مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مقایسه تحلیلی _ تطبیقی آثار بزرگ ادبیات جهان که با عنوان ادبیات تطبیقی و تحقیقات بین متنی شناخته شده، موضوعی است درخور که سبب ایجاد آثاری در قالب طرح پژوهشی، پایان نامه، رساله و کتاب شده است. بر همین اساس پایان نامه پیش رو به مقایسه تحلیلی_ تطبیقی مبانی دوزخ در کمدی الهی دانته و عرفان اسلامی و کیفیت انعکاس این مبانی مشترک و احیاناً متفاوت در آیینه ادبیات عرفانی می پردازد. با این هدف که میزان افتراق و اتفاق مبانی اثر مذکور با آموزه های اسلامی و به تبعِ آن ادبیات عرفانی را با نگاهی به اشعار عراقی، مولوی، شاه نعمت الله ولی و حافظ مشخص کند. روش مورد استفاده در این پایان نامه کتابخانه ای است که بر پایه تحلیل محتوا و هرمونتیک انجام گرفته و با مقایسه میان سروده های دوزخ دانته و مبانی قرآنی، عرفانی، برهانی و ادبی، پرده از زبان تأویلی و راز آلود متون مذکور برداشته است و در پایان نتیجه می گیرد که میان مبانی معرفت شناسانه دوزخ دانته و عرفان اسلامی اشتراکات بسیاری به چشم می خورد. نمادهای تأویلی و هرمونتیکی دوزخ کمدی الهی با رمزها و سمبل های ادبیات عرفانی فارسی تشابهات قابل ذکری دارد. البته موارد افتراق مبانی عقیدتی و ایمانی کمدی الهی و آموزه های اسلامینیز چشمگیر و قابل توجه است.

چکیده: یکی از مباحث مهم در عرفان و مقامات عرفا که باعث حفظ ایمان و رشد معنوی انسان ونشانۀ ایمان و استقامت مومن شمرده می‌شود، صبر است. صبر کلید موفقیّت در آزمایش های الهی است و در لغت به معنی شکیبایی و بردباری و در اصطلاح صوفیه عبارت است از ترک شکایت و جزع از بلایا و مصایب. صبر در آثار مولوی و ابن فارض جایگاه خاصّی دارد. هر دو عارف بزرگ نهایت راه عرفان را در راه رسیدن به حقیقت الهی مستلزم صبر و شکیبایی می‌دانند که این موضوع در جای جای کلامشان مبرهن و نمایان است. از دیدگاه مولانا، انسان اگر بتواند همچو نی وجودش را از تعلّقات خالی کند، به مرتبه-ای می‌رسد که فرشتگان بر او غبطه می‌خورند، بی‌شک نیل به چنین مرتبه‌ای به راحتی ممکن نیست، بلکه مستلزم صبر و شکیبایی است. از نظر سلطان العاشقین صبر ریشه در مخالفت با هوای نفس، ریاضت، مجاهدت و تحمّل مصایب دارد و زبان به شکایت گشودن جز در بارگاه عظیم احدیّت پسندیده نیست.مولانا و ابن فارض در یک جهان بینی عارفانه موضوع صبر و بردباری را کاویده‌اند و آن را از جنبه های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. بررسی اندیشه های عارفانی نظیر مولانا و ابن فارض، که در سیر عارفانۀ خویش به مقام « صبر » دست یافته‌اند و با زبان نافذ خود آن را توصیف کرده‌اند؛ انسان را به تفکر وا می‌دارد که با داشتن این سرمایۀ عظیم به جستجو در افق های جدیدتر گام بردارد. از این جهت لازم به نظر می‌رسد که مشترکات نگرش‌های این دو عارف در زمینۀ صبر بررسی و مقایسه گردد. شیوۀ پژوهش از نوع کتابخانه‌ای و سندکاوی است و با استفاده از نظریات مکتب ادبیّات تطبیقی آمریکایی، این پژوهش به انجام رسیده است.واژگان کلیدی : صبر، عرفان، ادبیّات تطبیقی، مولانا، ابن فارض.

چکیدهحافظ عصاره ی عاشقانه های سعدی و عارفانه های مولوی است ، بنابراین شعر او یکی از منابع مهم بن مایه های فکری شاعران وگویندگان بعد از خود است . سهراب سپهری یکی از میراث داران اندیشه وفکر حافظ است. سپهری قرن چهاردهم همانند حافظ قرن هشتم تک‏سوار عرصه عشق و عرفان است که آبشخور فکری خود را در بسیاری مواقع از حافظ می گیرد.

چکیدهتلاش جهت تعریف‌، شناخت یا بازشناخت الفاظ و اصطلاحات صوفیه و عرفانی، از دیرباز مورد اقبال و توجّه نویسندگان بسیاری بوده و آثـار‌ فراوانی نیز پیرامون این مقولات، پدید آمده است. این آثار متعدّد، در عین ‌حالی‌که با یکدیگر گـاهی فرق دارند، به‌طور کلّی باهم بـی‌ارتباط نیستند و درواقع، آثار بعدی، همه از روی آثار پیشین یا با یاری‌گرفتن از آن‌ها نوشته‌شده است. یادکرد این نکته لازم و بایسته است که مطالعه‌ی اصطلاحات صوفیان و شناخت معانی آن‌ها، نیازمند بررسی دقیق سیر تاریخی این آثار‌ و ارتباط‌ آن‌ها با یکدیگر و نیز چگونگیِ انتقال تعاریف و شرح و بسط این الفاظ و اصطلاحات از‌ یک‌ اثر به اثر دیگر است. پایان‌نامه‌‌ی پیش‌رو با هدف بررسی آراء و اقوال صوفیه در دو کتاب عوارف‌المعارف به قلم شهاب‌الدّین سهروردی (قرن هفتم هجری قمری) و التّصفیه فی احوال المتصوّفه حاصل تلاش اردشیر عبادی (قرن پنجم هجری قمری)، گامی‌ آغازین در مسیر شناخت بهتر مفاهیم عرفانی است که نگارنده همّت را بر آن گمارده تا وجوه اشتراک و افتراق آراء و اقوال صوفیه را در این دو اثر، مورد بررسی و کاوش قرار دهد. در نهایت این تفاوت اساسی آشکار شد که کتاب عوارف‌المعارف بیشتر در مسیر عرفان عملی و با هدف تفهیم آداب و تشریح چگونگیِ اعمال به رشته‌ی تحریر درآمده و در نقطه‌ی مقابل، التّصفیه یا صوفی‌نامه، دربردارنده‌ی فرهنگ جامعی از مفاهیم عرفان نظری است.

عرفان و تصوّف به عنوان یکـی از راههـای شـناخت خـدا، همواره از سوی انسانهایی که دارای روحی لطیف و منشی آزاد بوده اند، مورد توجّه بوده است. اینان همواره بـه عرفـان و تصـوّف بـه مثابهی یکی از راه های ویژه ی شناخت خدا توجّه داشتهاند. این ویژگی که با توجّه به روحیّات، محیط و جهانبینـی در آنـان متفـاوت بـوده است، به دو شیوه ی عرفان عاشقانه و عرفان زاهدانه خودنمـایی کـرد. هر کدام از این دو طریق ، اصول و ویژگیهـای خـاص و منحصـر بـه فردی دارند. در ایـن رسـاله ، نگارنده دو شـیوه ی معرفتی ، یعنی عرفان زاهدانه و عرفان عاشـقانه در آثار سنایی غزنوی نظیر دیوان اشعار، حدیقه الحقیقه و مثنوی سیرالعباد را مورد بررسی قرار داده است و ویژگی و خصایص این دو طریقه را نیز در حدّ توان مطرح ساخته است.در پایان نشان می دهد که عرفان عابدانه سنایی از لحاظ کمیّت بیشتر است؛ امّا عرفان عاشقانه او از لحاظ کیفیّت هنری تر و زیباتر می باشد.

عشق و معرفت از مهم‌ترین مباحث و مسائل عرفانی هستند که در بسیاری از متون سنت‌های مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند. در اندیشه‌ی اسلامی و هندویی نیز در بسیاری از آثار عرفانی از جمله در دو منظومه‌ی منطق‌الطیر و بگودگیتا به عنوان راه‌ها و منازل وصول به حق تبیین شده‌اند. در این دو منظومه از مفاهیم مختلفی برای تبیین راه‌ها و منازل وصول به حق سخن به میان آمده است، این مفاهیم بنا به گزارش منطق‌الطیر عبارتند از هفت وادی که عشق و معرفت از اساسی‌ترین آن‌هاست. در بگودگیتا نیز سه طریق عمل، معرفت و عشق راه‌های وصول به حق شمرده شده‌اند. راه عشق در منطق-الطیر همان راه بهکتی و راه معرفت همان راه جنانه در بگودگیتا می‌باشد. در این دو منظومه‌ی عرفانی علی‌رغم وجود اختلاف در پاره‌ای از مسائل، در باب عشق و معرفت تعارض بنیادینی به چشم نمی‌خورد. این مسأله از آنجا ناشی می‌شود که اولاً غایاتی که در عرفان عملی و سیر و سلوک مطرح است با دغدغه-های ذاتی بشر تناسب تام و تمام دارد. ثانیاً میزان سازگاری عرفان عملی مندرج در بگودگیتا و منطق-الطیر با نظام‌های عرفان عملی خارج از خودش انطباق بسیار دارد. پژوهش حاضر درصدد است دو مفهوم عشق و معرفت را دربگودگیتا و منطق‌الطیر مورد بحث و بررسی قرار داده و وجوه تشابه و موارد اختلاف آن‌ها را ترسیم نماید.

خاقانی از جمله شاعران عارف ادبیات فارسی است. اما از آن جایی که هنر غالب او در قصاید به ویژه قصاید مدحی، وصفی و زاهدان? اوست این جنبه از شخصیت او تا حدی مغفول مانده است.از طرف دیگر زبان فخیم و مطنطنو ناهموار او در قصاید نیز با موضوع عرفان و زهد، که زبانی نرم و هموار می خواهد همگون نیفتاده است. نگاهی عمیق یا حتی گذرا به سراسر دیوان خاقانی موید این سخن است. اگر چه عرفان زهد آمیز او در مقایسه با شاعرانی مانند سنایی، عطار و مولوی فروغی ندارد، اطلاع دقیق او از عرفان نظری و عملی و کاربرد گسترد? آنها در غزلیات و قصاید هر خواننده ایرا متقاعد خواهد کرد و به سادگی نمی توان از تلاش او در روند پیشرفت غزل عارفانه چشم پوشی کرد. هر چند گاهی اوقات به ویژه در قصاید خیلی از اصطلاحات عرفانی را در معنی غیر مصطلح به کار برده است که مد نظر ما در این پژوهش نبوده است. عرفان و مفاهیم عرفانی در سراسر غزلیات و بخش قابل توجهی از قصاید او منعکس شده است.خاقانی در غزلیات و قصاید برای بیان این مفاهیم، زبانی دوگانه دارد، در قصاید بیشتر زاهدانه می گوید و مفاهیمی مانند زهد، عزلت، قناعت و... کاربرد بیشتری دارند اما در غزلیات، عرفان او بیشتر قلندرانه است که با بیانی معمولاً رمزی ارائه شده است که سلوک عاشقانه‌ی سالک را ترسیم می‌کند. لذا مفاهیمی چون زلف و خط و خال و... بسامد بیشتری دارند.در عرفان عاشقانه خاقانی، گوشه‌هایی از عرفان شرقی سهروردی مقتول جلوه می‌کند

رساله ی اوصاف الاشراف یکی از رساله‌های با اهمیت خواجه نصیر الدین و از طرفی از رساله‌های با اهمیت‌تر در عرفان اسلامی خصوصاً عرفان عملی است. اوصاف الاشراف به روشنی مباحث عرفان و تصوف را به زیبایی و شیوایی و فصاحت بیان کرده است. از ایمان و ثبات شروع شده و توضیح و تفسیر بسیار زیبا و عالمانه‌ای تا مرتبه‌ی فنا فی الله و ذوب شدن در حقیقت وجود حضرت حق داشته است. نگاه زیبای او به این مراتب، جایگاه بسیار والای در عرفان و تصوف بر جای گذاشته است. در این پایان نامه سعی بر آن شده که از نسخه‌های با اصالت و قدیمی برای رسیدن به اصیل‌ترین و نزدیک‌ترین متن و در پی آن هب کلام قطعی خواجه استفاده گردد. این مقابله‌ها نه تمام و کمال بلکه در حد توان جامع‌ترین و کامل‌ترین‌ها را مجموع کرده است.این رساله شامل هشت فصل است:فصل اول شامل مقدمه‌ای از عرفان و سیر و سلوک و تصوف و مباحث عرفان نظری و عرفان عملی بحث شده است.فصل دوم شامل مختصری از تاریخ سیاسی، اجتماعی و مذهبی ایران در قرن پنجم، ششم و اوایل قرن هفتم و فرقه اسماعیلیه بحث شده است.فصل سوم شامل سرگذشت و شرح احوال خواجه نصیر الدین از دوران کودکی، ورود و بعد هم خروج از قلاع اسماعیلیان و مذهب خواجه بحث شده است.فصل چهارم شامل آثار خواجه نصیر الدین است. پنج اثر مهم خواجه مطالبی عنوان شده و نام نسخه‌های دیگر ذکر شده است.فصل پنجم توضیحاتی در مورد رساله‌ی اوصاف الاشراف است.فصل ششم شامل روش تصحیح و معرفی نسخه‌ها است.فصل هفتم شامل متن اصلی رساله اوصاف الاشراف به علاوه نسخه بدل‌هایی که به توصیف بیان شده‌اند و مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخش این پایان نامه‌اند.فصل هشتم شامل شرح آیات و احادیث و لغات و دشتواری‌هاو اصطلاحات و مراتب سیر و سلوک عملی است.

نوشتار حاضر پژوهشی است تحلیلی _ توصیفی درباره آثار و آموزه‌های عرفانی «مولانا جلال الدین محمد بلخی»، بزرگ مرد عرفان اسلامی و «کارلوس کاستاندا»؛ متفکر مردم‌شناس و نظریه پرداز عرفان تجربی ناحیه مکزیک و آمریکای لاتین که مطالعات و تجربیات خود را درباره تعالیم عرفانی استادش «دون خوان» و چگونگی سیر و سلوک او شرح می‌دهد. «دون خوان» طبیب سرخپوستی است که با تکیه بر معرفت شهودی، جهان‌های لایه لایه زندگی را به شرح باز می‌نماید و چگونگی وصول آدمی را به کمالات و کرامات از طریق تکیه بر کار مداوم، ریاضت، تمرکز، خودشناسی، استفاده از تقابل شخصیت‌های اجتماعی و نظایر آن بیان می‌کند. او معرفت و عشق را به منزله آتشی درونی می‌ستاید، آتشی که موجب می‌شود تا انسان‌ها جهان‌های باطنی خود را یکی پس از دیگری پس پشت اندازند و صاحب اسرار و کرامات متعالی شوند.این تجربیات که مجموعه‌ای است از تعالیم عرفانی حلقه‌ای از سرخپوستان «یاکی» بازمانده قوم «تولتک»؛ در دوازده کتاب فراهم آمده است. نگارنده می‌کوشد تا با معرفی شخصیت و مشرب فکری و عملی «کاستاندا» و تطبیق آن با آموزه‌ها و اندیشه-های عرفانی «مولانا» به نقاط تشابه و تفارق این دو جهان‌بینی بپردازد.

در طول تاریخ بشری زبان عشق را می‌توان یگانه زبان انسانی دانست که در حوزه‌ی وحدت تمدن، فرهنگ و ادبیات اقوام مختلف به کار برده می‌شود. بدون شک در بررسی زوایای عرفان اسلامی، (به ویژه در ادبیات ایران و اندلس) مبحث عشق از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار بوده و می‌باشد. مقوله عشق از مهم‌ترین موضوعات در عرفان اسلامی است، چندان که بدون در نظر گرفتن آن، عرفان و حکمت متعالیه قابل فهم نیست. از مهم‌ترین کتاب هایی که در ادبیات ایران به طور مستقل به موضوع عشق می‌پردازد؛ لمعات فخرالدین عراقی است و در حوزه نظم، عشاق نامه‌ی وی عشق نامه‌ای کامل به شمار می‌آید. از آخرین رسالاتی نیز که در قرن هشتم هجری در حوزه عرفان اسلامی در اندلس، پیرامون عشق الهی نگارش یافته است، کتاب روضه التعریف بالحب الشریف لسان الدین بن الخطیب است که به شکل کنایی درخت عشق و محبت الهی را ترسیم می‌کند. لذا مبانی مکتب عرفانی این دو اثر بر پایه‌ی عشق استوار است؛ چرا که با عشق آغاز می‌شود و با عشق پایان می‌یابد. با این تفاوت که لمعات عراقی در برگیرنده‌ی مهمترین مبانی عرفان نظری است و حال آنکه روضه التعریف, علاوه برعرفان نظری مبادی عرفان عملی را نیز در بر دارد. همچنین در این میان اندیشه‌های آنها پیرامون عشق الهی, گاه با هم تطابق کامل دارند و گاه در نتیجه‌ی تفاوت در شیوه‌ی بیان این دو ادیب، باهم متفاوت می‌شود که تفاوت آن نیز بیشتر در میان مباحث علمی، فلسفی، منطقی و حکمی است که گاه با بیان علمی دقیق و گاه در قالب تعبیرهای عارفانه و شاعرانه بیان می‌شود.در این تحقیق به شکل تطبیقی اندیشه‌های عشق محورانه این دو ادیب در قلمروهایی چون: عدم تعریف به ذات عشق، سریان عشق در جهان هستی، جدایی عشق از شهوت، وحدت وجود، عشق و حیرت و.... مورد بررسی قرار گرفته است.از مهمترین یافته‌های این پژوهش آن است که این دو ادیب علت فاعلی و غایی جهان هستی را از عشق می‌دانند و بر این اعتقادند که جهان از عشق هستی گرفته و برای عشق پدید آمده است؛ لذا عشق در همه موجودات سریان دارد تا آنجا که وجود را برابر با عشق می-دانند. عقیده وحدت وجود و مبانی مربوط به آن نیز در دو کتاب نمود خاصی دارد.