آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ایمان یکی از مهم‌ترین موضوعات دین و فلسفه‌ی دین است و در واقع، گوهر دین‌داری محسوب می‌گردد. واژه‌ی ایمان به وفور در قرآن و کتب مقدس به کار رفته است؛ به همین دلیل، فهم و طلب آن از نظرگاه تمام معتقدان به خدا مهم به‌نظر می‌رسد و هر کس در قلمرو خود سعی می‌کند معنای این کلمه و منظور خداوند از کاربرد آن را دریابدایمان در طول تاریخ، باعث بحث‌های دامنه‌داری،چه در میان متکلمان اسلامی و چه در میان فیلسوفان دین گردیده است، به صورتی که دسته‌ای ایمان را از سنخ اعتقاد به گزاره‌ها و دسته‌ای با نقد تلقی گزاره‌ای از ایمان، آن را به رویایی با خدا و اعتماد و دل سپردن به او تعریف می‌کنند. در مقاله‌ی حاضر، در میان اقوال و آرایی که در مورد ایمان بیان شده ما به بررسی دیدگاه ملاصدرا، فیلسوف مسلمان ایرانی و کارل یاسپرس، فیلسوف اگزیستانسیالیست آلمانی پرداخته‌ایم و برآنیم تا پس از بیان یک پیشینه‌ی کوتاه از مسأله‌ی ایمان در میان متکلمان اسلامی و نقل قول چند متفکر غربی در باب ایمان، به بیان و مقایسه‌ی مسأله‌ی ایمان از دیدگاه این دو فیلسوف بپردازیم و در نهایت، نظریات آن‌ها را باهم مقایسه نماییم. ایمان ملاصدرا ایمان برخاسته از وحی و از سنخ ایمان مذهبی است. وی دارای تلقی گزاره‌ای و دارای روی‌کردی معرفت‌گرایانه است و حقیقت ایمان را علم و تصدیق می‌داند و عمل را از ارکان ایمان نمی‌شمارد. نظر صدرا در بحث ایمان، برگرفته از نظریه‌ی اصالت وجود، تشکیک وجود و ... می‌باشد، ولی ایمان مد نظر یاسپرس ایمان فلسفی نام دارد که مبتنی بر وحی نیست و گونه‌ای تجربه‌ی فراگیرنده محسوب می‌گردد. ایمان فلسفی یاسپرس برگرفته از چند اصل اساسی فلسفه‌ی وی می‌باشد، از جمله: وجود و مراتب آن، خدا و تعالی، آزادی و اختیار انسان، تاریخی و انفسی بودن حقیقت.

قاعدة کلي بدوي در بين فلاسفه در بحث شريف «جعل» بدين قرار است که هر حکيم و فيلسوفي، اگر قائل به اصالت وجود باشد، وجود را مجعول مي‌داند و اگر قائل به اصالت ماهيت باشد، جعل را به ماهيت بر‌مي‌گرداند. نظرية سوم هم بدين قرار است که جعل به اتصاف ماهيت به وجود بر‌ميگردد. اين سه حکيم متأله، با توجه به مبناي حکمت متعاليه مبني بر اصالت وجود، ابتدا جعل را به وجود برمي‌گردانند؛ ولي در ادامه بنا بر قواعد توحيد صمدي قرآني برخاسته از آيات و روايات بر مشرب عرفاني، بحث شريف جعل را ترفّع دادند و نظريه¬اي را مطرح نمودند که با قول عرفا در وحدت شخصية وجود و احاطة وجودي واجب تعالي و قيوميت او سازگارتر است؛ علاوه بر اينکه آيات و رواياتي که سنخيت بين علت و معلول را تقويت مي¬کنند، با اين مبناي دقيق مطابقت بيشتري دارند. اين نظريه حکايت از آن دارد که وجود واجب تعالي منفک و بريده از وجود ماسوي‌الله نيست؛ بلکه يک حقيقت واحد صمدي، کل عالم را پر مي‌كند و جايي براي غير باقي نمي¬گذارد؛ ازين‌رو وجود مجعول نيست؛ بلکه جعل به ظهورات وجود برمي¬گردد. براي فهم اين نظريه بايد به مباني اين بحث، همچون احاطة وجودي حق، ظهور و تجلي ذات الهي، و اطلاق مقسمي او توجه ويژه داشت تا سلطان توحيد صمدي حق ظهور کند. آن‌گاه جمع بين اقوال نيز ميسر مي‌شود.

بحث از مقام فوق تجرد نفس، يکي از مهم‌ترين مباحث، در معرفت نفس انساني است. در اين نوشتار مسئله را طبق مبناي هستي‌شناسي مؤسس حکمت متعاليه، صدرالمتألهين مطرح مي‌کنيم و به شرح ادله نقلي آن توسط فيلسوف و عارف برجسته پيرو مکتب او، امام خميني ره مي‌پردازيم. سپس براهين و ادله عقلي علامه حسن‌زاده آملي را در اين زمينه بررسي مي‌کنيم. اين نظريه، عبارت است از تجرد نفس از ماهيت. ماهيت حکايت از حد و قصور شيء و ضعف و نقص آن دارد، حال اينکه نفس را حد يقف نيست. ازاين‌رو حد منطقي براي او نيست، هرچند او را نسبت به مافوقش حد به معناي نفاد است. اين نظريه آنچنان شريف است که همه مباني حکمت صدرايي، اعم از اصالت وجود، وحدت وجود، تشکيک وجود، حرکت جوهري و اتحاد عاقل و معقول را به صورت سلسله‌اي زنجيروار، به هم پيوند مي‌دهد و بايد دانست شناخت نفس در اين مقام، بدون فهم اين مباني ميسر نيست. نفس، در اين مقام ار ويژگي‌هايي همچون وحدت حقه ظليه، خليفة‌الهي و مقام اتصال بين ماسوي‌الله و حق‌تعالي برخوردار مي‌شود.

یکی از مباحث مهمی که در بحث خلافت الاهی انسان، در متون دینی مطرح شده است، ضرورت وجود خلیفه در عالم است. در هستی‌شناسی عرفانی، به تبع متون دینی، به تبیین ضرورت وجود خلیفه، که همان انسان کامل است، پرداخته شده است. علاوه بر عرفان اسلامی، در علوم مختلف اسلامی، همچون کلام و فلسفه نیز در این باره مباحث مختلفی مطرح شده است و هر کدام از زوایای فکری خاص خود و با توجه به مبانی مخصوص آن علم، به این بحث پرداخته‌اند. در این نوشتار پس از بررسی روایات اهل بیت (ع) در باب ضرورت وجود خلیفه الاهی، به تبیین ضرورت خلافت از منظر عرفان اسلامی می‌پردازیم و میزان مطابقت تبیین عرفا را با مکتب اهل بیت (ع) روشن می‌کنیم.

در طول تاريخ تفكر فلسفی، همواره يكی از مهم ترين دغدغه های فكری بـشر، خودشناسـی و يافتن رابطه درست ميان "انسان" و "خدا" بـوده اسـت. در ايـن بـاره، برخـی از فلاسـفه غربـی نشاندن انسان زمينی در كنار خدای آسمانی را جز به قيمـت الينـه شـدن و از خودبيگـانگی انـسان نمی دانستند. نگارنده در نوشتار حاضر بر آن است تا ايـن مـسئله را در تفكـر و تعـاليم اسـلامی بـا رهيافتی فلسفی- عرفانی، تبيين و بررسی كند. مباحث محوری اين مقاله عبارتند از: 1 -امكان خودشناسی و ضرورت خوديابی؛ 2 -تلازم خداباوری و خوديابی؛ 3 -انسان و درد خداجويی؛ 4 -شباهت و سنخيت وجودی انسان و خدا (تقرّر صفات الهی در نفوس آدمی)؛ نگارنده در پايان نوشتار حاضر، رمز و راز اين تـلازم و رابطـه حقيقـی ميـان خـداباوری و خوديـافتگی را در آفرينش انسان بر صورت و صفات واجب تعالی دانسته، ابعادی از وجوه شباهت ميان نفسِ انـسان و خدا را در ذات و صفات و افعال بيان می دارد

برداشتى که مخالفان فلسفه از حقیقت آن دارند با آنچه فیلسوفان از آن اراده کرده اند یکى نیست. برخى از ایشان حقیقت فلسفه را بازى با مفاهیم و توضیح آنها و حداکثر اقامه برهان مى دانند. حتى برخى در برهانى بودن فلسفه تردید روا مى دارند. این در حالى است که دقت در تعاریف خود فلاسفه و تصریحات ایشان نشان مى دهد فلسفه از دیدگاه آنان حقیقتى بس فراخ دارد و همه عرصه هاى دانش و عمل را دربر مى گیرد. این برداشت دست کم در میان فلاسفه اسلامى وجود دارد. بى توجهى به معناى حقیقى فلسفه موجب طرح اشکال هاى فراوانى نسبت به آن شده است. این اشکال گیرى به ویژه از سوى کسانى که داعیه تدین دارند و به گمان خود فلسفه را در تعارض با دین مى بینند نمود بیشترى دارد. مقاله حاضر مى کوشد نشان دهد فلسفه نه تنها دانشى برهانى است، بلکه عمل نیز جزو حقیقت آن است و فیلسوف حقیقى کسى است که علاوه بر تسلط بر قلمرو دانش، در عرصه عمل به دستورهاى اخلاقى نیز به کمال رسیده است.

اعتباریات مبحثی میان رشته­ای است که در فلسفه، اصول فقه، علوم ادبی و زبان­شناسی مورد بررسی قرار می­گیرد، اما صبغه فلسفی و اصولی آن بسیار پر رنگ­تر است. برجسته نمودن بحث اعتباریات و جمع­آوری و انسجام مباحث مربوط به آن از نوآوری­های علامه طباطبایی به شمار می­آید. تطبیق بحث اعتباریات بر اموری مانند الزام و بایستن، جزاء و پاداش و همچنین اعتباریت تشریعیات و احکام الهی امری قابل تأمل و شایسته غور و تحقیق بیشتری است. علامه بحث اعتباریات را در حوزه دین تسرّی داده و زبان دین و احکام الهی را زبان اعتبار معرفی نموده و تعلق اراده حاکم بر فعل غیر را اعتبار در اعتبار عنوان می­کند. اما علامه حسن زاده معتقد است از آنجایی که تشریع از باطن تکوین منشأ می­گیرد، جزو امور اعتباری محسوب نمی­شود. تشریع و تشریعیات در حقیقت تنظیم و تنقیح اسرار تکوینی و طبیعی تکامل انسان در مسیر صحیح الهی است. صراط مستقیم بودن تشریعیات از نظر علامه حسن زاده در عداد امور تکوینی است و حقیقتی نامشروط و مطلق محسوب می­شود.

مسئله نفس و قوای آن موضوعی است که درباره‌ی آن مسائل زیادی مطرح است که فیلسوفان و متکلمین در جهان اسلام همواره پیرامون آن پژوهش و تأمل می‌نمودند در بحث از قوای نفس ، قوه خیال ازجمله موضوعاتی است که موردتوجه اندیشمندان مسلمان بوده است که تأملات درباره‌ی قوه خیال و تجرد آن سبب ارائه‌ی نظرات و دیدگاه‌های مختلفی به‌وسیله‌ی متفکران در جهان اسلام گردید شاید مهم‌ترین مسئله درباره‌ی قوه‌ی خیال مسئله تبیین تجرد آن است. برخی اندیشمندان به مادی بودن قوه‌ی خیال اذعان می‌نمایند و عده‌ای دیگر به تجرد آن اعتقاددارند و در دفاع از این دو دیدگاه پیرامون هر یک استدلال‌هایی را بیان می‌دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی و تبیین تجرد قوه‌ی خیال از دیدگاه علامه طباطبایی و حسن حسن‌زاده آملی است. در این رابطه محقق تلاش می‌کند با روش توصیفی تحلیلی دیدگاه هریک از دو تفکر بزرگ جهان اسلام را مطرح نموده سپس مورد ارزیابی قرار دارد. با مراجعه به آثار این دو دانشمند نتیجه این پژوهش آشکار می‌سازد که هردو اندیشمند مذکور به تجرد قوه خیال اعتقاددارند و در دفاع از تجرد آن استدلال‌هایی را ارائه می‌نمایند. بحث از قوه خیال و تجرد آن ازاین‌جهت اهمیت دارد که برخی متفکران در جهان اسلام در تبیین مسئله وحی از قوه‌ی خیال کمک می‌گیرند لذا درواقع به‌طور غیرمستقیم بحث از قوه خیال و تجرد آن به بحث از وحی و کیفیت آن مرتبط می‌گردد. ازاین‌روی، از نتایج بحث از قوه‌ی خیال و تجرد آن بسترسازی برای فهم مقوله مهم دینی یعنی وحی است. بعد از بیان دیدگاه دو شخصیت برجسته مذکور در جهان اسلام، محقق سعی نموده است تا وجود تمایز در اندیشه آن‌ها را درباره‌ی قوه‌ی خیال و تجرد آن بیان نماید.

هشت رساله عربی به قلم آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی، حاوی رساله‌های عربی در موضوعات مختلف عرفان، فلسفه، کلام، رجال، هیئت و ریاضی به رشته تحریر درآمده است. موضوعات کتاب عبارتند از: 1.رساله في لقاء الله تعالی: قرآن کریم از لقاءالله تعالی در آیات فراوانی خبر داده است. آیت‌الله حسن‌زاده آملی در این رساله 28 آیه قرآن کریم در این موضوع خاص را گردآوری نموده است. 2. رساله رؤیت: در این رساله از باطل بودن رؤیت خداوند تعالی با چشمان در دنیا و آخرت بحث شده است 3. فصل الخطاب في عدم تحريف كتاب رب الأرباب: در این رساله نویسنده درصدد تبیین محفوظ بودن قرآن از تحریف و اضافه و نقصان است. 4. رسالة في الإمامة 5. رسالة أضبط المقال في ضبط أسماء الرجال: در این رساله ضبط اسامی رجال در اسناد احادیث اصول کافی نوشته ثقة‌الاسلام کلینی ذکر شده است. 6. رسالة في تعيين البعد بین المركزین و الأوج: رساله‌ای است پیرامون هیئت و نجوم 7. رسالة في الصبح و الشفق: این مقاله در رابطه با فجر کاذب و صادق و تعاکس صبح و شفق و مسائل پراکنده فقهی و ریاضی متعلقه به آن دو است 8. نفس الأمر: نویسنده این رساله را نیز با توجه به مسئله 37 از فصل اول از مقصد اول کتاب تجريد الإعتقاد نوشته است

این کنگره بزرگ فرهنگى و این محفل عظیم روحانى و معنوى به پاس تجلیل از مقام شامخ علم و تقوى , در دومین سال از رحلت عالم ربانى شرف الدین و فخر الاسلام مفسر کبیر قرآن کریم آیه الله علامه طباطبائى افاض الله تعالى علینا من برکات انفاسه القدسیه , از بلند اندیشى ذوات محترم مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى اسلامى تشکیل شده است . مرجو آنکه از برکات معنوى اینگونه محافل , نفوس مستعده در مسیر تکامل انسانى به کمال مطلوب خودشان که سعادت ابدى است نائل آیند . موضوع گفتار ما[ ( عرفان و حکمت متعالیه]( است که قسمتى از کار علمى و فکرى خود را که از چندین سال پیش شروع کرده ایم و تاکنون بدان اشتغال داریم به محضر شریف ارباب دانش و بینش تقدیم مى داریم . در حدود دوازده سال پیش , این فکر به ما روى آورده است[خطبه] حدیث تردد سخنان عده ای از اعاظم علماء درباره فصوص الحکم و فتوحات مکیه فصوص الحکم و فتوحات مکیه «بحث و مخلص» اول کسی که قایل به اعتباری بودن وجود شده است، و سپس از این رای فایل به تاصل وجود عدول کرده است. عدول صدرالمتالهین از اعتباریه الوجود به تا ظل ان تمهید القواعد در رد اعتباریت وجود به توهم شیخ اشراق حکمت متعالیه و صحف عرفانیه تفسیر انفسی ایات و روایات اند نقش تنی چند از اعاظم علماء در اقامه برهان بر مسایل عرفان اول کسی که قول شیخ اشراق را در اعتباریت وجود رد کرده است تمهید القواعد ال فیثاغورس از مبداء کل به واحد یاد می کردند و دیگران به وجود نقل واقعه‌ای از اقا میرزا محمد رضا قمشه‌ای و اقا میرزا هاشم اشکوری مصباح الانس اسفار صدر المتالهین نشر معارف انسانی از سه عالم ربانی در عصر اخیر علم محمد محمدی گیلانی ارتباط حکمت عملی با حکمت نظری احمد احمدی ملاحظاتی در باب ادراکات اعتباری رضا داوری اردکانی قانون علیت و اختیار از دیدگاه علامه طباطبایی محمد تقی جعفری تحول بنیادی فلسفه یونان در پرتو اندیشه اسلامی عبد الجواد فلاطوری تعارضات نظریه مجموعه‌ها غلامرضا اعوانی ارزش شناخت محمد تقی مصباح جامعیت علامه طباطبایی جعفر سبحانی نظریات فلسفی علامه در المیزان سید محسن موسوی تبریزی تاثیر تفکر فلسفی یونان در مراحل نخستین علم کلام اسلامی ژوزف فان‌اس مساله تعلیم فلسفه به اهل مدینه «در نظر فارابی» هانز دایبر نتایج متعارض تفکر افلوطین احکام تحلیلی و تالیفی یا معانی ذاتی و لازم محمد یاسین عریبی یادداشتها