مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

آسیب‌شناسی معرفت دینی از جمله مطالعات میان‌رشته‌ای بین دو حوزه‌ی معرفت‌شناسی و دین‌پژوهی است که در این نوشتار به این موضوع از دیدگاه علامه طباطبایی; و از طریق رویکرد فلسفی-تفسیری نهفته در آثار ایشان پرداخته شده و با نگاهی جامع به دین و معرفت دینی در پی تبیین آسیب‌هایی است که این حوزه از معرفت و راه‌های کسب آن را به مخاطره می‌اندازد. در معرفت دینی، دین به ‌مثابه یک برنامه کامل و جامع برای سعادت دنیوی و اخروی است، یعنی ایجاد نظام معاش در جهت نجات معاد و شرط عمل به این برنامه، معرفت به آن است. اما معرفت دینی متأثر از عوامل و زمینه‌های متعددی است؛ ازجمله عوامل اخلاقی و زمینه‌های فرهنگی-اجتماعی. اندیشمندان زیادی به بررسی موانع و آسیب‌های معرفت دینی پرداخته‌ و پژوهش‌های فراوانی انجام شده است. این پژوهش‌ها یا از دیدگاه صاحب‌نظرانی دیگر بوده و یا بیشتر ناظر به جنبه‌های فردی می‌باشند، آن‌هم نه با نگاهی جامع به دین و نه با شبکه‌ای از عوامل فردی، فرهنگی، دینی؛ اما تحقیق حاضر با رویکرد فلسفی-تفسیری و با جستجو در آثار علامه ; با روش اندیشه ورزی تحلیلی-تبیینی، آسیب‌هایی همچون "تعلق به مادیات"، "خروج قوا از اعتدال"، "جدال"، "خرافه"، "عدم نگاه جامع به دین" و "سنت زدگی" را به‌عنوان آسیب‌های اخلاقی و فرهنگی معرفت دینی مورد بررسی قرار داد. نتیجه این بررسی به‌طور خلاصه این شد که این پژوهش با نگاه جامع به دین و نگاه شبکه‌ای به معرفت، آسیب‌شناسی گسترده و به نسبت کارآمدی در صحنه عملی انسان‌ها ارائه داد.

تجربه دینی توسط شلایر ماخر در دوران جدید به عنوان مبنا و پایگاه دین مطرح شد . تجربه دینی به هر تجربه ای از امر قدسی گفته می شود که سبک و سیاقی دینی دارد و شامل احساسات دینی ، تجربیات عرفانی و ماوراء طبیعی می باشد. مهم ترین مسئله ای که درباب تجربه دینی در فلسفه دین مطرح است قول به اصالت آن ، واقع نما بودن آن و ارزش معرفت شناختی آن است . بدین معنی که آیا این تجربه می تواند دلیل موجهی برای اعتقاد به خداوند فراهم آورد به طوری که بتوانیم باورمان به خدا را بر آن مبتنی ساریم ؟ ویلیام آلستون از جمله فیلسوفانی است که به این سوال پاسخ مثبت می دهد و معتقد است تجربه دینی هم سنخ با تجربه حسی است و می تواند صاحب تجربه را در باور به برخی از اوصاف و افعال درک شدنی خداوند به صورت مستقیم موجه گرداند . آیت الله جوادی آملی به عنوان یک فیلسوف اسلامی ، ضمن پذیرش حداقل تعدادی از تجارب دینی و قبول ارزش معرفتی آن ، معتقد است که تنها بخشی از تجارب دینی آن هم برای افراد خاصی از صاحبان تجربه دارای ارزش معرفتی است . این پژوهش با جهت گیری توصیفی به تبیین مسئله تحقیق خواهد پرداخت و برآیند آن فهم عمیق مسئله از دیدگاه ویلیام آلستون و آیت الله جوادی آملی خواهد بود . واژگان کلیدی : تجربه دینی ، ارزش معرفت شناختی ، باورهای جلوه بنیاد ، روال باورساز ، وحی

معرفت شناسی نقش اساسی در توجیه باورها و عقاید دینی دارد و حجیت استدلال‌های ارائه شده برای اثبات گزاره های دینی در گرو ارائه یک معرفت شناسی دینی منسجم است .نقش عقل در تحکیم شالوده‌های معرفت دینی از جمله مسائل بنیادی در عرصه معرفت شناسی دینی است که بررسی آن ، ما را به سمت فلسفه علم رهنمون می‌سازد . چرا که هر کدام از آن‌ها سهمی در تعیین مشخصات نظام فکری انسان دارند و از سوی دیگر متفکران دینی سعی می کنند تا الاهیات خود را به سنت علمی غالب غربی پیوند بزنند و با آن هماهنگ کنند و در این مسیر رابطه فلسفه علم و معرفت شناسی بیشتر آشکار می‌شودو این رابطه به وضوح در قرون اخیر قابل مشاهده است، در آن‌جا که سنت تجربه‌گرایانه (که علوم طبیعی را سرمشق هر گونه عقلانیتی می‌داند) از جان لاک و هیوم تا پوزیتیویسم قرن بیستم تاثیر مخرب خویش را بر دعاوی دینی بر جای گذاشتند .فلسفه علم تجربه گرایانه و پوزیتیویستی که در قرون اخیر مطرح شدند با نفی متافیزیک و غیر معقول دانستن آن عرصه را برای دین چنان تنگ کردند که عالمان دینی مجبور شدند برای دفاع از ساحت دین ، دین را امری خردگریز و غیرعقلانی معرفی کنند و رابطه بین علم و دین به هر نحو را ممکن انکار کنند که نتیجه این امر بسی مخرب‌تر از حملات تجربه‌گرایان برای دین بوده است.اما فلسفه علم پوپر «ابطال‌گرایی» که بستری تکاملی ، فیزیکی ، زیستی و فرهنگی برای علم قائل است، راه را برای دین هموار می کند که با تکیه بر معرفت شناسی‌توصیفی (که از نگرشی تکاملی نشات می‌گیرد) هم وجه متافیزیکی خویش را اثبات نموده و حفظ کند و هم وجه علمی بیابد و بتواند از لحاظ علمی نیز خود را اثبات نماید .

این اثر نقدی است به سلسله مقالات «قبض و بسط تئوریک شریعت» نوشتة دکتر عبدالکریم سروش. نویسندة این نقد از لحاظ نظری و منطقی نظریه قبض و بسط را کلاً نادرست و بلکه نامعقول می‌داند و هر سه رکن این تئوری (رکن توصیفی، رکن تبیینی و رکن توصیه‌ای آن را غیر صحیح می‌شمارد. نویسنده از این تئوری، موارد زیر را نتیجه گرفته است: 1. تفسیر به رأی 2. لغویت شریعت و مراجعه به کتاب و سنت 3. ترویج شکاکیت 4. سست‌نمودن پایه‌های تقلید در احکام این اثر شامل دو بخش و نه فصل می‌باشد.

چکیده ندارد.

خلاصه ماشینی: "نخست لازم است تفکیکی را در مکتب تفکیک رقم بزنیم؛ به گفته برخی بزرگان اگر دیدگاه‌های میرزامهدی اصفهانی و شیخ مجتبی قزوینی و خود ایشان را «تفکیکیان» بنامیم و کسانی را که در دوران متأخر با آنها مواجه‌ایم «نوتفکیکیان» یا «تفکیکیان معتدل و ملایم» نام بگذاریم که آیت‌الله جوادی آملی نیز در کتاب منزلت عقل در هندسه معرفت دینی به این مقوله اشاره کرده‌اند. البته منطقه‌هایی وجود دارد با عنوان «منطق‍ةالفراغ» که دقیقا عکس منطقه‌های ممنوعه‌اند و در آنها عقل می‌تواند جایگاهی منحصر به فرد داشته باشد و اگر از «عقل معیار یا میزان» سخن بگوییم و آن را معیاری «مطلق» برای دین و وحی و معارف الهی قرار دهیم، در موضعی قابل نقد وارد شده‌ایم. تا فیلسوفان و عارفان (به ویژه صوفیان) در برهه‌های تاریخی به تأویل‌ها و تفسیرهایی نسبت به آیات و روایات ما دست زده‌اند و در جهت نظرات خود به استخدام آیات و روایات پرداخته‌اند، به حفظ ناب‌بودن و زلالیت آیات و روایات اقدام کردند؛ ولی نکته اینکه آیا راه حل مکتب معارف خراسان یا تفکیکیان، راه حل نهایی و درستی است؟ وقتی می‌گویند ما باید به ناب‌سازی آموزه‌های وحیانی بپردازیم و بدون هیچ پیش‌انگاره‌ای به سراغ آنها برویم، مطلبی شکیل و مجذوب‌کننده است، اما آیا شدنی است؟ آیا عارفان باور داشتند هر آنچه مطرح می‌کنند، تفسیر قرآن است یا اینکه تأویل تطبیقی مد نظر آنها بوده است؟ آنها مقوله تفسیر را از تأویل‌هایی این‌گونه جدا می‌کردند."