جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در روزگار دکتر علی‌ شریعتی‌، مزرعهٔ فرهنگی‌ اسلام به اصنافِ آفات مبتلا بود، و جامعه دینی ما رنجور از جهل، انحطاط و تحجر. متولیان دین که از جهلِ عوام تغذیه میکنند، انگیزه و رغبتی به اصلاحِ امرِ دین نداشتند. اساساً در آن دوران کمتر کسی‌ به اصلاحِ فکری – فرهنگی‌ جامعه می‌‌اندیشید. روشنفکران و سازمانهای پیشرو عمدتاً به کار سیاسی، و آنهم مبارزه مسلحانه و قهر آمیز، روی آورده بودند. شریعتی‌ از نادر روشنفکرانی بود که پس از تأمل و تعمق فراوان به این نتیجه رسید که در جامعه‌ای که دین نه تنها ایمان، بلکه فرهنگِ مردم است، بدون اصلاحِ دینی، انقلاب سیاسی محکوم به شکست است. هرچند شریعتی‌ تئوری منسجم و مدونی در باره اصلاح دینی بدست نداد، آثار وی نشان میدهد که پروژه اصلاحی‌اش دست کم بر ۳ رکن استوار بود :۱) “بازگشت به خویشتن”، ۲) “استخراج و تصفیه منابع فرهنگی‌”، ۳) “تجدید بنای فکر دینی”. شریعتی‌ هرچه در این مسیر پیش‌تر رفت، مخالفت روحانیون بلند پایه شیعه با او شدیدتر شد، چون آنان اصلاح را بدعت و حاملانش (روشنفکران) را خطری بالفعل برای امتیازات و موقعیت اجتماعی خویش می‌‌شمردند. بسیاری از آنان مطالعه و خرید و فروش آثار شریعتی‌ را تحریم کردند. در مقابل، نگاه و داوری شریعتی‌ دربارهٔ جامعه‌ روحانیت بسیار تیره و تار شد، و در نهایت رکن چهارمی در پروژهٔ اصلاح دینی وی پدید آمد: “اسلام منهای آخوند

کتاب حاضر، دربرگیرنده‌ی شرح زندگی، افکار، و آرای "مارتین لوتر" بانی نهضت پروتستان است. به تصریح کتاب: "مارتین لوتر، بانی نهضت پروتستان، در زمره‌ی معدود کسانی است که سبب تغییر عمده در تاریخ شد. او با شهامت بسیار در اصول عقاید مسیحی که بیش از هزار و پانصد سال مقبول همگان بود، درنگ کرد و آن‌ها را به بوته‌ی نقد و آزمون کشید. نیمی از شخصیت وی ریشه در باورهای قرون وسطی داشت و نیم دیگرش به دنیای جدیدی معطوف بود که تحول در علم و معرفت را به ارمغان آورد... اندیشه‌ی لوتر بر همگان موثر افتاد و دغدغه‌ی همه‌ی روشن‌اندیشان گشت. مساله‌ی وی، معضل بسیاری بعد از او شد. پس از او بود که به سرعت چهره‌ی عالم تغییر کرد. مردم از انزوا قصد فضا کردند و از صومعه‌ها وکلیساها به قصد عمران دنیا بیرون آمدند. فلسفه تغییر روش داد و علوم نوین زاده شدند. اینک، کشف دنیا بهتر از پرداختن به مسائل خیالی آن جهان بود. گویی لوتر نوری بر دنیا افکند که همه‌چیز را در پرتو آن عیان می‌‌گشت؛ اما این بار نیز این نور برگرفته از دین بود. لوتر بر همگان نافذ افتاد؛ کانت و هگل از او تاثیر گرفتند و رودلف اوتو و کارل بارث در پی او رفتند. شلایر ماخر رای از او گرفت و بر آن افزود و مارتین بوبر اگرچه از او الهام گرفت ولی اهتمام نمود و باردیگر انجیل را به آلمانی ترجمه کرد. وبر از تاثیر نهضت پروتستان بر اقتصاد و سرمایه‌داری گفت و نیچه صراحت لحن او را آموخت؛ در حالی که شوپنهاور طعن گزنده‌ی او را به کار برد. پل تیلیخ از آموزه‌های او گفت و علم کلام دیگر برخاست. هایدگر او را ستود و کی یرکه‌گور نیز از او سخن گفت. خلاصه، موافق یا مخالف نمی‌توانستند آثار او را نادیده بگیرند زیرا او در تاریخ ظاهر شده بود". گفتنی است، مترجمان علاوه بر ترجمه‌ی کتاب، در ضمیمه بر آن افزوده‌اند؛ یکی مربوط به مساله‌ی بخشایش گناهان و فروش بخشایش است که مساله‌ی حیاتی و اصلی جنبش لوتری محسوب می‌گردد؛ و دیگری، متن نامه‌ی 95 ماده‌ای است که انفصال او را از کلیسا حتمی کرد.

دین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مقوله‌های خیر (زندگی خوب)، نقش ویژه‌ای در هدف‌گذاری و معنابخشی به زندگی انسان ایفا کرده و با عرضۀ آموزه‌هایی معطوف به زندگی مطلوب، به «فرارَوی» انسان از آنچه به آن دچار است، تغییر زندگی و گذار از «هست» به «باید» یاری می‌رساند. در عین حال، ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر زیست جمعی و نقش انکارناپذیرِ زمینه‌ها و نهادهای اجتماعی چون دولت در حیات انسان موجب شده است تا سنجشِ نسبت «جامعه» با «خیر» به یکی از دغدغه‌های خاطر اندیشمندان بدل شود و در این ‌بین اخلاق سیاسی از دیرباز، متکفل ارائۀ رهیافت مناسبی در باب نسبت نهاد دولت با دین بوده است. نوشتار حاضر در راستای بررسی تحولات اخلاق سیاسی در غرب، پس از تحلیل اجمالیِ فراز و نشیب‌های تاریخیِ مسیحیت از قرون وسطی تا دوران معاصر، به ایدۀ غالب سیاسی یعنی بی‌طرفی دولت در قبال دین می‌پردازد و در آخر، رویکرد انتقادی کمال‌گرایی که در اواخر سدۀ بیستم و توسط نوفضیلت‌گرایانِ غربی احیا شده است، از نظر خواهد گذشت. رویکرد اخیر در نقد معضلات ناشی از تکثر اخلاقی غرب،خواهان احیای دین به‌مثابۀ منبع تشخیص گزاره‌های اخلاقی، ‌انگاری اخلاقی و تقویت جماعت است و پیرو تفکر ارسطویی، رسالت دولت در قبال خیر و نقش تربیتی این نهاد را یادآوری می‌کند.

کتاب مفید علماء النهضه الاروبیه درباره علمای نهضت روشنگری یا همان رنسانس اروپا می باشد که نام اسامی ذکر و توضیحات مربوطه در کتاب ارائه می شود.

کتاب حاضر، جلد دوم از این کتاب است که در آن نگارنده بر آن است تا گذری بر سیر اندیشه اصلاح دین داشته و نشان دهد بنیاد آن در دوره قاجار، بر آموزه‌های سیدعلی محمد باب استوار بود و پس از پیوند با تعالیم محمدبن عبدالوهاب در دوره پهلوی، به‌گونه‌ای فراگیر دین‌مداران تجددخواه را مجذوب خود کرد. در میان داعیان اصلاح دین، شیخ هادی نجم‌آبادی (معلم فکر اصلاح دین در عصر قاجار) و شریعت سنگلجی (معلم فکر اصلاح دین در عصر پهلوی) از جایگاه ویژه برخوردار بودند.

شریعت سنگلجی از مشهورترین مروّجین اندیشه اصلاح دینی در ایران معاصر (عصر رضاشاه پهلوی) است. این نوشتار با نگاهی گذرا به زندگانی فکری شریعت سنگلجی، دیدگاه های او را درباره آموزه  های توحیدی و امامتی شیعه مورد مداقه قرار می دهد. در راستای این هدف، نویسنده پس از بیان زندگانی و شیوه های تبلیغی شریعت سنگلجی، آموزه های اصلاح دینی و اصول تعالیم او از جمله مبارزه با خرافات را مطرح می کند. نگاه حکومت پهلوی به آموزه های شریعت وی و خاستگاه فکر اصلاح دینی او از طریق معرفی اساتیدش و عقایدشان از جمله شیخ حسن سنگلجی و سید اسدالله خرقانی و نیز ارتباط تفکر اعتقاد دینی شیخ هادی نجم آبادی با تفکر اصلاح دینی او، از دیگر مباحث مطرح در مقاله حاضر می باشند. در نهایت، نویسنده مقاله خویش را با بیان ارتباط فکر اصلاح دینی شریعت با آموزه های وهابیت و ذکر اسامی درس آموختگان او، به پایان می رساند.