آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یكی از نظريه های معروف درباره اعجاز قرآن، نظريه «صرفه» است. اين نظريه از گذشته های دور موافقان و مخالفانی داشته است و هر گروه برای اثبات سخن خويش به دلايلی تمسك كرده انـد. از سوی ديگر، اين نظريه با برخی انديشه های كلامی نيـز پيونـدی ديرينـه دارد كـه قابـل بررسـی است. صرفه با گذشت چند سده از تولد آن، رفته رفته بـه بوته نقـد قـرآن پژوهـان آمـد و ميـدان گفتمانی را به وجود آورد كه هنوز هم ادامه دارد. در اين ميان، آنچه طرح مجدد اين موضوع را ضروری ساخت، تلاش های برخی نويسندگان در سطح رسانه های چاپی و الكترونيكی است كه با طرح شـبهات و دلايـل جديـد، بـه اثبـات آن چشم دوخته اند؛ همچنين برخی شبهات كتاب الموضح كه حدود يك دهه پيش برای نخستين بار منتشر شد، از اين رو اين نوشتار به منظـور بررسـی آخـرين دلايـل طرفـداران ايـن نظريـه و نقـد و بررسی آنها تدوين يافته و مسير منطقی كشف حقيقت را با رويكردی معطوف به پاسخ به شبهات روز و تكميل برخی پاسخ های گذشتگان، به وسع و سهم خويش ترسيم می كند. البته در طی اين مسير، از توجه به مهمترين شبهات پيشينيان كه در برخی موارد زيربنای شـبهات معاصـران اسـت، نيز غفلت نكرده است.

«عصمت»، عبارت است از مصونیت از گناه و از اشتباه انبیا علیهم السلام - از هر پلیدی پاک، از کفر و شرک و هر اعتقاد فاسدی منزه و از مفاسد اخلاقی مبرا و از ارتکاب گناهان کبیره و صغیره در تمام عمر خویش چه عمداً و چه سهواً معصومند. این نظریه ی غالب در میان شیعیان است. متکلمانی مانند شیخ صدوق، شیخ مفید، سیدمرتضی، علامه حلی، فاضل مقداد، منشاء عصمت را «لطف» می دانند. به نظر آنها هنگامی که انسان مکلف طاعات الهی را به جای آن آورد، آنگاه از سوی خداوند متعال لطفی به او عطا می شود که به واسطه ی آن انگیزه ی گناه و ترک طاعت از بین می رود و این شخص با این که قدرت بر ترک واجب و فعل حرام دارد، ولکن هرگز به آن اقدام نمی کند. به نظر علامه طباطبایی - رحمت الله علیه - منشاء عصمت انبیاء - علیهم السلام - علم راسخ در نفس و ملکه نفسانی است که اثر آن غالبی و دائمی است و برخلاف سایر علوم آدمی تحت تأثیر احساسات قرار نمی گیرد بلکه احساسات تحت تأثیر علم راسخ در نفس قرار می گیرد. عصمت، طبیعت انسان را که همام مختار بودن در افعال ارادی خویش است، تغییر نداده و او را مجبور به عصمت نمی کند. زیرا علم خود یکی از مبادی اختیار است. مجرد قوی شدن علم، تنها اراده قوی می کند ولی انسان را مجبور به اجتناب از گناه نمی کند، بلکه او را وادار می کند تا با اختیار خود از گناه اجتناب کند. در این نوشته موارد یاد شده مورد شرح قرار گرفته شده و علاوه بر آن برخی استدلالهای سیدمرتضی در پاسخگویی به آیات متشابه قرآن، برای اثبات عصمت انبیاء - علیهم السلام - بازنگاری شده است.

ارائه تفسیر صحیح از آیات قرآن کریم، مستلزم اعتقاد به مبانی صحیح تفسیر قرآن و کاربرد ابزار تفسیری متناسب با آن مبانی است. از این‌رو سیدمرتضی علم الهدی (م 456 ه.ق) و شیخ طوسی (م 460 ه.ق)، از مفسران نامی شیعه، با مدّ‌نظر قرار دادن این موضوع، به تبیین و تفسیر مراد آیات قرآن پرداخته‌اند. مبانی تفسیری که مورد توجه آنها بوده است عبارتند از: 1- جواز تفسیر به روایت که شامل روایات معصومین (ع) و روایات تفسیری صحابه و تابعان می‌شود. 2- جواز تفسیر به غیر روایت که شامل حجیت ظواهر آیات، حجیت عقل و استناد به اسالیب زبان عرب است. همچنین در زمینه مبانی صدوری قرآن، هردو مفسر معتقد به اعجاز قرآن و مصونیت آن از تحریف هستند. اما از جمله ابزار تفسیری که در امالی سید مرتضی و تبیان شیخ طوسی مورد استناد قرار گرفته است، روایات تفسیری صحابه و تابعان است که البته کاربرد آن نزد شیخ طوسی بیش از سید مرتضی مشهود است. هر دو مفسر، سه نوع تعامل متفاوت را با این ابزار دارند: استناد به آن برای تقویت تفسیر مختار خود، نقل آن به عنوان یکی از وجوه محتمل آیه و نقد آنها. از دیگر ابزار تفسیری که فراوان در امالی و تبیان کاربرد دارد، استناد به کلام عرب اعم از شعر، امثال، لغت و قواعد زبانی آن است. سید مرتضی به تفسیر تعداد محدودی از آیات قرآن پرداخته است اما شواهد شعری که در امالی کاربرد داشته مشهودتر از تبیان است. همچنین سید مرتضی و شیخ طوسی به اقوال مفسران و علمای متقدّم لغت و نحو ، به عنوان یکی دیگر از ابزار تفسیری، توجه خاصی داشته‌اند و سه گونه با آنها برخورد کرده‌اند: استناد به آن اقوال برای تقویت و اثبات تفسیر مختار، نقل قول آنها به عنوان یکی از وجوه محتمل آیه و نقد آن اقوال. کاربرد این ابزار تفسیری نیز در تفسیر شیخ طوسی بیش از سید مرتضی است. یکی از رویکردهای مهم و بنیادین سید مرتضی و شیخ طوسی، در امالی و تبیان، پاسخ به شبهات ملحدان و نیز مخالفان ازجمله معتزله، مجبّره و مشبّهه ودفاع از عقاید شیعه در اصول و فروع است. با مقایسه تطبیقی امالی و تبیان درمی‌یابیم که شیخ طوسی در مبانی و ابزار تفسیری، کاملاً متأثر از آرای سید مرتضی است و فقط در بحث اعجاز قرآن، با نظریه وی در اعتقاد به صرفه، مخالف است. همچنین آراء و روش سید مرتضی در دفع و پاسخ به شبهات کلامی، تأثیر بسزایی بر شیخ طوسی داشته است به طوری که گاهی عبارات شیخ طوسی در تفسیر آیات و دفع شبهات، عیناً تکرار لفظ به لفظ عبارات سید مرتضی است.

یکی از وجوه اعجاز قرآن کریم ، موضوع وجود اخبار ومسائل غیبی در این کتاب است .در این مقاله با محوریت طرح و بررسی دیدگاه‌ سید مرتضی در کتاب " الموضح عن جهة اعجاز القرآن الکریم" ودیگردیدگاه‌های مخالف و موافق در رابطه با وجوه مختلف اخبار غیبی در قرآن، پرداخته و نهایتا این نتیجه گرفته شده است که اخبار غیبی قرآن بطور کلی اعم از اخبار مربوط به آینده، حال و گذشته، وإخبار از ما فی الضمیر انسان‌ها، هریک به تنهایی وجهی از وجوه اعجاز قرآن و دلیل رسالت پیامبر اسلام(ص) است و لکن قابل تحدی نیست.

نظر شريف مرتضی درباره عالم ذرّ در مسائل الطرابلسيات الأولی، شريف مرتضی فصل مهمی دارد درباره رد احاديث عالم ذرّ و طينت. او به کلی اين احاديث و اصالت آنها را رد می کند و ساحت تشيع را از اين گونه احاديث مبرا می داند. اين مسائل که از مهمترين آثار شريف مرتضی است به زودی با تصحيحی انتقادی منتشر می شود. الآن دست ناشر است.

ولایت از مهمترین و اساسی ترین مباحث مد نظر علما و دانشمندان شیعه بوده است. در طول تاریخ این مسئله اساسی تحت حملات علمای مذاهب دیگر بوده است که این مسئله واکنش و دفاعیات علمای شیعه را در پی داشته است. در این مقاله کتب مهم علمای شیعه در طول تاریخ در دفاع از ولایت معرفی می شود و در عین حال مشخص می شود این کتب در چه زمانی و در پاسخ به چه کتابی نوشته شده است که می تواند برای پژوهشگران تاریخ شیعه مفید و راهگشا باشد.

نویسنده در نوشتار زیر، نقطه نظرات دکتر حسن انصاری را درخصوص مقاله خود تحت عنوان «نکاتی در باب ساختار و نسبت دو کتاب الملخص و الذخیره شریف مرتضی» ارائه می دهد. دکتر انصاری پیرامون برخی مطالب و موضوعات مطرح در آن مقاله، یادداشتی در صفحه بررسی های تاریخی سایت کاتبان، نگاشته بودند. نویسنده نوشتار مذکور، برخی فواید مورد اشاره دکتر انصاری را که در مقاله خود بدان ها اشاره نکرده است نقل می کند. همچنین اهم موارد مورد اختلاف میان نظر دکتر انصاری و خود را در خصوص مساله یاد شده و نیز چندین ملاحظه دیگر، بیان می دارد.