مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

الولايتان التكوينية و التشريعية عند الشيعة و أهل السنة مقاربات في المنهج و المفهوم، اثر سید محمدعلی حلو، کتابی است پیرامون ولایت تکوینی و تشریعی میان شیعه و اهل سنت و بررسی نکات مشترک میان هر دو دیدگاه. کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در دو بخش تنظیم شده است. نویسنده با استفاده از آیات و روایات، در ابتدا به تعریف و تشریح ولایت تکوینی پرداخته و قرائت‌های مختلف را مطرح نموده و سپس ولایت تشریعی را توضیح داده و ضمن اشاره به اقسام آن، نظر شیعه و اهل سنت را در مورد آن بررسی کرده است. در مقدمه، به بیان این نکته پرداخته شده است که مباحث مربوط به مبحث ولایت در فقه اسلامی، از مهم‌ترین مباحثی شمرده می‌شود که اهتمام ویژه‌ای را در احادیث نبوی و آیات قرآنی، به خود اختصاص داده است؛ به‌گونه‌ای که به‌روشنی و وضوح، نشانه‌ها و علائم ولایت معصوم(ع) را می‌توان در آنها یافت؛ چه اینکه معصوم پیامبر(ص) باشد یا خلیفه و جانشین منصوب از طرف وی. نویسنده پیش از پرداختن به مطالب کتاب، به بحث از امکان علم غیب نزد ائمه اهل‌بیت(ع) پرداخته و علت انکار آن را از سوی سلفی‌ها خاطرنشان شده و اجمالا پاره‌ای از عقاید و تفکرات آنان در زمینه توحید و شرک را به چالش کشیده است. وی سپس از واقعه غدیر خم و اجتماع هزاران نفری مسلمانان در آن روز و در آن شرایط سخت در صحرای میان مکه و مدینه به امر پیامبر(ص)، یاد کرده و آیات مربوط به این واقعه و اکمال دین همراه با شأن نزول و روایاتی را که در ذیل آنها صادر شده تشریح نموده و خاطرنشان کرده که همه اینها بدین منظور بوده که پیامبر(ص) به امر خداوند ولایت امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع) را به مردم اعلام نماید. نویسنده در بحث تقسیم ولایت می‌نویسد: ولایت به دو قسم تقسیم می‌شود: قسمی از آن متعلق به عالم ملک و ملکوت و تکوین بوده و «ولایت تکوینی» نام دارد و قسمی دیگر، مربوط به وضع تشریعی و عالم تشریع بوده و «ولایت تشریعی» نام گرفته است. بخش اول کتاب، به مباحث مربوط به ولایت تکوینی اختصاص یافته است. نویسنده در ابتدای این بخش، به این نکته اشاره دارد که کسی معتقد نیست که امور عالم، خارج از اراده باری تعالی می‌باشد، بلکه سرچشمه و منشأ تمامی امور، خداوند بوده و کسی این امر را انکار نخواهد کرد جز متکبران و معاندان؛ اما بااین‌حال، امکان این امر نیز وجود دارد که خداوند، بعضی از بندگان خویش را تکریم نموده و برخی از امور را به ایشان تفویض نماید تا در برخی از امور، به قدرت و اذن و اراده او، تصرف نمایند و این همان کرامت اولیاء الله و محبان خداست که در موارد متعددی، در قرآن کریم، بدان اشاره شده است که از جمله آنها عبارتند از: - ماجرای انتقال تخت بلقیس توسط عاصف بن برخیا؛ - زنده شدن پرندگان به درخواست حضرت ابراهیم(ع)؛ - زنده شدن مردگان توسط حضرت عیسی(ع). نویسنده در ادامه، به مباحث مربوط به ولایت تکوینی و پیامدهای سیاسی آن و نیز مشکل معرفت‌شناختی مدرنیته پرداخته و به این سؤال پاسخ داده است که آیا ولایت تکوینی به معنای اعجاز می‌باشد یا نه. قرائت عرفانی ولایت تکوینی در مفهوم شیعی (تفاوت میان ولایت و نبوت از دیدگاه عارفان)؛ مباحث ریشه‌ای ولایت تکوینی در مفهوم اهل سنت (مساوی بودن ولایت تکوینی با معجزه در مفهوم اهل سنت) و بررسی نظریات بزرگانی چون تفتازانی، شهرستانی و آلوسی و قرائت تجربی ولایت تکوینی و علم حدیث، از جمله مباحث مطرح‌شده در این بخش می‌باشد. در بخش دوم، به مباحث مربوط به ولایت تشریعی پرداخته شده است. نویسنده ابتدا به بررسی دلیل ولایت تشریعی نزد شیعه امامیه (که عبارت است از اینکه پیامبر(ص) در حدیث معروف ثقلین، کتاب خدا و اهل‌بیت(ع) را قرین و همراه یکدیگر معرفی نمود که تا قیامت از یکدیگر جدا نخواهند شد و تمسک به آن دو مایه نجات و رستگاری و تخلف از آنها، مایه گمراهی و ضلالت است و این اشاره پیامبر(ص) به عدم افتراق و جدایی این دو از یکدیگر، دلیل است بر ملازمت آن دو با هم و هر نوع خللی بر یکی، مساوی است با خلل بر دیگری و از آنجا که قرآن، کلام باری تعالی بوده و باطلی در آن راه نخواهد داشت و نیز معصوم و مصدر احکام الهی است، پس ناگزیر عترت نیز چنین می‌باشند) پرداخته است. و جعل تشریعی و حق تشریع را توضیح داده. و سپس شبهات مطرح‌شده در این زمینه را تحت عناوین وحدانیت خداوند، غلو و... مورد بحث و بررسی قرار داده است. و سرانجام، اقسام ولایت تشریعی را توضیح داده است که شامل دو قسم زیر می‌باشد: - تفویض بعضی از احکام به پیامبر(ص) از سوی خداوند؛ - رعایت سیاست مردمان و جامعه از طرف پیامبر(ص). در پایان، به توضیح، بررسی و نقد دیدگاه اهل سنت پیرامون ولایت تشریعی پرداخته شده است.

کتاب حاضر، جلد دوم از این کتاب است که در آن نگارنده بر آن است تا گذری بر سیر اندیشه اصلاح دین داشته و نشان دهد بنیاد آن در دوره قاجار، بر آموزه‌های سیدعلی محمد باب استوار بود و پس از پیوند با تعالیم محمدبن عبدالوهاب در دوره پهلوی، به‌گونه‌ای فراگیر دین‌مداران تجددخواه را مجذوب خود کرد. در میان داعیان اصلاح دین، شیخ هادی نجم‌آبادی (معلم فکر اصلاح دین در عصر قاجار) و شریعت سنگلجی (معلم فکر اصلاح دین در عصر پهلوی) از جایگاه ویژه برخوردار بودند.

کتاب " نافذة علی أهم الفرق و المذاهب الإسلامية" کتابیست جهت آشنایی با مهمترین فرقه‌ها و مذاهب اسلامی و ریشه‌یابی تاریخی پیدایش این فرقه‌ها است. محور اصلی بحث در این کتاب نقد جریان سقیفه بنی‌ساعده و منحرف کردن مسئله خلافت و در نتیجه پیدایش فرقه‌های گوناگون فقهی و کلامی در اسلام است. نویسنده نخست به اثبات خلافت امام علی (علیه السلام) و اصالت دیدگاه مبتنی بر امامت و ولایت آن امام پرداخته و پس از آن تجزیه شدن جهان اسلام و ظهور امویان پس از پایان خلافت خلفا و پیدایش گروه‌های مختلف مسلمان را به نقد گذاشته است. وی در ادامه به ظهور فرقه‌هایی فقهی و اعتقادی از شیعه و اهل‌سنت مانند خوارج، اشاعره، مرجئه، امامیه، اسماعیلیه، زیدیه، حنفیه، حنبلیه، شافعیه، صوفیه و مالکیه اشاره نموده و مهمترین دیدگاه‌های فقهی و کلامی آنها را معرفی کرده است. وی همچنین تحلیلی از پیدایش فرقه‌ها و گروه‌های اسلامی و آثار و پیامدهای منفی این مسئله ارایه نموده و پیدایش گروه‌های تکفیری و وهابی در عصر کنونی را نتیجه جریاناتی مانند سقیفه و روی کار آمدن امویان و عباسیان عنوان نموده است.

الشيعة في المملكة العربية السعودية اثر حمزه حسن، پژوهشی است پیرامون بررسی وضعیت شیعیان در عربستان سعودی که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. نویسنده که خود فعال شیعی است، در مقدمه، رسالت خود را از نگارش‌ کتاب، شناساندن‌ جامعه شیعه در عربستان سعودی به خود و دنیای خارج و نیز آگاهی بخشیدن به محدودیت‌ها، تنگناها و موانع سر راه جامعه شیعه و دفاع از شهروندان شیعه در پادشاهی سعودی بیان کرده است.علاوه بر این نویسنده در این کتاب از منابع آرشیوی و اسنادی که‌ از دسترس دیگران خارج است استفاده کرده و به‌طور جامع تاریخ این جامعه را شرح داده است. اثر حاضر، برای آگاهی پژوهشگران‌ و علاقه‌مندان‌ به وضعیت شیعیان در عربستان سعودی اهمیت بسیاری دارد. این کتاب اولین و آخرین کتاب جامعی‌ است‌ که در آن، فقط به جامعه شیعه‌، تاریخ‌ و رویدادهای مربوط‌ به‌ جایگاه‌ آن در عربستان توجه‌ شده است. جلد دوم رویدادهای‌ این منطقه را از‌ سال‌ 1913 تا 1991م دربر می‌گیرد. این جلد با عنوان «احتلال» آغاز شده است. نویسنده بر این ادعاست که منابع و مصادر درباره چگونگی اشغال احساء و قطیف یکی است، اما روایت‌ها بر آن متفاوت است؛ زیرا‌ حکام سعودی بر اساس نظر شخصی خود آن را تفسیر می‌کنند. وی اشغال قطیف و احساء را مرحله‌ای مهم در تاریخ آل سعود دانسته و در شرح آن از اسناد انگلیسی نیز استفاده کرده است. او در‌ این‌ بخش، موضع انگلیس، تغییر موضع ترک‌ها و درگیری آن‌ها با انگلیس و آل سعود را شرح داده است. پس‌ازآن ‌رویدادهای جنگ جهانی اول و فشارهای ناشی از ایدئولوژی وهابیت مدنظر قرار داده است. نویسنده حمله‌ وهابی‌ها‌ به مکان‌های مقدس را ذیل عنوان «نکبة البقیع الاولی» شرح داده است. اوضاع اقتصادی در احساء و قطیف (1913-1940)» عنوان دیگری است که در آن، نویسنده وضعیت اقتصادی و فقر شیعیان‌ ‌ ‌ساکن‌ در منطقه شرق عربستان را، که غنی‌ترین منطقه جهان به شمار می‌آید، بررسی کرده است. وجود نفت در منطقه شرقی عربستان، که شیعه‌نشین است، به این منطقه اهمیت بسیاری بخشید و با افزایش‌ قیمت نفت‌، شیعیان‌ این منطقه عاملی مهم و تأثیرگذار‌ در‌ تحولات عربستان‌ تلقی شدند. نویسنده این موضوع را ذیل عنوان «شیعه در دوره نفت (1938-1990)» بررسی کرده و ادامه بحث را که به‌ بی‌توجهی‌ سران‌ حکومت سعودی به مناطق شیعه‌نشین مربوط می‌شود، در بخش‌ «بی‌توجهی‌ به مناطق شیعه» دنبال نموده است. وضع قانون‌های کاری برای محدود کردن کارگران شیعه، به‌ویژه در صنعت نفت، از اقدامات‌ حکومت‌ آل‌ سعود بود که در بخش «قوم‌گرایی کارگران»، بررسی شده است. این‌ وضعیت به اعتصاب‌های شیعیان و درنتیجه تغییر قوانین یادشده منجر شد که مطالب مربوط به آن در «قوم‌گرایی آرامکو» بیان‌ شده‌ است. «شهرهای نفت» و «شیعه و روند فعالیت‌های ملی در عربستان سعودی» نام بخش‌های‌ دیگری‌ از کتاب است که نویسنده وضعیت شیعیان در آن‌ها را تا دوره معاصر بررسی کرده است