مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر یک کتاب ارزشمند از فاضل مالکی درباره امام زمان عج و غیبت صغری و بحثی مختصر ولی مهم درباره بحث نیابت از امام و نواب اربعه ایشان می باشد.

المسائل العشر في الغيبة به زبان عربى اثر محمد بن محمد بن نعمان مشهور به شيخ مفيد(336-413ق) مى‌باشد. اثر، درصدد پاسخ‌گويى به شبهات مربوط به اصل وجود، غيبت امام مهدى(عج) و به بررسى ابعاد گوناگون مسئله مهدویت و فلسفه غيبت مى‌پردازد. شيخ مفيد، ذكرى از نام پرسش‌گر در اثر نمى‌آورد؛ ولى عباراتى كه شيخ در وصف اين فرد از جايگاه و ارزش و حقى كه او دارد، بيان مى‌كند، معلوم مى‌شود او از علماء و از افراد قابل ستايش مى‌باشد و پرسش‌هاى او به خاطر اين نيست كه خود او قائل به اين شبهات است، بلكه اين شبهات در جامعه آن روز مطرح بوده و او اين پرسش‌ها و شبهات را جمع‌آورى و موضوع‌بندى و براى شيخ ارسال نموده است. شيخ هم درصدد پاسخ‌گويى به اين شبهات اقدام و طبق آن چه آن شخص پرسش‌ها را در ده فصل مطرح كرده، او هم به همان روش در مقام پاسخ بر مى‌آيد و آن چه اين مساله را تاييد مى‌كند، مطالبى است كه شيخ در آخر فصل دوم در نقد و ردّ فرقه‌هاى ضالّه مطرح كرده، روشن مى‌شود. در اثر، دو مطلب آمده كه تاريخ تألیف را روشن مى‌كند. يكى در مقدّمه اثر كه به معرفى فصل ششم مى‌پردازد و مى‌گويد: الى وقتنا هذا و هو سنه عشره و اربعمائه (سال 410ق) و ديگرى در فصل ششم كه آمده سال 411ق. از اين دو نص، مى‌توان نتيجه گرفت كه شروع تألیف اواخر 410ق و پایان آن 411ق مى‌باشد.

السلطان المفرج عن اهل الإيمان (فيمن رأی صاحب الزمان(عج))، در واقع رساله‌اى كوتاه از سيد‌‎بهاء‌الدين، على بن عبدالكريم نيلى عالم قرن نهم هجرى است از مصادر بحار به شمار مى رود و در بردارنده 17 روايت درباره كسانى است كه امام عصر را ملاقات كرده‌اند. برخى روايات وى مربوط به عصر غيبت صغرا و برخى درباره ملاقات كننندگان دوره‌هاى بعدى است مانند آنچه از كتب ابن طاووس يا اربلى نقل كرده يا خود مستقيما از افرادى شنيده و در كتاب آورده است. از جمله اين اخبار، داستان يا افسه‌گانه جزيره خضراست.

«من هو المهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف»، اثر آیت‌الله ابوطالب تجلیل تبریزی، نوشته‌ای است در اثبات تولد، حیات و ظهور حضرت مهدی علیه‌السّلام در آخرالزمان که با هدف رد ادعای کسانی که قایلند هنوز امام مهدی علیه‌السّلام متولد نشده، بلکه در زمان ظهور متولد می‌شود، به زبان عربی و در سال ۱۳۹۸ ق نوشته شده است. انگیزه مؤلف این بوده که از نصوص و احادیث روایت شده، به مقداری که به حد تواتر برسد، بر تعیین شخص، پدر و مادر و هریک از اجداد حضرت مهدی علیه‌السّلام تا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم با نام آنان گردآوری شود تا هم ایشان و هم اجداد گرامی اشان شناخته شود؛ لذا از میان نصوص فراوانی که در باره آن حضرت آورده شده، تنها احادیثی که مشتمل بر این منظور است، ذکر شده است. کتاب با مقدمه مؤلف در بیان اشکالات چاپ‌های قبلی و ذکر ساختار کلی کتاب آغاز شده است. مطالب در سه بخش، در چهل فصل، بدین ترتیب ارائه شده که ابتدا برای احادیث وارده از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و هریک از ائمه صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، فصول جداگانه‌ای تعیین شده و احادیثی که در این خصوص از هر کدام از آنان آمده، در فصل مستقلی آورده شده است، سپس فصول دیگری به نام هریک از اجداد طاهرین حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف فراهم شده و در هرکدام از آن‌ها، احادیثی را که دلالت می‌کند که چند پشت بین او و مهدی علیه‌السّلام وجود دارد، آورده شده است. مؤلف با بهره گیری از منابع روایی و تاریخی دست اول شیعه و عامه، روایات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در باره معرفت امام زمان را از منابع اهل سنت نقل می‌کند. احادیث وارد شده از امامان شیعه علیه‌السّلام ، همراه با ذکر ماخذ، نقل شده و در ادامه، از عناوینی چون تاریخ ولادت امام مهدی علیه‌السّلام از نظر اهل سنت، کسانی که موفق به دیدار آن حضرت شدند و وکیلان آن حضرت بحث شده است. مؤلف، احادیث مروی از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را تنها از عامه و احادیث ائمه علیه‌السّلام را از کتب اصیل و ماخذ اصلی که نزدیک به عصر آن بزرگواران تالیف شده، ذکر کرده است؛ مانند کتاب کافی، اکمال الدین، کفایة الاثر، غیبت شیخ طوسی، دلائل الامامة و... و از مؤلفان متاخر از زمان آنان، جز به ندرت، نقل نشده است. نویسنده در بخش اول، به بررسی روایات مربوط به حضرت مهدی علیه‌السّلام در کتب اهل سنت پرداخته است. فصل اول و دوم، این سخن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در مورد لزوم شناخت امام زمان علیه‌السّلام که «هرکه امام زمان خود را نشناسد و بمیرد، به مرگ جاهلیت مرده است»، از کتب اهل سنت نقل شده و پس از ذکر حدیث ثقلین و اشاره به اینکه این روایت در میان هر دو فرقه متواتر بوده و در مواضع گوناگونی از جمله: روز عرفه، در مسجد خیف، در حجة الوداع و در خطبه‌ای که روز وفات بر منبر ایراد شد، از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم صادر گردیده، به مدارک آن از کتب اهل سنت اشاره شده است. فصل سوم تا پنجم، بر اساس منابع اهل سنت، سخنان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مبنی بر اینکه امامان، دوازده تن هستند و نام یکایک آنان به تصریح پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از کتب اهل سنت نقل شده و این مطلب که گروهی از بزرگان اهل سنت به تواتر احادیث مربوط به حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف تصریح کرده‌اند، مستندا بیان شده است. نویسنده معتقد است کثرت احادیثی که در باره حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف وارد شده، به حدی است که در اسلام، کمتر موضوعی یافت می‌شود که بدین اندازه، در باره آن حدیث وارده شده باشد. از جمله علمای اهل سنتی که احادیث حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در آثار آن‌ها ثبت شده و نویسنده از آن‌ها نام برده است، عبارتند از: بخاری در الصحیح، مسلم بن حجاج در الصحیح، بخاری در تاریخ کبیر، ابو داود در السنن، حاکم در المستدرک، احمد بن حنبل در المسند، ترمذی، ابن کثیر در البدایة و النهایة، حسن الزمان در الفقه الاکبر، خطیب در مشکاة المصابیح، ذهبی در میزان الاعتدال و... در فصل ششم و هفتم، در باره ویژگی‌های حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و اینکه ایشان کسی است که زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد، پس از آنکه از ستم و ظلم به تنگ آمده باشد و بخش دیگری از احادیثی که در کتب اهل سنت در باره مهدی علیه‌السّلام از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آمده، اشاره شده و در فصل هشتم، به ۶۰ حدیث با این مضمون که «زمین هیچ گاه از حجت خالی نیست» آمده است. در بخش دوم، احادیثی که پیرامون حضرت مهدی علیه‌السّلام از معصومین علیه‌السّلام وارد گردیده، نقل شده است. فصل نهم تا بیست و سوم، مربوط به نقل احادیثی است که از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ائمه علیه‌السّلام در مورد حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف بیان شده و ایشان را به نام خود و پدران گرامی اش معرفی کرده‌اند. از جمله احادیث نقل شده در این بخش، روایتی است که دلیل غیبت آن بزرگوار را آزمودن بندگان دانسته تا خداوند ببیند چه کسی از او فرمانبرداری کرده و به غیبت ایمان می‌آورد و در حدیثی، علت تاخیر در قیام را بیرون آمدن مؤمنانی که در صلب کافران به ودیعت نهاده شده‌اند، بیان شده است. در روایتی به نقل از اثبات الهداة، از امام صادق علیه‌السّلام چنین روایت شده است که پیامبر علیه‌السّلام فرمودند: «حضرت قائم از فرزندان من خواهد بود، نامش از نام من و کنیه اش از کنیه من است و هر که غیبت این امام را انکار کند، مرا انکار کرده است». در روایت دیگری از همین کتاب، به نقل از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آمده است که فرمودند: «علی بن ابی طالب، وصی من و پس از من، پیشوای این امت و جانشین من بر مردم است. امام قائم و منتظر از فرزندان او خواهد بود و کسی است که زمین را پر از عدل و داد می‌کند، پس از آنکه از ظلم و ستم پر شود. کسانی که در عقیده به غیبت آن حضرت ثابت قدم باشند، از کبریت احمر گرامی ترند». در روایتی از امام هفتم علیه‌السّلام به نقل از کتاب «کفایة الاثر» که در فصل نوزدهم آمده است، نقل شده که یونس بن عبد الرحمن، از آن حضرت در مورد «قائم به حق» سؤال کردد و آن حضرت در پاسخ فرمود: «من قائم به حق هستم، ولی قائمی که جهان را بعد از اینکه از ظلم و ستم پر شده، از عدل و داد پر کند و روی زمین را از دشمنان خدا پاک گرداند، پنجمین فرزند من است. او را غیبتی خواهد بود که مدت آن طولانی باشد. در آن مدت، عده‌ای از او برگردند و عده‌ای بر او ثابت بمانند. خوشا به حال آن شیعیان که در زمان غیبت قائم، به ریسمان ما درآویزند و بر دوستی ما و دشمنی دشمنان، ثابت بمانند...» در بخش سوم، بیش از صد روایت در باره غیبت امام زمان، معرفی آن حضرت به نام و نام پدران گرامی اش از سوی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و حضرت علی علیه‌السّلام، معرفی آن حضرت به عنوان نهمین فرزند امام حسین علیه‌السّلام ، معرفی آن حضرت از طرف امام حسین علیه‌السّلام با نام ایشان و نام پدران بزرگوارشان و همین طور معرفی آن حضرت از طرف همه امامان علیه‌السّلام ذکر شده است. تاریخ ولادت حضرت مهدی علیه‌السّلام در کتب اهل سنت، برخی از کسانی که دست خط امام در غیبت صغری به نام ایشان صادر شده است، برخی از کسانی که آن حضرت را در زمان حیات امام حسن عسکری علیه‌السّلام و یا در زمان غیبت دیده‌اند و وکیلان آن حضرت در زمان غیبت صغری، مطالب فصول پایانی را تشکیل می‌دهد. این کتاب بیش از آنکه رنگ تاریخی داشته باشد، صبغه حدیثی دارد.

در این اثر آورده شده است که یکی از اعمال در آستانه شب اول ماه رمضان، استهلال یا همان طلب دین ماه است. در واقع حضرت مهدی عج به ماه تشبیه شده است. این امر، یادآور آن است که ماه رمضان، ماه میهمانی دادن خداست که میزبان آن، حضرت مهدی است که به یمن و برکت حجت بن الحسن ع موجودات روزی می خورند. یکی از موضوعاتی که در این کتاب آمده است، قرائت قرآن است که بیان می کند قرآن ناطق در این زمان حضرت مهدی است. و موضوعاتی از این قبیل که همگی به امام عصر نسبت داده شده است.

کتاب الغیبة، کتابی درباره غیبت امام دوازدهم شیعیان، اثر شیخ طوسی. این کتاب از منابع با اهمیت در زمینه شناخت امام زمان(ع) و مسئله غیبت است و در آن دیدگاه شیعه درباره حضرت مهدی(ع) ارائه شده و به شبهات و اشکالاتی که درباره غیبت آن حضرت مطرح بوده، با ادله قرآنی و روایی و عقلی جواب داده شده است. درباره نام کتاب، خود مؤلف نامی را اختیار نکرده، اما آقا بزرگ تهرانی آن را الغیبة نامیده است. وی کتاب غیبت شیخ طوسی را متضمن قوی‌ترین حجت‌ها و براهین عقلی و نقلی بر وجود امام زمان و علت غیبت آن حضرت و علائم ظهور در آخر الزمان معرفی می‌کند. کتاب الغیبة یکی از ده‌ها کتابی است که به این نام نوشته شده است. قدیمی‌ترین کتاب الغیبة مشخص نشده، اما کتب تراجم، مجموعه کتاب‌هایی را به این عنوان از قرن دوم به بعد ثبت نموده‌اند. از مهم‌ترین کتاب‌هایی که در این موضوع و به این عنوان قبل از کتاب شیخ طوسی نوشته شده، می‌توان به غیبت نعمانی متوفای حدودا ۳۶۰ق، غیبت شیخ مفید متوفای ۴۱۳ق و غیبت سید مرتضی متوفای ۴۳۶ق اشاره نمود. این کتاب در هشت فصل تنظیم شده است: - الکلام فی الغیبة: مولف در این فصل به طور عام، امامت امام غائبی را اثبات می‌کند که الزاما امام دوازدهم است. برای اثبات این امر، مؤلف مقدماتی مانند وجوب وجود امام در هر زمان، وجوب عصمت امام و حضور امام در بین مردم را اثبات می‌کند. در ادامه عقائد کیسانیه، ناووسیه، واقفیه، محمدیه، فطحیه و غیر اینها را در مورد امامت رد می‌کند. پس از آن به شبهاتی که با اعتقاد به غیبت پیش میآید، جواب داده و در پایان ادله غیبت صاحب الزمان و اینکه او امام دوازدهم و از ذریه امام حسین(ع) است را بیان و ادله منکرین را رد می‌کند. - ولادت حضرت حجة بن الحسن العسکری و اثبات ولادت آن حضرت با ادله و اخبار. - درباره کسانی است که امام زمان(عج)را دیده‌اند. - معجزات حضرت و بعضی از توقیعاتی که از جانب ایشان رسیده است. - موانع ظهور حضرت. - اخبار مربوط به سفراء و وکلای آن حضرت (اعم از وکلای ممدوح و مذموم)و ذکر اسامی و بیان ذم اشخاصی که به دروغ ادعای نیابت کرده‌اند. - مدت عمر حضرت و توجیه اخباری که دلالت بر فوت ایشان دارد؛ نامعلوم بودن وقت ظهور و توجیه اخباری که وقت خاص مشخص کرده‌اند؛ بیان علائم ظهور. - بیان بعضی از خصائص و صفات و سیره آن حضرت.

کتاب حاضر، به زبان عربی از تألیفات شیخ محمدبن علی آل‌عبدالجبار بحرانی از علمای قرن 13 با موضوع مهدویت است که توسط حامد رحمان الطائی تصحیح و تحقیق شده است. مصحح، در مقدمه خود شرح زندگانی و آثار علمی شیخ آل عبدالجبار را آورده است. سپس متن اصلی ارائه شده است. ابتدا لغت رجعت تعریف و مفهوم‌یابی شده است. سپس در خصوص پیشینه رجعت در میان امت‌های پیشین و وقوع آن صحبت شده است. در ادامه ادله صحت رجعت امام زمان(عج)، غیبت ایشان، کیفیت ظهور، نشانه‌های ظهور و ... بررسی شده است. سپس دلایل عقلی اثبات رجعت به بحث گذاشته شده و به شبهاتی که پیرامون آن وارد شده، پاسخ داده شده است. در نهایت نیز به کیفیت احوال قائم و رجعت ایشان پرداخته شده است.

کتاب الامام المهدی علیه السلام بین التواتر وحساب الاحتمال نوشته محمد باقر ایروانی می باشد. انگیزه و هدف نویسنده‌ی این کتاب، بیان یک شبهه، و پاسخ به آن بوده است. شبهه‌ی تشکیک در تولد و زنده‌بودن امام عصر علیه‌‌السلام و احتمال تولد ایشان در زمان‌های آینده. نویسنده در پاسخ به این شبهه دو مسیر را طی می‌کند. ابتدا با توضیحی مختصر و مفید، احادیث متواتر و نوع صحیح برخورد و نتیجه‌گیری از آن‌ها را روشن کرده، سپس؛ با بیان این‌که روایات مربوط به تولد امام عصر علیه‌السلام از نظر تعدد و کثرت بیش از حد تواترند، مخاطب را قانع می‌سازد که با رجوع به روایات، یقین قطعی به ولادت آن‌حضرت علیه‌السلام برای شخص منصف حاصل می‌شود. در مرحله‌ی دوم، نویسنده با استفاده از قرائن تاریخی و شواهدی که از کتب مختلف بیان می‌کند، از نظر علم احتمال، متولدنشدن و در قید حیات‌نبودن امام زمان علیه‌ السلام را منتفی می‌داند و با طی این دو طریق، هدف خود یعنی رد شبهه‌ی عدم تولد ایشان را محقق می‌سازد.