آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

برهان صدیقین یکی از براهین مهم در اثبات وجود خدا است. تقریرهای مختلفی از این برهان از زمان فارابی و ابن‌سینا تا به امروز صورت گرفته است. ملاهادی سبزواری یکی از شارحان تفکر صدرایی و بعضاً در زمره منتقدان آن است که می‌کوشد با پیش‌نهادن چهار تقریر از برهان صدیقین راه جدیدی در مباحث الاهیات بالمعنی الاخص بگشاید. هدف این مقاله بازخوانی این تقریرات است تا روشن کند که راه پیموده‌شده سبزواری تا چه حد مقرون به توفیق بوده است. از طرفی فیلسوفان معاصر، مانند عبدالله جوادی آملی و محمدتقی مصباح یزدی به هنگام نقل این براهین، آن را نقد نیز کرده‌‌اند. در این مقاله می‌کوشیم با اتکا به روش تحلیلی‌توصیفی، این نقدها را تبیین و تحلیل کنیم. نتیجه پژوهش این است که سبزواری فقط در دو تقریر با اتکا به اصالت وجود و صرف‌الوجود در راستای صدیقین قدم نهاده که آن دو تقریر هم خالی از اشکال نیست. یعنی هر دو مبنا از مسائل نظری و نیازمند اثبات است و استفاده از مبانی نظری و تشکیک‌پذیر از اتقان و استحکام برهان می‌کاهد.

در این رساله سعی می‌کنیم به بررسی امکان شکل گرفتن نظریات علمی بدیل از قبیل علم بومی و علم دینی با عطف نظر به مسئله معقولیت علمی در آراء کوهن و کاسیرر بپردازیم. لزوم این بحث تطبیقی از این جا بر می‌خیزد که با توجه به دستاوردهای علم‌شناسی جدید، طرفداران گرایش علم دینی و بومی در ایران، بر معقولیت نسبی علم (با تأکید بر نقش مقوّم گزاره‌های متافیزیکی در یک نظریه و ارزش‌های اجتماعی در ردّ و پذیرش نظریات) اصرار می‌ورزند و شکل‌گیری نظریه‌های بدیل با تأسی بر فرهنگ و آیین خودی را امکان پذیر می‌دانند. یکی از آبشخورهای امکان ظهور و یا تأسیس نظریات علمی بدیل، تضعیف روایت رسمیِ فیلسوفان ارتودوکسِ علم از مطلق بودن معقولیت علمی توسط توماس کوهن است. از زمان چاپ کتاب ساختار انقلابات علمی، رویکردهای تاریخی و جامعه‌شناختی به علم به نوعی نسبیّت‌باوری در قبال ارزیابی نظریات علمی دامن زده و همچنین موجب اعتقاد به گسست در تاریخ علم شده است. جهت تعدیل آراء کوهن نگاه فیلسوف-مورخ دیگری همچون کاسیرر برنهاده می‌شود که به‌عنوان یک فیلسوف نوکانتی منظر نوینی در اختیار ما قرار می‌دهد. کاسیرر با تاکید بر وجوه پایدار نظریات به عنوان صورت‌هایِ نامتغیرِ انتظام‌بخش، نظریات علمی را قیاس‌پذیر و تاریخ علم را پیوسته و تکوینی می‌بیند. در این زمینه متفکرین ایرانی متعددی ابراز نظر کرده‌اند که از میان آن‌ها چهار متفکر (آقایان سید حسین نصر، مهدی گلشنی، رضا داوری اردکانی و عبدالله جوادی آملی) جهت شرح آراء و بررسی تطبیقی انتخاب شده‌اند. تلاش شده در هر مورد آسیب‌های تلقی نادرست از علم و سویه‌های قابل دفاع در سایه تحلیل‌های کوهن و کاسیرر بیان شود. در خاتمه با تفکیک چهار عرصه متمایز منبع نظریه، ساختار نظریه، داوری نظریه و تفسیر نظریه موضع خود را جمع بندی می‌کنیم.

انسان همواره در مسير تحول، برخوردار از دو نوع رفتار بوده است: برخى از رفتارهاى او متناسب با نيازهاى محسوس و مادى اوست. برخى ديگر متناسب با نيازهاى غيرمادى. قسمتى از رفتارهاى غيرمادى، عموما رفتار و كنش دينى تعبير مى شوند. هرچند به مقتضاى طبيعت دو بُعدى آدمى هر دو دسته رفتار در نهاد او وجود دارد و به خاموشى نمى گرايد و اساسا چنين امرى خارج از اراده اوست و تنها ممكن است بروز و ظهور يكى بر ديگرى غلبه داشته باشد، اما وجه تمايز انسان از ساير حيوانات رفتار دينى اوست. چنان كه هنرى لوكاس (Lucas, s. Henry) مى گويد؛ دين پيچيده ترين عنصر فرهنگ ابتدايى انسان است. روشن است كه همه مردم آغازين به گونه اى اعتقاد دينى داشته اند و انسان اوليه مانند بازماندگانش به نيروى رازآلودى كه نگاه دارنده زمين، آسمان و سراسر زندگى اوست، عميقا احساس وابستگى مى كرد. دين وجه تمايز اصلى بشر است؛ يعنى حيوانات ممكن است نسبت به بعضى افراد بشر در پاره اى توانايى هاى خاص پيشرفته تر باشند، نظير قدرت بالاى دريافت هاى حسى و سازندگى عملى، اما هرگز مشاهده نشده است كه حيوانى كارى را براى زندگى پس از مرگ خود انجام دهد. در این مقاله بررسی دین از جنبه روان شناسی و ارتباط آن با دین اسلام ذیل این موضوعات مورد بررسی قرار می گیرد: نظر استنلی در باب دین، نظر ویلیام جیمز در باب دین، نظر كارل گوستاو. يونگ در باب دین، نظر زيگموند فرويد در باب دین، روان شناسان فطرى نگر، روان شناسان عارضى نگر (محيط نگر)، ابعاد شناختى و گرايشى انسان در پيدايش اديان.

یکی از چالش های جدید در برابر برهان نظم، نظریه کوانتوم است. فیزیک کوانتوم که بر پایه عدم قطعیت، احتمال و آمار بنا شده، در تفکرات فلسفی انسان تاثیر به سزایی داشته است. نظم در طبیعت از جمله مفاهیمی است که در پرتو این نظریه با تغییر معنایی شگرفی روبه رو است. در فیزیک جدید، امکان رسم خط قاطعی بین عین معلوم و ذهن عالم وجود ندارد و برخی حتی معتقدند «شیئیت» یک ذره کوانتومی در گرو مشاهده ناظر است. با پذیرش اصل عدم قطعیت، تنها می توان برای آینده احتمالات را محاسبه کرد و به نظر می رسد که قوانین ثابتی در جهان اتمی و زیراتمی وجود ندارد. در این نوشتار، برداشت های متفاوت از نظریه کوانتوم و تاثیر اصل عدم قطعیت بر برهان نظم مورد ارزیابی قرار گرفته و بر فرض صحت این اصل فیزیکی، از نظریه خداوند به عنوان مهارکننده عدم تعین های کوانتومی دفاع شده است.

عصر حاضر، زمانی است که بیش از هر وقت دیگر انسان‌ها نیاز وافری به کلام خداوند و تکیه‌گاهی برای همه رنج‌ها و سؤالات مختلف خود دارند. کتاب قرآن کریم به عنوان آخرین معجزه خداوند متعال و تمام‌کننده اتصال بین زمین و ‌آسمان، تنها مستمسک و دست‌آویز بشر برای رسیدن به سعادت و جواب دادن به انبوه سؤالات خویش است. اهمیت جایگاه این کتاب آسمانی و همه جانبه بودن و شمول تمام نیاز‌های دنیوی و اخروی این کلام الهی از طرفی، سیل عاشقان و تشنگان معارف الهی را با هر دین و مذهب و مکتب فکری، به این سو کشانده است و از طرف دیگر برداشت‌های متفاوت یا بعضا مغرضانه، انحرافات در فهم، در تفسیر و تأویل و شبهات گوناگون، گرداگرد این کتاب الهی حلقه زده، تا شاید کمی از جاذبه این معجزه جاوید را کم کند. اما هرگز نور خدا خاموش شدنی نیست. این نوشته به دنبال آن است که با تبیینی از اصول بنیادین نظری قرآن کریم با کمک نظریات دانشمندان بزرگ قرآنی همچون آیت الله جوادی گوشه‌ای از این انحرافات را سامان داده و غبار مظلومیت از بخشی از معارف بلند این کتاب آسمانی را کنار بزند و پاسخگو به برخی از این شبهات باشد. شبهه عصری بودن قرآن کریم و زمانمند بودن معارف آن، یکی از این انحرافات در عصر جدید است، که از اختلاط غیر دقیق مبانی فکری غربی و شرقی و عدم شناخت عمیق و صحیح از قرآن کریم و در مواقعی، از غرض‌ورزی عمدی برای به انزوا کشاندن این کتاب بزرگ خبر می‌دهد. نصرحامد ابوزید به عنوان یکی از طراحان این نظریه در این نوشته، به دیدگاه‌ها و مبانی فکری او پرداخته شده و از افراد و مکاتب تأثیرگذار بر وی پرده برداشته شده است. یکی از این دیدگاه‌‌ها، پژوهش ادبی دانستن قرآن کریم است، که الهی بودن آن را نادیده می‌گیرد و نتیجه آن دور شدن از شناخت مومنانه دین و ادبی شدن فهم آن می‌شود. این پژوهش با نگاه توصیفی تحلیلی و انتقادی، در مقام قیاس بین مسئله ماهیت فهم و تفسیر قرآن کریم و مبانی خاص ابوزید است. اساس پروژه نصرحامد ابوزید، از راه تأویل و به عبارت بهتر تفسیر به رأی، نوسازی اندیشه دینی است. او در تلاش برای عرفی سازی فهم قرآن کریم است. بر مبانی اصول هرمنوتیکی ابوزید که متأثر از رویکرد پژوهش ادبی است، اصل دین و ماهیت وحی به چالش کشیده می‌شود. حال آنکه آیت الله جوادی روش فهم قرآن را از توصیه‌های خداوند متعال و مفسران اصلی قرآن کریم برداشت نموده و فهم معتبر قرآن را در پرتو الهی شدن انسان و رعایت آداب تخاطب خاص با کلام الهی در عمل و فکر می‌داند. ازدیدگاه ایشان معنای قرآن کریم همان مراد خدای متعال است و می‌شود بین فهم‌های مختلف از کلام الهی قضاوت نمود، در حالی که ابوزید معنا را در نزد مفسر می‌داند و امکان داوری میان تفاسیر مختلف را نمی‌پذیرد. البته ریشه این دیدگاه را باید در بینش و نحوه نگرش به انسان و جهان و خلقت دانست.

به مناسبت ایام فاطمیه و شهادت حضرت فاطمه زهرا (س)، سخنرانی جوادی آملی در سالروز شهادت آن حضرت، با موضوع فضایل و مناقب ایشان و همچنین بیان مصائبی که بر آن حضرت گذشته است، را از نظر می گذرانیم

یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین چهره‌ها و جنبه‌های علمی امام معصوم (علیه‌السلام) همانا نگرش عقلی و فلسفی به پدیده‌هاست. امام علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام)، در مدت کوتاه زمانی، به اندازهٴ تمام تاریخ فضا را روشن کرده، هم جهالت گذشتگان را برملا نمود و هم ضلالت آیندگان را نمودار ساخت. اکنون فرمایشات آن حضرت سند زندهٴ علوم مختلف از جمله فلسفه و کلام است. اثر گرانمایهٴ «فلسفهٴ الهی از منظر امام رضا (علیه‌السلام)» که از زبان عربی به فارسی ترجمه شده, در یک مقدمه و چهار بوستان، عهده‌دار مباحثی چون سخنان امام رضا (علیه‌السلام) در فضیلت عقل و تشویق مردم به تعقل، استدلال به مبادی عقلی در کلام آن حضرت، توحید از منظر امام رضا (علیه‌السلام)، قضا و قدر، جبر و تفویض، ضرورت نبوت، ماهیت معجزه و ... می‌باشد.

کتاب حاضر خلاصه اي است در موضوع فلسفه الهي از ديدگاه سيد و مولايمان، امام هشتم حضرت علي بن موسي الرضا (ع)، پيشوايي که خداي متعالي حکمت و فصل الخطاب به او ارزاني داشت. اين کتاب را در يک فصل به نام <بهشت> و چندين فصل ديگر به نام <بوستان> سامان داده شده است. در <بهشت> به بيان معناي فلسفه الهي و ضرورت يادگيري اين نوع فلسفه پرداخته مي شود و بوستانهاي متعدد به توضيح سخنان حضرت رضا (ع) مي پردازد.