الخطابة؛ قوانين صناعة الشعراء؛ كتاب الشعر؛ التناسب و التأليف؛ علم الحقائق: برگرفته از «مجموع أصول ‌الدين و مسموع محصول اليقين» پرداخته ابن عسال دانشمند سده هفتم.

این تحقیق بر آن است تا با تدقیق در یکی از آثار کمتر مورد توجه قرار گرفته فارابی، که خود به عنوان یکی از اکابر فلسفه اسلامی شناخته می‌شود، به واکاوی نسبت تفکر این فیلسوف با آراء ارسطو که سنگ بنای تفکر مشائی را نهاده است، بپردازد و اشتراکات و افتراقات را نمایان سازد.فارابی طرح واره کلی نظام فکری خود را وام دار افلاطون است و در آثار خود هر جا به دنبال تشریح نقشه کلی اندیشه خویش است، افلاطون نقش محوری ایفا می کند، زیرا چنانکه بعد از این شرحش خواهد رفت، فارابی به تبعیت از او وصول به «سعادت» حقیقی را سرلوحه جهد فلسفی خویش قرار داده است و مثلاً در اثری چون «تحصیل السعاده» که به نوعی «کلیات فلسفه» را منظور نظر دارد، رویکرد افلاطونی یکه تازی می کند. اما هر چه از چارچوب های فلسفه ورزی فاصله می گیریم و به مباحث محتوایی فلسفه او نزدیک تر می شویم، ارسطو حضور پررنگ تری پیدا می کند. و این امر در اثری چون «تعلیقات» که به طور خاص به مباحث محتوایی می پردازد، مشهود است. بنابراین فارابی در بستری افلاطونی، ارسطویی می اندیشید.بی شک هر گونه حکمی در باب اینکه «تعلیقات» تعلیقه ای بر کتاب خاصی است یا خیر و یا اینکه مشتمل بر مجموعه ای از گفتارهای شفاهی وی به شاگردانش می باشد و... ظنّی خواهد بود؛ امّا آنچه مسلّم است اینکه تعلیقات آنچنان که به دست ما رسیده، تعلیقه بر بخش نظری حکمت و عمدتاً ناظر به محتوی (و نه ساختار) می باشد. مباحث مطروحه در این کتاب را می توان به چهار دسته کلی تقسیم کرد که عبارتند از: خدا ، افلاک ، نفس ،و کلیاتی در باب حکمت نظری و شقوق سه گانه ی آن. بر همین مبنا برای هر یک از این موضوعات به استثنای بحث افلاک –که بسیاری مبانی فلسفی و کیهان شناختی آن مورد خدشه است- بخش جداگانه ای در رساله اختصاص داده شده است. و از آنجا که هدف ایجاد تناظر میان آراء این دو حکیم بود، هر بخش مشتمل بر دو فصل و فصل مربوط به ارسطو به دلایلی که روشن است، مقدم داشته شد.

المنطقیات، تألیف ابونصر فارابى (259-339)، بنیادگذار فلسفه در سرزمین اسلام که او را استاد دوم (معلم ثانی) خوانده‏‌اند، است. کتاب به زبان عربی با مقدمه فارسی و تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه در سه جلد با عناوین النصوص المنطقية، الشروح المنطقية و الشروح علی النصوص المنطقية منتشر شده است. جلد سوم حاوی گزارش‌هاى ابن باجه و دیگران بر نگارش‌هاى منطقى فارابى است. محتوای جلدحاضر: گزارش‌هاى ابن باجه و جرجانى و ابن رشد بر نگارش‌هاى منطقى فارابى است؛ الف)- از ابن باجه: صدر إيساغوجي، تعليق المدخل و الفصول من إيساغوجي؛ تعليق المقولات یا لواحق المقولات، الارتياض على المقولات؛ كلام على العبارة و تعاليق بارارميناس؛ كلام في القياس، تعليق القياس؛ ارتياض في التحليل؛ كلام في البرهان، كتاب البرهان؛ كلام لأبي‌بكر بن الصائغ في فنون شتى منطقية». ب)- از جرجانى: شرح القياس؛ شرح التحليل و اکتساب المقدمات. ج)- از ابن رشد: تعلیقه بر البرهان

اگر حکمرانی را خروج از نگاه تک‌بعدی به دولت به‌عنوان مهم‌ترین عنصر در سیاست و ورود به عرصه تعامل بهتر دولت و جامعه بدانیم، به این معنا خواهد بود که حکمرانی بیش از پرداختن به ساختارها بر فرایندها متمرکز است. تمرکز بر فرایندها با توجه بیشتر به مردم و جامعه همراه است و می‌کوشد جریان سیاست را از سطح جامعه به‌سمت ساختارهای سیاسی و قانون‌گذاری به حرکت درآورد. بحث از تعاون و همکاری، پرورش فضایل اجتماعی، تشکل‌یابی و توجه به رضایت اجتماعی از عناصر مهم حکمرانی در این بخش هستند که قدرت جامعه درمقابل دولت را افزایش می‌دهند. فارابی اندیشمندی است که تحقق مدینه فاضله را بدون تعاون اجتماعی و بدون تقویت فضایل اجتماعی میسر نمی‌داند و حتی می‌توان گفت ضمن توجه به قدرت‌یابی جامعه، تشکیل جامعهٔ قوی را بدون ایجاد یک دولت قوی میسر نمی‌داند. ازاین‌حیث گزینهٔ مطلوبی در فلسفه سیاسی اسلامی برای سنجش نسبت حکمرانی و فلسفه سیاسی محسوب می‌شود. پژوهش حاضر می­کوشد چگونگی ارتباط فلسفه سیاسی و حکمرانی را در آرای فارابی به بحث نهد.

دین، فلسفه و زبان، اجزاء لاینفک و مهم هر فرهنگی هستند، اگر قرار باشد فرهنگی­ از سرزمینی به سزمین دیگر منتقل شود و در اثر این انتقال، فرهنگ مقصد متعالی شود، باید مؤلفه­های آن به درستی، آگاهانه و با رصد کامل پاسداران فرهنگ، منتقل شوند تا زمینه­های لازم برای پذیرش، استقرار و رشد عقلانیت و دین مبتنی بر آن در جامعه­ی مقصد، مهیا شود. در غیر این صورت، تعارض جدی بین حامیان فرهنگ قبلی با طرفداران فرهنگ وارداتی رخ می­دهد. فارابی در آثارش ضمن توضیح شکل­گیری این مؤلفه­ها در اجتماع انسانی و ارتباطشان با هم، نحوه­ی انتقال آن­ها را توضیح داده و به خوبی آسیب شناسی می­کند. از نظر فارابی با رشد مهارت­های زبانی و دستیابی انسان به فنون قیاسی، فلسفه ایجاد می­شود. فلسفه با ابزار دین به وضع قانون در جامعه و هدایت آحاد مردم به سمت سعادت، می­پردازد.