مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نوشته حاضر پایان نامه ای است که به بررسی تشیع اعم از سیاسی محب و اعتقادی در قرن اول و دوم هجری پرداخته و کوفه را به عنوان نخستین مرکزیت تشیع یا دست کم یکی از مراکز مهم تشیعی معرفی کرده است. در این رساله ابتدا کلیاتی درباره کوفه بیان شده و پس از آن به تعاریف مختلفی که برای شیعه و دیدگاه هایی درباره تاریخ پیدایش تشیع ارائه گردیده پرداخته است. گونه های مختلف تشیع قبائل شیعی و خاندان های علمی شیعه در کوفه از مباحث مهم دیگر این نوشتار به شمار می آید. در قسمتی دیگر به تأثیرات حکومت امام علی (ع) شهادت اما محسنی و تأثیر امامان باقر و صادق بر تشیع کوفه پرداخته شده و پس از آن نقش کوفه را در نظر معارف شیعه مورد ارزیابی قرار داده است. در پایان رساله نیز به عنوان فصلی استطرادی به جریان غلات کوفه و برخورد ائمه با آنان پرداخته شده است چرا که مرکز پیدایش و فعالیت این جریان انحرافی کوفه بوده است. نکته آخر اینکه نوع نوشته ها و آثاری که درباره کوفه وجود دارد کوفه را با نگاه انتقادی و منفی مورد بررسی قرار داده اند و سبب آن سستی ها و کوتاهی های آنان در زمان حکومت امام علی و پس از آن امام حسن و به خصوص نسبت به قیام و شهادت امام حسین و اسارت اهل بیت و پیدایش خوارج می دانند. این نقاط منفی کوفه به حساب می آید اما باید توجه داشت که در کنار این نقاط منفی نقاط مثبت فراوانی نیز هست که ما در این پایان نامه بیش تر به آنها نظر داریم از این رو با نگاهی مثبت به کوفه نگریسته ایم و قضاوت در این باره را به عهده محققان و خوانندگان محترم می گذاریم.

مسأله‌ی انحصار حقانیت در یک دینِ خاص از جمله مسائلی است که مورد توجه تمامی ادیان بوده است و در تمامی ادوار تاریخ، هر دینی همواره حقانیت را در انحصار خویش دانسته و تنها خود را بر حق معرفی کرده است. اسلام نیز از این قاعده مستثنی نبوده، هم خود را دین اتم و اکمل معرفی می‌کند و هم حقیقت را منحصرا در قلمرو تعالیم خویش دانسته است.در این میان، برخی پیروانِ ادیان با انحصار حقانیت در دین خود و در نتیجه، اختصاص رستگاری و نجات به پیروان همان دین، اِعمالِ خشونت نسبت به پیروان دیگر ادیان را در دعوت به دین خود مجاز می‌دانند چه؛ به نظر اینان انحصار حقانیت دریک دین مستلزم انحصار مدارا بین پیروان همان دین است.مسأله‌ی دارای اهمیتِ بسیار در این بحث که مسأله‌ی پژوهش پیش رو را برساخته، تمایزی است که در دین مبین اسلام و به ویژه در تبیین شیعی آن در این خصوص وجود دارد. به نظر می‌رسد، مکتب اهل بیت(ع)(تشیع)، بدون دست برداشتن از ادعای انحصار حقانیت، همواره پیروان خود را به تساهل و مدارا با هم نوعان فرامی‌خواند و دامنه‌ی مدارا را به تمامی پیروان دیگر ادیان گسترش می‌دهد. سخن در این است که، دینی که حقانیت را منحصر در خود می‌داند، چگونه می‌تواند با پیروان دیگر ادیان، راه مسالمت آمیز را در پیش گیرد و آیا این روش و رفتار، به ادعای آن دین درباره‌ی حقانیت، خللی وارد نمی‌آورد؟به نظر می‌رسد مسائلی چند ازجمله تمایز میان حوزه‌ی عمل و نظر کلید حل این دشواری است. در این تحقیق به روش تحلیلی سعی می‌شود با تأکید بر تعالیم مکتب تشیع رابطه‌ی میان این دو آموزه یعنی انحصارگرایی و مدارا تبیین شود و با توصیف مبانی آن‌ها چگونگی جمع بین آن‌ها بیان گردد.

فتح ایران توسط اعراب سبب گردید، ایرانیان با تعالیم مترقی اسلام به عنوان کامل ترین دین الهی آشنا شوند، جذابیت و مزیت های دین اسلام نسبت به آئین زردشت، باعث گرایش غالب ایرانیان به اسلام گردید. دیری نگذشت که فاتحان عرب بدلیل اغراض دنیوی، آموزه های اسلامی را به فراموشی سپرده و با ظلم و تبعیض، نظامی سخت تر از نظام طبقاتی قبل از اسلام در ایران بوجود آوردند، حقانیت خاندان حضرت محمد(ص) به همراه، آمادگی ذهنی مناسب ایرانیان بدلیل سوابق طولانی یکتاپرستی در ایران باستان، زمینه ساز گسترش تدریجی تشیع در ایران و به قدرت رسیدن آل‌بویه شیعه مذهب گردید. با حذف دستگاه خلافت در زمان مغولان و کاهش فشار حکام سنی مذهب به شیعیان، تشیع در ایران توسعه یافت، و شرایط لازم برای تثبیت مذهب تشیع در ایران وتشکیل حکومت شیعی مذهب صفوی مهیا گردید.

در سده نهم هجری جنبش صوفیان به صورت یک قدرت سیاسی نیرومند در ایران ظهور کرد و حکومت جدیدی به نام پادشاهی صفویه تأسیس نمود. در این مقطع صوفیان با سیاسی ساختن مذهب تشیع، از آن به عنوان دال برتر گفتمان ملی­گرایی بهره بردند. تلاقی مذهب و ملیت در گفتمان صفوی باعث شد تا بعد از حدود نهصد سال –پس از ساسانیان- وحدت دینی مبنای وحدت سیاسی قرار گرفته و هویت ملی در ایران سربرآورد. در این شرایط گفتمان تشیع صفوی بصورت عاملی جهت تقویت هویت ملی شکل گرفت. گفتمانی که با غیریت­سازی، برجسته سازی، طرد و حاشیه­رانی، هژمونی خود را به نام پادشاهی «قدر قدرت» در برابر خلافت عثمانی و دیگر رقبای خارجی گسترانید. مقاله حاضر، با استفاده از چارچوب نظری و ابزار تحلیلی برگرفته از تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه، نقش گفتمانِ تشیع صفوی را در هویت بخشی ملی مورد بررسی قرار می­دهد.

حق‌‌گويي و بيان واقعيات از جمله شاخصه‌هاي ارزشمند در تحقيقات علمي است، ولي متأسفانه گاهي به علل گوناگون، مطالبي قابل تأمل و بررسي مطرح مي‌گردد؛ مانند آنچه ذهبي دربارة نظّام نيشابوري، مفسر شهير، گفته که «هيچ دليلي بر اثبات تشيع او در تفسيرش وجود ندارد». اين پژوهش به بررسي اين نظريه پرداخته و ميزان حق و باطل بودن آن را در معرض نظر جويندگان حقيقت قرار داده است. در اين ميان، به يکي از مهم‌ترين شاخصه‌هاي شناخت‌نامة مفسران، که همانا تبارشناسي فکري و مذهبي آنان است نيز پي ببريم. در اين مسير، تنها به آنچه نظّام فقط در تفسيرگران‌سنگ خود ـ غرائب القران و رغائب الفرقان ـ دربارة ديدگاه معرفتي و مذهبي خويش بيان نموده اکتفا شده است. نظّام در تفسيرش هرجا مجالي براي ابراز باورهاي مذهبي خود ديده، شواهد و دلايل فراواني بر وابستگي خود به تشيع بيان نموده است.

این نوشتار با هدف ژرف نگری در آیه هایی که پایه فکری شیعه در امر ولایت و امامت حضرت علی (ع) به شمار می رود و برای پاسخگویی برخی از ایرادها در این زمینه آیات یاد شده را در سه گروه بررسی کرده است، گروه نخست به ولایت و امامت علی بن ابیطالب اشاره دارد گروه دوم به عصمت آن حضرت و دیگر معصومان (ع) دلالت دارد و گروه سوم آیه های فراوانی را که برتری امام را بیان می کند برشمرده است هم چنین روایتهای بسیاری از طریق اهل سنت نقل شده که آیه های هر سه گروه را تائید می کند.