مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: اگرچه فیلسوفان تا حد زیادی از آن غفلت کردند ، اما مفهوم وصف ناپذیری سنت عرفانی مسیحی است و تقریباً از اوایل قرن بیستم تقریباً در هر بحث فلسفی در مورد تجربه دینی بوده است. پس از مقدمه ای مختصر ، این مقاله مهمترین بحث های توصیف ناپذیری الهی را مورد بررسی قرار می دهد و مشاهده می کند که ادبیات دو مانع تقویت کننده متقابل در یک رویکرد منسجم از این مفهوم ارائه می دهد و این تصور را ایجاد می کند که تأمل فلسفی در مورد این موضوع به بن بست رسیده است. این مقاله به بررسی برخی از کارهای اخیر می پردازد که از منابع مفهومی پدیدارشناسی وجودی ، عمل گرایی و ویتگنشتاین متاخر استفاده می کند. این نشان می دهد که این اثر روایتی فلسفی جدید از وصف ناپذیری الهی را ممکن ساخته است که موانع را پشت سر می گذارد ، بر بن بست غلبه می کند و وصف ناپذیری الهی را بار دیگر گزینه ای زنده در فلسفه دین می سازد. مقاله با برخی نکات کوتاه در مورد اینکه چگونه این رویکرد جایگزین منعکس کننده روندهای اخیر در این رشته به طور کلی است و می تواند سهم ارزشمندی در پرسش های تحقیقاتی زنده در معرفت شناسی دین داشته باشد ، به پایان می رسد.

یکی از مهمترین جریان‌های فکری معاصر در حوزه جهان اسلام جریان اعتزال نو است که سعی دارد با خوانشی عقلانی از دین در جهت رفع عقب ماندگی‌های مسلمین حرکت کند.در این میان محمد عابدالجابری و محمد ارکون که منتسب به این جریان هستند معتقدند مشکل اصلی مسلمانان میراث فکری آنهاست، میراثی که از تولید و پویایی و خلاقیت بازایستاده و توانایی اصلاح وضع موجود را ندارد. این دو با طرح فکری خود تحت عنوان «نقد عقل عربی» و «نقد عقل اسلامی» تلاش کردند تا زمینه را برای قرائتی جدید و عقلانی از اندیشه اسلامی فراهم آورند.البته هم جابری و هم ارکون در این پروژه به شدت متاثر از روش‌های دین پژوهی مدرن و پست مدرن غربی بودند.جابری و ارکون متاثر از روش‌هایی چون ساختارگرایی، پساساختارگرایی، تاریخی نگری نوین، هرمنوتیک وگسست معرفت شناختی امیدوار بودند تا بتوانند عقلانیت انتقادی را در فضای اندیشه اسلامی نهادینه سازند اما به نظر می‌رسد که طرح آنها در بسیاری از اهداف خویش ناکام ماند. ویژگی مهم طرح جابری و ارکون آن است که این روش‌ها را به صورت تلفیقی استفاده کرده اند اما گاه برخی از این روش‌ها با یکدیگر سازگاری ندارند،ضمن اینکه به بومی سازی این روش‌ها توجه جدی نشده است و نوعی تعبد به آنها در پروژه جابری و ارکون قابل مشاهده است.جابری و ارکون بخش قابل توجهی از آموزه‌های اسلامی را خرافه و اسطوره محسوب می کنند و معتقدند باید این اعتقادات باطل را کنار نهاد تا بتوان بر مشکلات جامعه فائق آمد،این در حالی است که نتیجه روش انتقادی این دو،الغاء بسیاری از آموزه‌های اسلامی است که توجیه عقلانی نیز دارند. هردو اندیشمند در تحلیل خود مهمترین مشکل میراث فکری جهان اسلام را گسست از عقل فلسفی،روی آوردن به رویکردهای عرفانی و اشراقی و گسست از عقل مدرن و پست مدرن غربی می دانند و معتقدند عقل عربی و عقل اسلامی به دلیل همین مشکلات از تولید و پویایی و اجتهاد بازمانده است،لذا باید این گسست‌ها را جبران کرد و نقاط ضعف را پوشاند،تا این عقل وارد مرحله پویایی و بازتولید شود.

ابزار معرفت ديني، از مباحث محوري علم معرفت‌شناسي است. بررسي ديدگاه‌هاي علامه مجلسي درباره ابزار معرفت مي‌تواند برخي زواياي اين دانش در اعصار گذشته را آشکار سازد. پژوهه فرارو با روش کتابخانه‌اي و گاهي اسنادي به بيانات علامه مجلسي پيرامون روايات توانسته است به بررسي ابزار و راه‌هاي معرفت از ديدگاه او را بپردازد و برخي گزاره‌هاي متناسب با دانش معرفت‌شناسي نزد او را استخراج کند. او در آثارش، حس، عقل، شهود، وحي، الهام، تحديث و مرجعيت ديني را ابزار معرفت ديني مي‌داند. علامه مجلسي حس را ابزاري مهم در شناخت قلمداد مي‌کند و آن را مصون از خطا نمي‌داند. او برخلاف تصور برخي، عقل را معرفت‌بخش مي‌داند. وي شهود را ابزاري براي کسب معرفت به‌شمار مي‌آورد و در برخي موارد، آن را متعلق به آخرت معرفي مي‌کند. در نگاه علامه مجلسي، وحي مهم‌ترين ابزار معرفت است. از ديدگاه وي، الهام و وحي از منابع وثيق معرفت الهي هستند. تحديث نيز ابزاري است که بعد از رحلت پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم براي ائمه عليه السلام، معرفت‌بخش بوده است. وي يکي از عوامل گمراهي را بهره‌ نگرفتن از ابزاري همچون مرجعيت ائمه عليه السلام در دين دانسته است.

معرفت دینی با فهم روشمند و پژوهش در منابع دینی حاصل می‌شود. این نوع معرفت، مبانی و مقدماتی دارد که برپایه‌ی آن‌ها، سیر علمی در فهم دین آغاز و تا رسیدن به نتیجه دنبال می‌شود. علمای اسلامی، هر کدام به نوبه‌ی خود به بیان منابع معرفت دینی پرداخته‌اند؛ از جمله این دانشمندان، می‌توان شهید مطهری را نام برد که در پیشبرد علوم اسلامی نقش بسزایی ایفا کرده است. ایشان منابع معرفت دینی را کتاب، سنت، اجماع و عقل می‌داند. شناخت و بررسی منابع معرفت دینی برای فهم درست و تشخیص معتبر بودن باورهای دینی، حائز اهمیت است. از نظر مطهری، اسلامی که همواره به همه نیاز‌های دنیوی و اخروی انسان توجه داشته و برای آن برنامه تنظیم کرده است، نسبت به منابع معرفت که برای رسیدن به معرفت دینی لازم است، بی‌تفاوت نبوده است، بنابراین، اهمیت شناخت منابع معرفت، ضروری می‌باشد. پژوهشگران بسیاری به بررسی آراء و عقائد استاد پرداخته‌اند، اما به طور مشخص به نظرات ایشان در باب این منابع پرداخته نشده است. دراین پژوهش که با روش تحلیلی توصیفی به آن پرداخته شده، پس از جمع‌آوری آراء شهید مطهری در آثار ایشان به روش کتابخانه‌ای، در باب منابع معرفت، در آغاز و بعد از پرداختن به کلیات و مفهوم شناسی، قرآن، که منبع اصیل و اساسی دین است، مورد بررسی قرار گرفته است؛ بعد از آن به اعجاز قرآن، تحریف ناپذیری قرآن و فهم پذیری قرآن از منظر استاد مطهری پرداخته شده است. سپس، اصطلاح سنت از دیدگاه‌های مختلف و تمایز حدیث و سنت و اثبات حجیت سنت پیامبر ( صلی الله علیه و آله) و ائمه اطهار ( علیهم السلام) مورد بحث قرار گرفته است. تعریف اجماع و دلایل حجیت آن نیز تبیین شده و در ادامه، عقل به عنوان منبع معرفت، انواع عقل، صفات عقل، ملاک‌های تربیت عقل، قوانین عقل و محدودیت‌های آن، اصالت معرفت عقلی در اسلام، حجیت عقل در معارف دینی و دلایل حجیت آن به مورد بحث و بررسی گذاشته شده است.

از مطالب فوق و آنچه ذکر کردیم ، برای ما روشن می شود که این موضوع یکی از موضوعات مهمی است که هم در زمینه دانش و هم در زمینه دین مؤثر است و باید از آن توجه کرد. پس از این دوره در کتاب ، سنت و گفته های دانشمندان و این دو عالم ، مهمترین نتایج تحقیق را نتیجه می گیریم که عبارتند از: این دو عالم توافق کردند که ذهن نعمت بزرگی است که خداوند متعال به انسان عطا کرد ، زیرا انسان از طریق او اسرار خلقت خداوند متعال و عظمت صنعت آن را می آموزد و از طریق آن به ایمان انبیا و پیام آورانی می رسد که خداوند متعال برای هدایت و خوشبختی خود فرستاده است و انسان نمی تواند بدون راهنمایی از عقل به شرع برسد، شرع فقط با عقل شناخته می شود ، و عقل در دین خدای متعال مقام والای دارد ، اما از مرزهای بالائی برخوردار است که نمی توان از آن عبور کرد یا تجاوز آن. از جمله مواردی که مشارکت عقل در آن مجاز نیست: داوری در تحقیقات الهیت که فقط با وحی شناخته می شوند زیرا غیب محض است. اما در مورد تحقیقات الهیت که می توان با شواهد عقل استنباط کرد ، مانند وجود خداوند متعال - به عنوان مثال - این موضوعات در محدوده کار عقل قرار دارند و قاعده مجاز بودن و پیشگیری در این مورد این است که پیشگیری فقط در صورتی است که نشانه عقل محض باشد، اما مجاز بودن آن توسط عقل باید وحی برای اثبات آن تایید دهد. دو عالم در حدود عقل و استقلال آن اختلاف داشتند. در مورد علامه طباطبایی، او معتقد است که عقل درعمل او مستقل است به خلاف شیخ آلبانی که استقلال عقل نمی بیند ، همیشه در شغلش محتاج شرع است. علامه الطباطبایی همچنین معتقد است عقل یکی از منابع شریعت است و شیخ آلبانی این را انکار می کند و می پذیرد که منبع دانش است نه شریعت. آنها همچنین در مورد امکان ارائه عقل هنگام تعارض آن با نقل .علامه می گوید عقل مقدم است اما آلبانی می گوید این امکان پذیر نیست و فکر می کند هر کسی این کار را کرده گمراه شده است.

نهج البلاغه در مرتبه بعد از قرآن، در اوج فصاحت و بلاغت قرار داشته و بر معارف بسیار والا و بلند دینی مشتمل است. موضوع «منابع معرفت دینی از منظر نهج‌البلاغه» که مورد بررسی این رساله است و به روش کتابخانه‌ای و از نوع توصیفی ـ تحلیلی ‌است، گرچه در گذشته از منظر قرآن کریم و روایات مورد بررسی قرار گرفته، ولی به طور مستقل از دیدگاه نهج‌البلاغه بررسی نشده است. در این رساله، به ذکر موضوعاتی که بیان آن‌ها به تبیین این مبحث کمک می‌کند، پرداخته شده است، موضوعات کلیدی چون: معرفت و امکان آن در حوزه مباحث دینی، نقش وحی و سنت در فهم منابع دینی، قلمرو و توانایی عقل در حوزه کشف حقایق و آموزه‌های وحیانی دینی و سندیت آن، دلیل حجیت برهان عقلی در تبیین معارف دینی، از مطالبی است که در این نوشتار به عنوان زمینه‌ها و ابزارهای معرفت درحوزه معرفت‌شناسی دینی به خصوص در قاموس نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار گرفته است. از منظر حضرت علی(علیه‌السلام) وحی مهم‌ترین ابزار شناخت است. آن حضرت در نهج‌البلاغه، از سنت به عنوان راه درست و طریق استوار یاد می‌کند که مراد از سنت، سیره رسول خدا است و راه و روش پسندیده پیشینیان. عقل نیز در کلام امام علی(علیه‌السلام) گوهری گرانقدر است که انسان را به کسب معارف و حقایق دینی راهنمایی می‌نماید.

هدف از انجام این پژوهش بررسی جایگاه تعقل در دو مکتب معتزله و اشاعره در معرفت دینی می‌باشد که به روش کتابخانه‌ای انجام شد و برای گردآوری مطالب ضمن مراجعه به کتب علمی تاریخی، از مجموعه مقالات و مطالب صاحبنظران و اندیشمندان نیز بهره برداری شد. بر طبق یافته‌های پژوهش دو جریان فکری معتزله و اشاعره ضمن آن که در امکان و ضرورت معرفت خدایِ سبحان و وجوب تفکر و ضرورت استدلال در شناخت خدا هم رأی هستند، اما در پاره‌ای از مبانی معرفت شناختی و روش شناختی اختلاف نظر دارند. مهمترین اختلاف نظر این دو مکتب در زمینه معرفت شناسی متمرکز بر پاسخ به این سوالات است: «آیا وجوب معرفت الله را عقل به ما می‌گوید یا شرع؟» « آیا رابطه تفکر و معرفت تولیدی است یا استلزامی؟» در پاسخ به این سوؤالات معتزله رأی به «وجوب عقلی» معرفت الله می‌دهد، رابطه تفکر و معرفت را نیز «تولیدی» میداند و تولید علم را بر تفکر، که فعل اختیاری انسان است، مستقر می‌کند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که عقل در معتزله، ماهیتی متفاوت با ماهیت عقل در نظام‌های فلسفی و حتی پاره‌ای دیگر از نظام‌های کلامی دارد، عقل از نگاه بیشتر معتزلیان مجموعه‌ای از دانش‌ها است که پس از حصول آنها، دارندهاش عاقل خوانده می‌شود. اما اشاعره بر «وجوب شرعی» معرفت الله تأکید می‌کند و رابطه تفکر و معرفت را نیز «استلزامی» می‌داند تولید علم را نیز بر قدرت محدثه، که به نظریه کسب اشعری بر می‌گردد، متکّی می‌کند. در روش شناسی نیز اگرچه دو مکتب در اعتبار روش‌های حسّی، عقلی و نقلی در کلام اشتراک دارند، در میزان اعتبار و تقدم هر یک از این روش‌ها بین آن دو اختلاف نظر است.