آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «الانتصار» تالیف سيد ابوالقاسم على بن حسين موسوى بغدادى، معروف به شريف مرتضى يا علم الهدى (م 436 ق) است. اين كتاب كه در بردارنده منفردات و نظريات خاص مذهب شيعه است در جواب به تشنيع و بدگويى نسبت به مذهب شيعه نوشته شده است. كتاب در بردارنده بيش از 336 مسأله فقهى است كه مؤلف از ذكر تفصيلى روايات و اقوال فقهاء خوددارى نموده است و بيشتر به اجماع و آيات قرآن كريم استناد نموده است. مباحث موجود در كتاب عبارتند از: طهارة، صلاة، صيام، زكاة، حج، نكاح، طلاق ظهار، ايلاء، لعان، عده زنان، ايمان، نذور و كفارات، عتق، تدبير، مكاتبه، صيد و ذبائح، اشربه و لباس، بيوع و ربا و صرف، شفعه، قضاء، شهادات، حدود و قصاص، ديات، فرائض، مواريث و وصايا.

از مباحث مهم قرن هاى نخستین اسلام، مسئلۀ عصمت پیامبران الهى و ائمۀ اطهار بوده است. عالمان دربارى براى توجیه حکومت ستمگران بر جوامع اسلامى و محکم کردن پایه های آن، گناهان و اشتباهاتى را به پیامبران الهى منسوب کردند تا به این وسیله سرپوشى بر گناهان و اشتباهات دولتمردان خود بگذارند. اینجا بود که علمان شیعه به پیروى از امامان به میدان آمدند و با تألیفات و استدلال هاى محکم خویش، راه استدلال را بر همۀ مخالفان بستند. از زمرۀ نویسندگانی که در این وادی پای نهاد، عالم بزرگ شیعه، سید مرتضى علم الهدی بود، که با نگارش کتاب تنزیه الانبیاء و الائمة ، به بسیاری از شبهاتى که در بارۀ پیامبران الهى و ائمۀ معصومین مطرح می شد، پاسخ داد.مقالۀ حاضر، به بررسی زندگینامه، شخصیت علمی، و دیدگاه های سیدمرتضی در علوم مختلف اسلامی پرداخته و با بررسی توصیفی این اثر ماندگار، مبانی و شیوۀ تألیف نویسنده را بیان می نماید.

کتاب منازره با دانشمندان تألیف عارف عامل و مجاهد کامل مرحوم آیت الله سید علی علم الهدی توسط انتشارات سجده در تابستان 82 به چاپ رسیده است. این کتاب شامل 46 مناظره بسیار جالب و خواندنی است. آنچه در این شماره میخوانید مناظره نوزدهم این کتاب بوده که در واقع بیان داستانی است که میتواند دیده انسان را درباره خوارق عادت صوفیه گشوده و حقیقت این نوع کارها را افشا نماید

ابـوالـقاسم علی بن الحسین بن موسی، مشهور به سید مرتضی علم الهدی؛ نقیب طالبیان، از نظر منزلت علمی و اعتبار فقهی در مرتبت بسیار والایی قرار دارد. او در ماه رجب سال ۳۵۵ هجری قمری در شهر بغداد دیده به جهان گشود. سید مرتضی از جانب پدر و مادر نسب بس شریفی دارد. او فرزند حسین فرزند موسی فرزند محمد فرزند موسی فرزند ابراهیم (مجاب) فرزند امام موسی کاظم (علیهم السلام) است. وی هم علوی هم موسوی است. نسب شریفش از ناحیه پدر با پنج واسطه به حضرت امام موسی بن جعفر (علیهما السلام) و از ناحیه مادر نیز با پنج واسطه به امام علی بن حسین؛ زین العابدین (علیه السلام) می رسد. القاب وی علم الهدى، ذوالثمانین، ابوالثمانین و ذوالمجدین و شریف مرتضى است. سید دارای دو فرزند؛ یک پسر و یک دختر بوده است. مقام علمى سید مرتضى بى نیاز از بیان است. وى بى شک یکى از بزرگترین دانشمندان شیعه امامی محسوب مى شود. آن چنان که از تصنیفات و تألیفات بسیار او به دست مى آید؛ در بسیارى از علوم عصر خویش چون کلام، فقه، اصول، تفسیر، نجوم، انواع علوم ادبی؛ مانند لغت، نحو، معانى، انشاء، شعر و مانند اینها استادى ماهر، بلکه یگانه عصر خویش بوده است. از جمله استادان او می توان به شخصیت های ذیل اشاره کرد: شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ ق). ۲٫ ابو محمد هارون بن موسی تلعکبری (متوفای ۳۸۰ ق). ۳٫ شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ ق). ۴٫ حسین بن علی بن بابویه، برادر شیخ صدوق. در باب اندیشه و مکتب سید باید گفت: روش او در اصول، پیروى از دلیل عقل بود؛ از این رو نه تنها با اشاعره بلکه حتّى با ظاهریان از امامیه نیز مخالفت مى کرد. در فقه به خبر واحد عمل نمى کرد و در استنباط احکام، از ادله اصولیه لفظیه و عقلیه استفاده مى کرد؛ لذا با محدّثان و اخباریان از امامیه نیز موافق نبود. او دارای آثار علمی فراوانی است، از جمله آنها به تألیفات ذیل اشاره می شود: الانتصار. ۲٫ جمل العلم و العمل. ۳٫ الذریعه فی اصول الشریعه (در اصول فقه). ۴٫ المحکم و المتشابه. ۵٫ المختصر. ۶٫ ما تفردت به الامامیه من المسائل الفقهیه. ۷٫ المصباح. ۸٫ الناصریات. ۹٫ الامالی. ۱۰٫ درر الفوائد. سید مرتضی شاگردان زیادی تربیت نمود که در اینجا نام برخی از آنها ذکر می شود: شیخ طوسی. ۲٫ ابویعلی سلّار دیلمی. ۳٫ ابوالصلاح حلبی. ۴٫ قاضی أبوالقاسم بن براج. در تاریخ وفات او گفته اند: وی در ۲۵ ماه ربیع الاول سال ۴۳۶ قمری دار فانی را وداع گفت. شیخ عباس قمی می‌نویسد: «سید مرتضی در شهر کاظمین بدرود حیات گفت و در منزلش دفن شد. سپس به جوار جدش ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) منتقل و در کنار برادرش سید رضی و پدرش سید حسین دفن شد».

كتاب «ذخيرة العالم و بصيرة المعلم» كه به كتاب الذخيرة شهرت يافته و گاه از آن به «الذخيرة فى علم الكلام» نيز تعبير مى‏ شود، يكى از مهم ترين كتب كلامى سيد مرتضى محسوب مى‏ شود. سيد مرتضى اين كتاب را بعد از ديگر كتاب كلامى خويش؛ يعنى «الملخص فى اصول الدين» نگاشته است. او كتاب اول را كه در صدد بيان عقائد شيعه در اصول دين بود، نوشته كه متاسفانه ناقص مانده است. لذا او در اين كتاب قصد داشته آنچه را كه در كتاب اول بيان ننموده است را بيان كند و در واقع اين كتاب مكمل و متمم كتاب اول مى‏ باشد. اهميت اين كتاب به اين است كه مى ‏توان گفت كتاب الذخيرة، تنها كتاب مولف در كلام است كه به عموم مسائل كلامى پرداخته و نظرات خود را در آنها بيان نموده است. اين كتاب بعد از مولف مورد توجه علماء شيعه واقع شده است و از آن استفاده نموده ‏اند و گاه بر آن شرح نوشته ‏اند كه از آن جمله مى‏ توان به شرح شاگرد سيد مرتضى يعنى حلبى بر اين كتاب نام برد. مباحث مربوط به توحيد (اسماء و صفات)، مباحث مربوط به عدل (افعال و آجال و...) مباحث مربوط به نبوت، مباحث مربوط به امامت و مباحث مربوط به معاد، از مباحثي هستند كه در اين كتاب به آن پرداخته شده است.

«الملخص في أصول الدين»، از مهم‌ ترين كتب كلامى سيد مرتضى است، بلكه مى‌ توان گفت از بسيارى جهات اين كتاب بر ديگر كتب كلامى سيد مقدم است، چرا كه اين كتاب مشتمل است بر معظم مباحث توحيد، صفات بارى تعالى، عدل و ديگر مباحثى كه مورد اختلاف شيعه، اشاعره، معتزله، مرجئه، قدريه و غير اين‌ ها است. اما ديگر تاليفات كلامى مولف چنين نيستند، براى مثال كتاب الشافى فى الامامة گرچه كتابى است مبسوط، اما تنها اختصاص يافته است به مباحث امامت و كتاب الذخيره، گرچه جامع اصول اعتقادى است؛ اما در آن مباحث خيلى مختصرى مورد بررسى واقع شده‌ اند، بلكه چنانكه مولف در آخر كتاب الذخيره گفته است، الذخيره تكملة الملخص مى‌ باشد و تفصيل مطالب را مولف به الذخيره ارجاع مى‌ دهد. مولف اين كتاب را بعد از كتاب الشافى و بخشى از آن را قبل از الذخيره و بخش ديگر را همزمان با الذخيره نگاشته است. اول كتاب ناقص است و مطلب بدون مقدمه از «قدمها يرجع الى ذاتها...» شروع مى‌ شود كه احتمالا چند صفحه‌ اى از نسخه موجود حذف شده است. در مورد انتساب كتاب الملخص، به سيد مرتضى هيچ اختلافى نيست، چنانكه شاگرد بلافصل او؛ يعنى شيخ طوسى در رجال خود، كتاب الملخص را از تاليفات استاد خود ذكر نموده است. همچنين نجاشى، صاحب تأسيس الشيعه و كشف الحجب نيز اين كتاب را به سيد نسبت داده است.