مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: دنیای معاصر، دنیای احتمالی و خطر است. ما با طیفی از مشکلات اجتماعی و سیاسی روبرو هستیم که به سختی برای نسل های گذشته قابل تصور است. در اینجا تکنیک نظریه اجتماعی انتقادی برای برخی از چالش برانگیزترین مسائل اجتماعی و سیاسی زمان ما به کار می رود. «چرخش‌های انتقادی در نظریه انتقادی» طیف متنوعی از محققان را گرد هم می‌آورد تا تعدادی از مسائلی را که جامعه مدنی در سطح منطقه‌ای و جهانی در سال‌های اخیر با آن مواجه است، مورد بحث قرار دهد. این کتاب به بررسی نظریه‌ها، نقدها، تحلیل‌ها و شیوه‌های جدید می‌پردازد تا به بحث‌هایی درباره ریسک، مسئولیت، اخلاق، ارتباطات، محیط زیست، علم و فناوری، جنسیت، هویت، توسعه و قانون بپردازد. «چرخش‌های انتقادی در نظریه انتقادی» که بر اساس کار اصلی نظریه‌پرداز اجتماعی انتقادی پیت استریدوم است، مجموعه‌ای از دیدگاه‌ها و نقدهایی را ارائه می‌کند که برخی مفاهیم سنتی نظریه انتقادی اجتماعی را تغییر می‌دهد و اجماع لیبرالی را که بر جامعه مدنی معاصر حاکم است، به چالش می‌کشد.

ترجمه ماشینی: این که آیا اسلام با دموکراسی سازگاری دارد یا خیر، سوالی است که به طور فزاینده ای مطرح می شود، اما در نهایت یک سوال اشتباه است. آصف بیات در این کتاب پیشنهاد می‌کند که آرمان‌های دموکراتیک کمتر به جوهره هر دینی مربوط می‌شود تا نحوه اجرای آن. او رویکرد جدیدی به اسلام و دموکراسی ارائه می‌کند و بیان می‌کند که چگونه مبارزات اجتماعی سازمان‌های دانشجویی، گروه‌های جوانان و زنان، روشنفکران و سایر جنبش‌های اجتماعی می‌توانند اسلام را دموکراتیک کنند. دموکراتیک کردن اسلام، جنبش‌های اجتماعی را به تفصیل بررسی می‌کند که از دین برای ایجاد تغییرات اجتماعی و سیاسی، یا برای مشروعیت بخشیدن به حکومت استبدادی و یا در مقابل، برای ساختن یک ایمان فراگیر که دربرگیرنده یک سیاست دموکراتیک است، استفاده کرده‌اند. این تحلیلی تازه از انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 ارائه می‌کند – اینکه چگونه به جنبش اصلاحی فراگیر و پس از اسلام در اوایل قرن بیست و یکم تبدیل شده است، و اینکه چگونه با «انقلاب منفعل» مذهبی مصر تفاوت دارد. بیات با تمرکز بر وقایع از انقلاب ایران تا امروز، با تمرکز تطبیقی ​​بر اسلام گرایی، پسااسلام گرایی و بیان دینی فعال در سراسر منطقه، به بررسی رابطه بسیار بحث برانگیز بین دین، سیاست و روزگار در خاورمیانه می پردازد. کتاب او درک مهمی از اضطراب بزرگ زمان ما - راهپیمایی جهانی "خشم مسلمانان" - ارائه می دهد و تصویر امیدوارکننده ای از خاورمیانه دموکراتیک ارائه می دهد.

هویت چیست؟ من ما را چگونه میشود تعریف و تحدید کرد؟ آیا هویت ایرانی را میتوان دارای یک عنصر لایتغییر فرض کرد؟ برخی مانند دکتر ندوشن معتقد به یک جوهر ایرانیت هستند و برخی مانند دکتر سید جواد طباطبایی تلاش میکنند بر روی این عنصر ایرانیت جهانی ایرانی بنا کنند ولی اندیشمندان دیگری چون آقای مصطفی ملکیان اعتقادی به این جوهر گرایی در زمینه هویت ملی نیستند. در درس‌گفتار باب هویت، ملیت، قومیت و ایرانیت» من تلاش نمودم زمینه های بحث را پی ریزی کنم و در درسهای آتی به مسائل بنیادین در این خصوص بیشتر بپردازم. البته من ادعای اصلیم این است که دعوای بین هگل و کی ئه رکه گورد یعنی نظام های فلسفی و تفکر اگزیستانسیال در همه حال در جریان است و محدود نمودن مفهوم هویت در قالب نظم هگلی حذف امکانهای بیشمار زیست انسانی است.

در قرن بیستم، بخش بزرگی از علم، به ابزاری راهبردی برای عمل سیاستی تبدیل شد. اعتماد مردم به علم این انتظار را به وجود آورد که برای مسائلی که نگرانی‌های جهانی یا محلی به وجود آورده، از جمله بحران‌های ‌زیست‌محیطی یا همه‌گیری‌های بزرگ، پاسخ‌های سریع و کافی به دست آورد. با این حال علوم عادی به دلیل جزئی‌نگری، قادر به پاسخگویی به این مسائل به نظر نمی‌رسیدند. واژه «علم پساعادی» به سیستم حل مساله‌ای اشاره دارد که در آن مسائلی از این جنس مورد بحث قرار می‌گیرند؛ مسائلی که دارای عدم‌قطعیت بالا، ارزش‌های محل‌بحث، ذی‌نفعان زیاد بوده و به تصمیم فوریتی نیاز دارند. در سیستم حل‌مسالۀ علم پساعادی، اجتماع بسط‌یافته‌ای از همتایان (که عموم مردم نیز از اعضای آن هستند) در فرایند ارزیابی کیفیت نقش ایفا می‌کنند. ادعا این است که در علم پساعادی رابطه میان امور واقع و ارزش معکوس شده و اینبار امرواقع است که از ارزش‌ها تبعیت میکند. در مقاله حاضر با تشریح و تعبیرِ مفهوم «علم پساعادی»، و شرح ابهاماتی که در دیدگاه ارائه شده وجود دارد، استدلال خواهد شد که مرز علم عادی و علم پساعادی، با افول نوعی نگرش مبتنی بر عقلانیت ابزاری (که در آن منطقِ جاری در نهادِ علم در خدمت هدفی از پیش تعیین شده قرار دارد) قابل‌توضیح خواهد بود. جایگزین مناسب عقلانیت ابزاری، عقلانیتی است که در آن هدف علم از روالی مبتنی بر مشاوره و مفاهمه حاصل خواهد شد.

در میان کلاسیک‌های جامعه‌شناسی ماکس وبر جدی‌تر از دیگران به «فلسفه‌»ی این علم نوظهور پرداخت. مداخلات او در فلسفه‌ی علوم اجتماعی را باید در زمینه‌ی تاریخی مناقشاتی فهمید که پیشتر، از اوایل دهه‌ی ۱۸۸۰، میانِ کارل مِنگر (پیشوای مکتب اتریشیِ اقصاد) و گوستاو اشمولر (مهمترین نماینده‌ی مکتب تاریخی آلمان در اقتصاد و حقوق) درگرفته بود و از آن، نظر به اهمیت تعیین‌کننده‌اش، به «نبرد روش‌‌ها» تعبیر می‌شد. محوری‌ترین پروبلماتیکِ «نبرد روش‌ها» بر گرد پرسش از جهانشمولیت یا نسبیت تاریخی خودِ علم‌الاجتماع می‌چرخید. منگر به علم جهانی فکر می‌کرد و اشمولر به علمی آلمانی. کم‌وبیش همزمانِ این بحث‌ها در متن سنت تازه‌جان‌گرفته‌ی نوکانتیسم نیز بحث‌هایی جدی در میان بود بر سر شرایط امکانِ تأسیس «علم روح» یا همان علوم انسانی و اجتماعی. از هرمان کوهِن، پل ناتورپ و ارنست کاسیرر در مکتب ماربورگ تا ویلهلم ویندلباند و هاینریش ریکرت در مکتب هایدلبرگ، بحث بر سر این بود که چگونه می‌توان از مجرای «بازگشت به کانت» به منطق علوم انسانی در مقام علومی مستقل از علوم طبیعی اندیشید. مباحث ماکس وبر در کتاب «فلسفه‌ی علوم اجتماعی» (که شامل مقالاتی است که وی در دو دهه‌ی اول قرن بیستم نگاشت) در حُکم مشارکت خلاقانه‌ی اوست در مناقشاتی که پیشتر، چه به اتکای «نبرد روش‌ها» و چه به میانجی نوکانتیسم، درگرفته بود. وبر ‌کوشید از مجرای گفتگوی انتقادی با این سنت‌های فکری راه جدیدی برای تثبیت علوم اجتماعی در پیش بگیرد. در فایل‌هایی که به مرور در اینجا منتشر خواهم کرد اهم مواضع وبر در «فلسفه‌ی علوم اجتماعی» را به تفصیل به بحث گذاشته‌ام.

اعلامیهٔ برگزاریِ سمپوزیوم «اکنون، ما و شریعتی» بنام خداوند هستی و هم راستی «اکنون، ما و شریعتی»، عنوانی است که برای همایش علمی در تابستان در چهلمین یادمانِ شریعتی انتخاب شده است. مقوله «اکنون» به زمانه و زمینه اشاره دارد و منظور از «ما» همه کسانی‌اند که دغدغهٔ مسائل زمانه خود را دارند، و همچنین آنان که از طریق امتزاج افق خود با افق شریعتی سعی در مواجهه با معضلات و مسائل زمانه خود دارند. شریعتی متفکری چالش‌گر و نوآور بود. فکر و زندگی فکری و نیز زندگی شخصی او به پرسش کشیدن و چالش کشیدن «واقعیات» و «حقایقِ» زمانهٔ خود بود. وی اهتمام خستگی‌ناپذیری برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها و ساختن بدیل‌های توجه‌برانگیز و راه‌گشا برای جوانان و درمندانِ زمانه داشت. وی از یکسو، در پیوند با میراث فکری، و از سوی دیگر با چشم‌اندازها و راه و روشی بدیع و در خورِ زمانه و زمینهٔ خود می‌اندیشید. افقِ فکری وی در «کویریات، اجتماعیات، و اسلامیات» او متجلی است. ما نیز امروزه در اکنونِ تاریخی خود نیازمند اندیشیدن در هر سه سپهر هستیم، و میراثِ شریعتی بیش از دیگر «گفتمان‌ها»، «سرمشق‌ها»، و مکاتب، چه جهانی و چه بومی، ظرفیت به‌کارگرفته شدن برای پاسخ‌گوئی و راه‌گشائی در آنها را دارد. در عینِ‌حال، اندیشهٔ شریعتی نیاز به بازخوانی دارد تا نیاز اندیشگانیِ اکنون ما را پاسخ گوید. رنجِ شریعتی از دردهای زمانه، امیدِ وی به آینده‌ای متفاوت، و نیز باور او به وجود ظرفیت‌های فرهنگی و انسانی ایرانی-اسلامی مقوّمات افقِ فکری وی بودند. ما اکنون از افق خویش با افق شریعتی هم‌سخن می‌شویم و در مواجهه با مسائلِ زمانه سعی در پاسخ‌گوئی به چالش‌ها به شیوه‌ای مانند شریعتی داریم. اکنون زمانهٔ جهانی شدنِ سلطه‌گرانهٔ سرمایه‌داری و تلاشِ قدرت‌های بازدارندهٔ آدمیان از تعیینِ سرنوشت‌ خود است تا همچنان میدان عمل برای سلطه گران محفوظ ماند. در همین فضاست که پوچی، فقدانِ معنا، لذت‌جوئی و مصرف‌گرائیِ مفرط، ترویج و تهییج می‌شود و باعث به حاشیه و خفا راندنِ آزادی‌خواهی و عدالت‌جوئی شده است. «خیر، زیبایی، و حقیقت»، آرمان‌خواهی و دوستی، جایِ خود را به پروژه‌های ثروت‌اندوزی و حرص و هوس‌های خفیف و ویران‌گر داده است. ظهورِ نولیبرالیسم خشن و مفرط از سویی، و بنیادگرائیِ بی‌بنیادِ ترور و ستیزه، از دیگر سو، جهانِ اکنونِ ما را آکنده از غلبهٔ «زر و زور و تزویر» ساخته است، و لذا، دین‌گریزی از یکسو، و نیاز به معنویت و دوستی، از سوی دیگر، سیمای عالم ما را ترسیم می‌کند. شریعتی در ادامهٔ میراثِ فکری رهائی‌بخش با شاخصهٔ ایرانی و اسلامی، با به چالش کشیدن گفتمان‌های مسلط زمانه، از «بازگشت» و ساختن «خویشتنی» نو سخن می‌گفت تا ورطهٔ تاریکِ دین‌گریزی و دیگرستیزی را تبدیل به چشم‌اندازی برای دریافتِ «معنایِ بودن» و «یافتنِ خویشتن» نماید. وی در این‌راه با رنجبرانِ زمانه همراه شد و خود رنج بسیار برد. تخطئه و متهم‌شدن را شریعتی در زمانهٔ خویش بسیار تجربه و تحمل کرد، اما نگذاشت آنچه دیگران برای خاموشی وی می‌کردند مانع تفکر و طی طریقِ رهائی‌بخش وی شود. این خود وجهِ بارزی از نوع خاصِ «گفتار» شریعتی است. امروزه، هنوز برخی بدون خواندن شریعتی و صرفا با شنیده‌های خود در دالان‌های تاریک قصد و خواستِ مغرضانه و سوداگرانه و تریبون‌های پرطمطراق و کین‌توزانهٔ خود، حکم برخطابودن و بلاموضوع بودنِ اندیشهٔ او می‌دهند، و جز عباراتی از زرادخانه‌های تبلیغاتیِ صاحبانِ ثروت و قدرت ره‌آورد دیگری برای مخاطبان ندارند! اکنون در همین فضا، کسانی از اهلِ اندیشه و دغدغه گردهم ‌آمده‌اند تا، به ‌تعبیرِ حکیمِ فردوسی که «تواند کسی این سخن بازداشت، چنان کاو گذارد بباید گذاشت»، افق‌های جدیدی را از طریقِ هم‌سخنیِ مضاعف با یکدیگر و با شریعتی بگشایند؛ و شاید که این همایش فرصتی باشد برای هم‌سخنی اصیل و آگاهی‌بخش. سمپوزیومِ «اکنون، ما و شریعتی»، در چهلمین سالگرد هجرت دکترعلی شریعتی، در تهران برگزار می‌گردد. نحوهٔ همکاری با هیئت علمی نیز متعاقبا در صفخهٔ ویژهٔ سایتِ بنیاد شریعتی اعلام خواهد شد. به این منظور، محورهای زیر توسطِ کمیتهٔ علمیِ همایش پیش‌نهاده شده است: ۱) تفکر «نوشریعتی»؛ شرایطِ امکانِ یک سرمشق/پارادایم؛ ۲) شریعتی، بازیابی جامعه و هویت؛ ۳) شریعتی، الهیاتِ رهایی‌بخش و مسئلهٔ زمانه؛ ۴) شریعتی و تحولِ دوران؛ ۵) شریعتی و امرِ اجتماعی؛ ۶) فلسفهٔ سیاسیِ شریعتی؛ ۷) شریعتی، جهانِ اسلام و نقد بنیادگرایی؛ ۸) ممیزاتِ پروژهٔ شریعتی در نسبت با سایر پروژه¬های «نواندیشی دینی». تهران، ۱۵ اسفند ۱۳۹۵، دبیرخانهٔ علمی سمپوزیوم