مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تغییرات اجتماعی و تحولات جوامع بشری از مسائل مهمی است که ذهن نظریه‌پردازان اجتماعی و فلسفی را مشغول خود ساخته است. هر یک از آن‌ها نظریات مختلفی را بر پایۀ مبانی پذیرفته‌شده خود مطرح کرده‌اند؛ برخی از این متفکران جمعیت، عقاید، جغرافیا و تضاد طبقات اجتماعی را به‌عنوان علل تغییرات اجتماعی مطرح کرده‌اند. در این ‌بین سید جعفر کشفی فقیه، فیلسوف و عارف دورۀ قاجار با تکیه‌بر مبانی پذیرفته‌شدۀ خود و براساس حدیث جنود عقل و جهل به بیان علل تغییرات اجتماعی پرداخته است. در این پژوهش با استفاده از روش اسنادی و تحلیل محتوا و با رجوع به آثار سید جعفر کشفی، به تبیین نظریۀ او از تغییرات اجتماعی مبتنی‌بر حدیث جنود عقل و جهل پرداخته ‌شده است. کشفی با تکیه ‌بر علوم عقلی و نقلی جهان اسلام به‌ویژه تشیع به تشریح تضاد و تقابل قوای عقل و جهل و جدال آن‌ها و سریان آن جدال در تاریخ جوامع بشری که منجربه تغییر جوامع می‌شود، پرداخته است. او برخلاف مارکس، که تضاد اقتصادی و مادی را عامل تغییرات اجتماعی دانسته است، علت تضاد را فراتر از جدال اقتصادی طبقات جامعه دانسته و تضاد را در جدال قوای عقل و جهل دانسته است.

چرا بعضی افراد زود اعتماد می‌کنند یا ساده‌لوح‌اند و بعضی سخت اعتماد می‌کنند یا بدبینند؟ چه می‌شود ما به افرادی اعتماد می‌کنیم و به افراد دیگری اعتماد نمی‌کنیم؟ اعتماد فردی و اعتماد اجتماعی به تربیت خانوادگی بستگی دارد یا ژنتیکی است؟ آیا به هوش یا هورمون‌های مغزی ارتباط دارد؟ روانشناسی اعتماد چیست؟ اعتماد پایدار است یا سیال (از اول تا آخر عمر با انسان می‌ماند یا تغییر می‌کند)؟ آیا اعتماد مقوله اخلاقی/عقلانی است؟

جایگاه عقل در علم از منظر نظریه‎های مختلف علوم انسانی یکسان نیست. می‎توان با در نظر گرفتن مؤلفه‎های تشکیل‎دهنده علوم انسانی و اجتماعی، آن‎گونه‎که در نظریه‎های علوم انسانی بیان شده است، و با توجه به حدود و قلمرو عقل، آن‎گونه‎که در نظریه‎های عقل بیان شده است، جایگاه عقل در هریک از تصاویر ارائه شده از علوم انسانی و اجتماعی را سنجید. بخشی از این تحقیق گسترده مربوط است به سنجش اعتبار تصاویر مختلف این علوم براساس حدود و قلمروی است که برای عقل عملی در نظریه‎های عقل گفته شده است. مقاله حاضر درصدد بررسی عقلانیت علوم انسانی و اجتماعی با استفاده از این بخش از نظریه‎های عقل است. روش انجام این بررسی تحلیل نظریه‎های علوم انسانی به منظور سنجش جایگاه عقل عملی در هریک از این نظریه‎هاست. بدین منظورنخست با استفاده از برخی نظریه‎های علوم انسانی، مؤلفه‎های گوناگون دخیل در تحقق علوم انسانی شناسایی و سپس با استفاده از نظریه‎های عقل عملی، احتمالات مختلف درباره حدود و قلمرو عقل عملی بیان شده است، و درنهایت بنابر احتمالات مختلفی که درباره حدود و قلمرو عقل عملی وجود دارد، جایگاه عقل عملی در در نظریه‎های تحلیل شده علوم انسانی، نتیجه‎گیری شده است.

عقل متعارف یا فهم عرفی اشاره به معنایی دارد که مردم در زندگی روزمره از آنها استفاده میکنند در مکاتد فلسفی برخی از پارادایم های علوم اجتماعی، مانندتفسیرگرایی و درعلدوماسدممی ماننددعلدم فقدهو اصدو به کار گرفته شده است اکنون مسئله این است که تولیددانش نظام منداز معرفت عامیانه یاعقدل متعدارف در پارادایم اسممی علوم اجتماعی چگونه ممکن است؟ برای رسیدن به پاسخ، به بررسی مفاهیم مورد استفاده درعلم اصو و فقه مانندعرف،عادت، سیره عقم، سیرۀ متشرعه پرداختیم و باغال دانستن اشتراک معنایی این اصطمحات بر افتراقشان، آنها را به واژۀ عقدل متعارف فروکاستیم تا امکان مقایسه فراهم آید با بررسی سه نوع جهتگیری تبیینی، تفهمی و نقدی، تحقیق بهاین نتیجه نائل آمدکده عقدل متعدارف در پارادایم اسممی علوم اجتماعی دارای اعتباردرجهدوماست و پس ازعقل، نقدل و تجربدهقدرار مدیگیدرد در پارادایم اسممی علوماجتماعی، فهم عرفی شیوهای جدایگز ین بدرای تفسدیر و فهدم معندای روایدات و تفسدیر جهان اجتماعی است پارادایم اسممی علوماجتماعی فهم عرفی را منبعی جایگز ین و گداهی شداهد ی بدرای صحت فهم مفسر از روایات تلقی میکند در پارادایم اسممی فهم عرفی منبعدی بدرای شدناخت پدس از منبد نقل،عقل و تجربه است