مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

الهیات اجتماعی، دانشی بین‌رشته‌ای است که به بررسی حیات اجتماعی انسان و عوارض و لوازم و تبعات آن به صورت مجموعه‌ای به‌هم‌پیوسته در قالب یک نظام معرفتی می‌پردازد. این دانش تلاش می‌کند آن دسته از متون دینی که به نحوی سنت خداوند را نسبت به انسان در تاریخ نشان می‌دهد از طریق استدلالات عقلی و فلسفی و شواهد تاریخی و تجربی تبیین کند. در میان اندیشمندان دینی، به یقین، امام موسی صدر یکی از شخصیت‌های برجسته این عرصه است که هم در حوزه نظر و هم در حوزه عمل، گام‌های مهم و موثری برداشته‌ است. وی توانست به عنوان اندیشمندی عمل‌گرا و جامعه‌گرا رابطه‌ای مستقیم بین دین و وظایف دینی با مقتضیات زمان نشان دهد. وی بر همین اساس میدان فعالیت‌های خود را در جامعه متکثر و ملتهب لبنان قرار داده است. این رساله تلاش دارد راهکارها و عملکردهای امام موسی صدر را در اصلاح جامعه لبنان نشان دهد. ایشان احیای عزت شیعه را از طریق تأسیس موسسات اقتصادی و اجتماعی و سیاسی مدنظر قرار داده است. مقاومت اسلامی، گفت‌وگو و همزیستی ادیان و تقریب بین مذاهب و حضور اجتماعی زن از دیگر اقدامات امام است که برگرفته از اندیشه‌های دینی ایشان می‌باشد و در این رساله برجسته شده است. از نظر وی جامعه صالح جامعه‌ای با جهان‌بینی الهی و توحیدی است و راهکارهای رسیدن به این جامعه را تشکیل حکومت با حاکمی عادل و مجتهد می‌داند و بقای این جامعه را در ایجاد عدالت اجتماعی و اجرای شریعت در جامعه معرفی می‌کند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، به شیوه کتابخانه‌ای و با مراجعه به منابع کلامی، تاریخی و اجتماعی صورت گرفته است و در صدد معرفی الگوی موفق امام موسی صدر به عنوان یک پیشوای دینی جامعه گرا به نسل جوان و جامعه علمی ایران است. جستجو در آثار و عملکردهای اجتماعی امام موسی صدر یکی از بهترین منابعی است در جهت اثبات این مسئله که اسلام شیعی برخوردار از الهیات اجتماعی قوی و همه‌جانبه‌ای است که می‌تواند جوابگوی نیازهای مختلف بشر در اعصار گوناگون و ازجمله عصر کنونی باشد.

رابطه دین و سیاست و به تعبیری دیگر مناسبات کلام و سیاست در اندیشه اسلامی از جمله مباحث اساسی است که از دیرباز موضوع تحقیق و نقد و نظر عالمان و پژوهشگران است لذا مطالعه متون اصلی اسلام بیانگر برقراری نوعی نسبت میان دین و دولت است این رساله در صدد بررسی مناسبات کلام و سیاست در عصر اول عباسی تا پایان دوره متوکل می‌باشد. سوال اصلی پژوهش این چنین است: خلافت عباسی از آغاز تا پایان عصر متوکل چه پیوند و مناسبتی را با جریانات کلامی برقرار کرده است؟چرا؟در فرضیه این پژوهش آمده است: عباسیان از آغاز تا پایان عصر متوکل سیاست متفاوتی را در قبال جریانات کلامی اتخاذ کردند و این سیاست متکی بر منافع سیاسی عباسیان، اوضاع اجتماعی، رونق جریانات کلامی و نگرش‌ دینی خلفا بوده است. برای بررسی این فرضیه چهار بخش در نظر گرفته شده که بخش اول پس از چهارچوب نظری بحث در فصل اول آن به تحولات سیاسی و اجتماعی عباسیان از آغاز تا پایان متوکل پرداخته شده و آنگاه در فصل دوم تحولات فرهنگی این دوران مورد بررسی قرار گرفته است. بخش دوم به مهمترین اندیشه‌های کلامی این دوران می‌پردازد در این بخش ابتدا به تشریح اندیشه کلامی شیعه پرداخته شده آنگاه به دیگر اندیشه‌های این عصر چون اهل حدیث، خوارج، متعزله پرداخته شده هدف در این بخش این است که ضمن معرفی هر یک از جریانات کلامی به طور اجمالی به تاریخچه، اصول مذهب، مهمترین دیدگاهها و شعب آنها پرداخته شود. موضوع بخش سوم تأثیر جریان‌های کلامی برخلافت عباسی است در این بخش به تأثیر اندیشه‌هایی چون امامت، توحید، خلق قرآن، عدالت صحابه و... برخلافت عباسی مورد بررسی قرار گرفته است. بخش چهارم که مناسبات خلافت عباسی بر جریان‌های کلامی است سعی شده است مناسبات خلافت عباسی را با هر یک از جریان‌های کلامی مورد بررسی قرار گیرد. در پایان نیز این گونه نتیجه‌گیری شد که آمیختگی دین و سیاست در اسلام مخصوصاً در قرون نخستین اسلام غیر قابل انکار است و موضوع اصلی این جدال مشروعیت است و کوشش برای اثبات مشرو عیت سیاسی باعث مناسباتی شد که خلفای عباسی با توجه به اوضاع اجتماعی از آن بهره‌برداری نمودند.

انسان همواره با پرسش از چیستی زمان و تاریخ مواجه بوده است؛ از خود می پرسد زمان و تاریخ چیست؟ و ما چه رابطه ای با آنها داریم. این پژوهش با رویکرد تحلیلی نظری به پاسخ به چنین پرسشی، در آیین دین هندو می پردازد. در این آیین، دو الگوی خطی و دوری به چالش کشیده می شود و در نهایت طرح دوری زمان(کاله)، بازنمایی بیشتری دارد. در زمان دوری، زمان چرخه ای است که درون آن حوادث الف، ب، ج و... وجود دارند. یک الگو از زمان دوری، الگوی تناسخ است که چرخه زندگی و مرگ است. در زروان نیز زمان دوری است، ولی همانند آیین هندو، به صورت بازگشت ابدی نیست، بلکه رجعت به مبدایی ابدی است. دوره کامل زمان کرانمند، که دوازده هزار سال است، پس از سه هزاره آخر رستاخیز تن روی می دهد و رجعت به اصل است. نوع دوم به زمان، خطی یا آفاقی است. نکته مهم انگاره خطی، نگاه رشته ای است، که همه چیز یک آغاز و یک پایانی دارند و این دو نمی توانند شبیه هم باشند و امکان جابه جایی آنها هم وجود ندارد. پژوهش حاضر به بررسی مفهوم زمان در ودا، اتهرودا و اوپه نیشد و تقسیمات آن و همچنین مکاتب فلسفی هند پرداخته، نشان می دهد که در نهایت تاریخ (ایتی هاسا)، معنای عام و متعارف و تعریفش در ادیان خطی را از دست داده است؛ زیرا هندوها به دنبال تجربیات تاریخی و حوادث گذشته نیستند، بلکه به دنبال معنا در متون و آموزه های دینی خود هستند.

بنا بر باور شیعه امامیه ائمه معصومین(ع) نور واحد بوده و یک هدف و مقصود که همانا هدایت مردم است را دنبال می-نموده‌اند. اما هر یک از امامان دوازدهگانه، در شرایط زمانی و مکانی خاص می‌زیستند، از جهات مختلف سیاسی، فکری، فرهنگی با یک دیگر متفاوت بوده‌اند. مهمترین هدف از این نوشتار، تبیین جریان‌های غالب فکری در عصر زندگانی امام حسن عسکری(ع) خصوصا در دوره امامت ایشان است. مبارزات و مواضع سیاسی ائمه(ع) در برابر جریان-های بنی امیه و بنی عباس منطبق با شرایط حاکم بر جامعه بود. امام حسن عسکری(ع) نیز در دوران امامت خویش با توجه به اعمال محدودیت‌های سیاسی و خفقان از طرف حکومت عباسی از راه‌های مختلف به اتخاذ مواضع سیاسی منطقی پرداخته‌اند، در پژوهش حاضر به شرایط سیاسی حاکم بر دستگاه خلافت عباسی و سیاست خلفای عباسی نسبت به امام (ع) و شیعیان آن حضرت پرداخته می‌شود .

فرقه مرجئه، گروهی بودند که در سده ی اول هجری در عصر عبدالملک بن مروان در واکنش خوارجیان بوجود آمدند سپس چند گروه و فرقه شدند از فرقه مرجئه خوارج و مرجئه جبریه و مرجئه قدریه و مرجئه خالصیه ... که هر فرقه ای صاحب عقیده و اندیشه مختص به خود بودند در عقایدشان، این باورها تأثیر زیادی بر ایمان و باور مسلمانان گذاشت و چندین نفر مثل جعد بن درهم و جهم بن صفوان، غیلان دمشقی که از پیشگامان این عقیده و این گروه بودند و نظریات و عقایدی مطرح کردند و حمایت از خلیفه اموی کردند و علاوه بر این دشمن عقیده ی معتزله بودند و چندین تن از علمای سنی و شیعی درباره ی آن ها صحبت کردند و بعدها به خاطر حمایشان از دولت اموی در زمانی که عباسیان بوجود آمدند رفته رفته به سوی نابودی رفتند و در بین گروه های دیگر حل شدند.

گسترش علوم دینی درجهان اسلام از قرن دوم هجری به شکل تدریجی‌آغاز شد.البته از زمان وفات پیامبر به بعدکه با روایت و نقل اقوال و سیره پیامبر بود زمینه‌های علوم دینی از جمله حدیث شکل گرفته بود که در قرن دوم این جریان تثبیت شد.در دوره متوکل عباسی وسعت و دامنه علوم دینی در حّدقابل توجهی افزایش یافت. عصرسلجوقی را می‌توان سومین مرحله در گسترش علوم دینی در جهان اسلام دانست که بیشتر تحت حمایتهای نظام سیاسی صورت گرفت.عصر سلجوقیان یکی از ادوارطولانی تاریخ اسلام(ایران) است که دارای ویژگی‌های‌گوناگون-تاریخیاست اول وفور علما و ادبا در هر شهر و کثرت تالیف و تصنیف‌های دینی در این زمان مدارس اسلامی کاملاً دایر بود و تحصیل ادبیات و علوم بویژه معارف مذهبی مانند فقه و اصول و حدیث و کلام شیوع یافت و در نتیجه این علوم به حدی بالا گرفت که در کمتر دوره‌ای نظیر پیدا کرد. دوم رواج و رونق دیانت اسلامی مخصوصاً مذهب تسنن که خلفای بغداد وهمچنین پادشاهانسلجوقی و رجال و اعیان دولت با تمام قوا حامی و نگهبان آن بودند.سوم شایع شدن تبلیغات و مجادلات مذهبی و غلبه افکار و اشتداد احساسات و تعصبات مذهبی. با توجه به مقتضیات ایران عصرسلجوقی ما شاهدپیوند‌و همسوئی نزدیکی میان سه عنصرقدرت‌نظامی که مربوط به قوای نظامی قبیله‌ای سلجوقیان بود و دیوانسالاری پیشرفته‌ای که ریشه در سنن‌قدیمی ایران داشت وتلاش فقها و علمای برجسته اهل سنت در این عصرکه در جهت یافتن راه حلی برای سازش میان سلطان و خلیفه بودند.از آنجا که ترکان سلجوقی سنّی مذهب بودند از این‌رو سلاطین متقدم آنها و نیز مشاورین آنان‌ درصدد بودند تا جامعه تسنّن اسلامی را از روی علایق خود و ایجاد شرایطی برای احیای تسنّن بار دیگر وحدت بخشیده و استحکام بخشند. دین و دولت دو روی یک سکه بودند و هرگونه مخالفت سیاسی با دولت خرق اجماع مسلمین شمرده می‌شد.اما عقیده به پیوند دین وسیاست ریشه در‌دورهساسانیان داشت که در اسلام نیز پذیرفته شد.سلجوقیان با ورود به ایران موفق شدند باترک محدودیت‌های قبیله‌ای به سمت تشکیل نظام‌ سیاسیقدرتمند گرایش پیدا کنند. از مهمترین این امکانات تشکیلات اداری و دیوانسالاری مدوّنی بود که عمر خود را در راه خدمت به دولتهای سامانی ، غزنوی ، دیالمه و خلفا به اداره قسمتهای مختلف ممالک شرق اسلام گذرانده و از همه جهت کارآموزده بوده و همه گونه اطلاعات درخصوص اداره کشور پهناوری همچون ایران آن روز را دارا بودند. سلاجقه چون مسلمان بودند به سهولت‌توانستند از دیوانیان ایرانی استفاده کرده ایشان را در کار کتابت و عمیدی محل رجوع خود قرار دهند، با پیوند سه عنصر قدرت نظامی قبیله‌ای سلجوقیان ـ قدرت دیوانسالاری تمرکزگرای ایرانی ـ قدرت دین و شریعت اسلامی علوم دینی رواج وگسترش یافت و جایی برای چون و چراهای عقلی باقی نگذاشت.در فصل اول این پژوهش کوشیده شده تا وضعیت کلی علوم در تمدن اسلامی قبل از ورود سلجوقیاندر دربارهای سلسله‌های مختلفی که در ایران برسر کار آمدند و هرکدام از این سلسله‌ها، در تدوین و گسترش علوم نقش ایفا نمودند، اشاره شود. .همچنین به روندهای روبه گسترش علوم دینی در جهان اسلام همزمان با ورود سلجوقیان به عنوان نیروهای تازه نفس که نقش مهمی در گسترش علوم دینی ایفا نمودند، اشاره شده است.در ادامه به جغرافیای مذاهب در عصر سلجوقی که به معرفی مذهب اکثر شهرهای مهم عصر سلجوقی به همراه مناسبات فکری ـ مذهبی حاکم بر روابط اهل سنت و شیعیان امامی و همچنین مناسبات میان مذاهب اربعه اهل سنت که بخش بزرگی از تاریخ جهان اسلام در عصر سلجوقی را تشکیل می‌دهند به همراه اقدامات غزالی در تثبیت موقعیت علوم دینی و فقه شافعی پرداخته شده است. در بخش پایانی این پژوهش که به سیاست‌های حمایتی حکومت سلجوقی از عالمان علوم دینی به همراه نظامیه‌ها و نقشی که این مدارس در ترویج علوم دینی و فقه شافعی داشته‌اند به همراه مناصب دینی که در گسترش علوم دینی نقش مهمی داشته‌اند اشاره شده است. در ضمن در مبحث پایانی این بخش تلاش شده است بر اساس اطلاعات بدست آمده از تعداد علمای دینی دوره سلجوقی یک نتیجه گیری تحلیلی- آماری از وضعیت علما و علوم دینی و رابطه آن با سیاست های حمایتی سلجوقیان از علوم دینی ارائه شود.

فرقه فکری و مذهبی معتزله از همان آغاز پیدایش یعنی 131 هجری فراز و نشیب های فکری و سیاسی بسیاری را سپری نمود. در زمان مامون عباسی به شکوفایی و توانمندی شایانی رسید به گونه ای که سران آنها پست های حساس دولتی از قبیل قضاوت را در اختیار داشتند، ولی در زمان متوکل به سردی گرائید و حتی علیه آنها دست به تبلیغات زده شد و از نظر درون گروهی نیز اختلافات و انشعاباتی پیدا کردند، اگر چه تاثیر آموزه های آنان در نهضت های نوین اسلامی هویدا است اما تنها می توان دو قرن دوم و سوم هجری قمری را اوج شکوفایی و تاثیر گذاری این فرقه در جریانات فکری تاریخ اسلام دانست. پایان نامه حاضر تلاش نموده تا علاوه بر بررسی پیشینه اعتقادی قوم عرب و حوادث تاریخی صدر اسلام و نقش آنان در بستر سازی مناسب جهت ظهور فرقه ها به نقش فرقه های مرتبط قبل از معتزله بپردازد و از سویی دیگر پیشینه تاریخی و مختصری از سیر تحولات سیاسی فکری معتزله را مورد بررسی قرار دهد. برای آگاهی اجمالی از این مهم ابتدا ضمن بررسی خاستگاه فکری این نحله به ادامه حیات آن در دوره های مختلف تاریخی تا قرن سوم هجری می پردازیم و عوامل افول و انحطاط فکری، اجتماعی این مکتب را بازگو می‌نماییم.

ماسون اُرسِل پدر فلسفه ی تطبیقی است. او با تأثر از دو جریان تاریخ گرایی و پوزیتیویسم سده ی نوزده، می کوشید تا فلسفه ها را در مقام پدیده هایی تاریخی، در درون سنّت پوزیتیویستی، به گفت وگو وادارد. موفقیت روش تطبیقی در دیگر حوزه های معرفت خصوصاً فیلولوژی (فقه اللغه)، الهام بخش او در اتخاذ این اندیشه بود که مطالعه ی تطبیقیِ الگوهای تفکر در تمدّن های مختلف می تواند دانش ما را در جهت آنچه فلسفه می خوانیم، وسعت و وضوح بخشد. او پژوهش خود را بر بررسی تاریخی سه تمدّن هند، چین و اروپا متمرکز می کند و معتقد است تاریخ و غنای حِکمی این سه تمدّن، بخشی از حکمت خالده ی جهان را تشکیل می دهد. اُرسِل در کتاب فلسفه ی تطبیقی می کوشد با طرح روش تطبیقی، فلسفه را از جزمیت و نسبیت مطلق برهاند. برای این کار، توجه خویش را به حقایق تاریخی فلسفی با توجه به بسترهای شکل گیری تاریخی شان معطوف می کند. در واقع او تطبیق را چونان مجرایی می داند که فلسفه با آن، از مطلق گرایی مابعدالطبیعی و نظری رهایی می یابد و به عمل و کاربردپذیری می گراید. ما در این مقاله می کوشیم تا با رویکردی توصیفی به معرفی آرا و نظریات اُرسِل در باب فلسفه ی تطبیقی بپردازیم.

نوشته حاضر پایان نامه ای است که به بررسی نقش کوفه به عنوان یکی از مراکز شیعی در گسترش تشیع تا قرن چهارم پرداخته است. در این نوشته ابتدا کلیاتی دربارة تعاریف مختلف از شیعه بیان شده، و بعد به بسترشناسی سیاسی کوفه که شامل پیدایش کوفه به عنوان یک شهر اسلامی، حوادث مهم تاریخی آن و نقش مردم کوفه در این حوادث پرداخته است. گونه های مختلف تشیع و راههای ارتباط شیعیان با ائمه یکی دیگر از مباحث این نوشتار به حساب می آید.نگاهی به مکتب حدیثی شیعه در این چهار قرن، دانشمندان شیعی کوفه و میراث علمی آنها در زمینه های همچون تفسیر، فقه، کلام، تاریخ و رجال و نقش آنها در سلسله اسناد روایات شیعه از مباحث مهم این رساله است.در قسمتی دیگر به بیان فرقه های موجود در کوفه مانند فرقه های مختلف شیعه، مرجئه، خوارج، معتزله، اصحاب حدیث و اصحاب رأی پرداخته و تعامل شیعیان امامیه با این فرق را مورد بررسی قرار داده است. بررسی نقش شیعیان کوفه در گسترش تشیع در دیگر سرزمین های اسلامی مانند شهرهای ایران از جمله قم، ری، اهواز، اصفهان، خراسان ، منطقه عراق از جمله بغداد، بصره، موصل، انبار وکشور مصر مبحث پایانی این پایان نامه است که بخش مهمی از این نوشته را به خود اختصاص داده است.

شهید ایه الله سید محمد باقر صدر? از جمله علمایی می باشد که در قرن اخیر در حوزه های مختلف علوم اسلامی دارای آثار وتالیفات می باشد. تاریخ وسیره معصومان? یکی از حوزه های می باشد که شهید صدر?در طول عمر گرانبهای خود به آن اهمیت می دهد واز آنجائیکهشهید صدر دارای یک شخصیت علمی و فکری می باشد که ، معلومات و دانش گسترده ، اندیشه عمیق و ذهن خلاق و نوآور،ایشان را به یکی ازچهره هایبرجسته علمی جهان اسلام بدل ساخته استنظرات تاریخی وی در باره اهل بیت می تواند به عنوان یک صاحب نظر مورد دقت وارزیابی قرار گیرد. لذا در این تحقیق در پی شناخت نگاه و رویکرد وی نسبت به تاریخ وسیره اهل بیت ?هستیم و با این شناخت بتوانیم به روش شناسی شهید صدر ? در تاریخ وسیره معصومان برسیم تا بتوان آنرا به عنوان یک الگو برای پژوهشگران عرصه تاریخ ارائه نمائیم این پژوهش در چهار فصل تدوین شده است که فصل اول به مفاهیم وکلیات موضوع می پردازد فصل دومتحت عنوان چیستی وویژگی شهید صدر در استفاده از منابع ونقل ونقد گزاره های تاریخ وسیره اهل معصومان ? می باشد .تبیین نظریه هدف مشترک ائمه? ،بهر گیری از قرآن ، علم کلام ر تاریخ وسیره معصومان?، شیوه استفاده از منابع ونقد گزارشهای تاریخی از مطالب ارائه شده در فصل دوم می باشد. در فصل سوم به بیان رویکرد شهید صدر در تاریخ وسیرهاشاره می شود که عنوان مثال می توان به رویکرد شهید صدر در وحدت مسلمین ،رویکرد اجتماعی وجامعه شناسانه به تاریخ ،روش ارائه اطلاعات تاریخی و روش پاسخگویی به اشکالات وشبهات تاریخی اشاره نمود