مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

فاقد چکیده

در قالب پی دی اف

فاقد چکیده

بررسی اندیشه‌های ملاصدرا و امام خمینی در مورد معرفت دینی و نقش عقل در این زمینه است. در این نوشتار به تبیین کارکردهای عقل در تقویت باورهای دینی و نیز آفات آن در این زمینه پرداخته شده و میزان تعارض و تعامل بین عقل و دین از منظر دو اندیشمند مسلمان فوق الذکر، مورد شرح و بررسی و مقایسه قرار گرفته است. نویسنده سعی نموده است با مراجعه به آرای فلسفی امام خمینی و ملاصدرا به برخی از تعارضات بین عقل و دین و نیز کارکرد و توان عقل در فهم دین و معارف دینی پاسخ داده و تأثیرات متقابل آن دو بر یکدیگر را از منظر آنان مورد کنکاش قرار دهد. وی در همین زمینه بر ضرورت شکوفایی عقل در فهم مسائل دینی و دین باوری عاقلانه از دیدگاه این دو اندیشمند تأکید ورزیده و نقش عقل را در سه حوزه استنباط احکام شرعی، معرفت دینی و اخلاق، تبیین نموده است.

پژوهش حاضر به بررسی دیدگاه ملاصدرا، میرزا مهدی اصفهانی و شیخ مجتبی قزوینی در مورد منزلت عقل در معرفت دینی می پردازد .پس از تبیین معنای عقل از دیدگاه این سه شخصیت ، مشخص می شود که عقل مورد نظر ملاصدرا از دیدگاه میرزا مهدی اصفهانی و شیخ مجتبی قزوینی حجتی غیر قابل قبول است؛از نظر ملاصدرا، انسان باید با دو قدم نقل و عقل(قوه ای که انسان به وسیله آن حقایق اشیاء رادرک می کند) به سمت خداوند حرکت کند ؛ عقل و نقل با یکدیگر مطابق اند و مقصود هر دو شناخت خداوند و صفات و افعال او است . او بر لزوم همراهی تفکر و کشف تاکید کرده و بیان می کند که انسان حکیم باید به تطهیر قلب و درون خود بپردازد و از شهوت و ریاست و اغراض حیوانی چشم بپوشد و با حضرت حق مناجات بسیارداشته باشد.در این چارچوب وفضای فکری، برای انسان سالک واصل، تقسیم علم به علم دینی و غیر دینی(علم حاصل از تفکر) بی معنا خواهد بود. از نظر میرزا مهدی و شیخ مجتبی قزوینی، عقل نوری می باشد که انسان به وسیله آن خوبی و بدی را تشخیص می دهد و در هنگام غضب و شهوت شدید آن را از دست می دهد .دراین دیدگاه اساس و پایه دین بر معرفت فطری استوار است؛ طریق انبیاء وقرآن در معارف و اصول اولیه مانند شناخت و اثبات خداوند ، تذکر به فطرت و وجدان است و در غیر فطریات و وجدانیات ،منحصر به بیان الهی و متابعت انبیاء است ؛برهان و عقل فلسفی با ضروریات دین مخالف است ؛ برهانهای فلسفی مفهوم محورند در حالی که خداوند متعال موجودی خارجی است و مفهوم نمی تواند آن را ثابت کند. از نظر آن ها ، عقل فلسفی بزرگترین مانع برای شناخت خداوند است و این عقل را باید حجت شیطان دانست؛ زیرا مردم می توانند به علت احتمال خطا و اشتباهی که در آن است ،از آن تبعیت نکنند و در نتیجه خداوند متعال دیگر نمی تواند بندگان خود را به علت عدم تبعیت از این حجت مواخذ کند. درپایان نیز معارف حاصل از روش فلسفی با معارف حاصل از روش تفکیک در مسئله حدوث وقدم عالم و همچنین شناخت و اثبات خداوند ، مقایسه شده است . علاوه بر این در بین مباحث مشخص شده است که اولا دلیلی بر حصر معنای عقل در معنای مورد نظر علمای تفکیک نداریم ،ثانیا به طور قطع می توان گفت که فرار از روش منطق و فلسفه ،محال است؛ رد منطق و فلسفه به جز باخود آنها میسور نیست ، ثالثا این گونه نیست که فلاسفه اسلامی به تبعیت کورکورانه از فلاسفه غربی و یونانی پرداخته باشند، بلکه تفلسف آنان با تکیه بر بدیهیات اولیه و روش فطری تفکر که همان روشی است که قرآن به آن دعوت کرده، صورت می پذیرد . فلاسفه الهی بنابر تعالیم قرآن و اهل بیت علیهم السلام بوسیله حجت باطنی (عقل) به تأمّل در آفاق و انفس پرداخته و از رهگذر این تأمل کوشش نموده اند به درک و فهم عمیقی نسبت به مراتب هستی و تنزلات ربوبی و شناخت مبدأ عالم نائل آیند و همانند پیشوایان خود با منکران و جاهلان و معاندان به بحث و گفتگو پرداخته و با رد شبهات مختلفی که بر پیکره دین وارد می شده است ، همواره در راه حفظ دین به جهاد فکری و علمی می پرداختند .رابعا با این که در وحی هیچ احتمال خطا و اشتباه وجود ندارد ، اما آنچه که در دسترس ما قرار دارد نقل وحی است و همان طور که در عقل احتمال خطا وجود دارد، به طور قطع در نقل نیز احتمال خطا وجود دارد. خامسا این گونه نیست که مسائل اصول اعتقادی مطرح شده در آیات و روایات به صورت یک سلسله مسائل تعبدی بیان شده باشند، بلکه این مسائل به صورت یک سلسله بیانات استدلالی و منطقی مطرح شده اند.

معرفت‎شناسی، یکی از پایه‏های اصلی برای شناخت اندیشه‏های هر شخصی است. این‏که، اندیشمند چگونه به جهان، انسان، جامعه می‏نگرد و این نگرش، متأثر از چه نوع بینشی است. معرفت‏شناسی مردم‏سالاری دینی، مبتنی بر معرفت‏شناسی توحیدی بوده که درآن، عقل و وحی از منابع اصلی شناخت می‏باشند. هستی‏شناسی مردم‏سالاری دینی نیز، مبدأ و مقصد همه‏ی موجودات هستی را خداوند می‏داند. همچنین انسان و جامعه نیز در این نظام، دارای دو بعد تصور می‎شود: بعد مادی و بعد روحانی، که بعد مادی، به عنوان ابزاری برای رسیدن انسان به بعد معنوی می‏باشد. لذا، نظام مردم‎سالار دینی متأثر از همین معرفت، به حکومت، مردم و قانون، می‏نگرد. در این پژوهش، ما با قراردادن مبانی معرفت‏شناسی مردم‏سالاری دینی به عنوان چارچوب نظری، سعی در بررسی معرفت‏شناسی مردم‏سالاری دینی، در اندیشه‏ی امام خمینی (ره)، هستیم. لذا سوال ما در این پژوهش این‏است‏که، نظام معرفت‏‏‎شناسی مردم‎سالاری دینی، چه جایگاهی در اندیشه‏ی امام خمینی (ره) دارد؟ در پاسخ به این سوال، بایدگفت که، معرفت‏شناسی مردم‏سالاری، در اندیشه‏ی امام خمینی (ره)، متأثر از نوع معرفتی ایشان به انسان، جامعه و هستی می‏باشد. معرفت‏شناسی امام خمینی (ره)، متأثر از معرفت‏توحیدی بوده، که در آن منبع اصلی شناخت همانند نظام مردم‏سالار دینی، وحی و عقل است، بنابراین، نوع نگاه امام خمینی (ره)، به حکومت، قانون و مردم، متأثر از این نوع نظام معرفتی می‏باشد. در اندیشه‏ی امام خمینی (ره)، حکومت به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف عالی در نظر گرفته‏می‏شود. ایشان، حکومت را متعلق به خداوند دانسته و معتقد است‏که، تنها حاکم هستی خدا و کسانی که برگزیده‏ی او هستند، می‏باشند. هم‏چنین، در حکومت، باید قوانین الهی پیاده‏شود و مردم نیز می‏توانند با توجه به مقتضیات زمان و مکان شکل حکومت مورد نظر خودرا انتخاب‏کنند. ایشان همچنین، معتقد‏است که در دوران پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع)، حکومت از جانب خداوند به ایشان اعطا شده‏است، ولی در زمان غیبت، این فقها هستند که، حق مشروع حکومت بدان‏ها سپرده شده‎است. لذا معرفت‏شناسی مردم‏سالاری در اندیشه‏ی امام خمینی (ره)، متأثر از معرفت‏شناسی مردم‏سالاری دینی می‎باشد. مبانی معرفت‏شناسی توحیدی امام خمینی (ره)، نیز در شکل‏گیری جمهوری اسلامی ایران تأثیر گذاشته‏است و قانون اساسی در این نظام بر اساس معرفت‏شناسی امام (ره)، بنا نهاده شده‏است.