مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «عقاید اسلام در قران کریم» اثر علامه مرتضی عسکری مجموعه ‎ای از «عقاید» شیعه «امامیه» با استناد به آیات قرآن است. در کتاب حاضر سعی شده است مباحثی مانند نسخ شریعت پیامبران قبل از پیامبر اسلام (ص) پاداش دنیا و آخرت، اوضاع برزخ و قیامت، شفاعت، حبط اعمال، آثار عمل پس از مرگ، مفهوم مشیت الهی، جبر و اختیار، معنای برخی از اسما و صفات الهی، قضا و قدر، نبوت، امامت، مفهوم عبودیت و انواع مناظره با مخالفان شیعه و جایگاه عقل در مکتب اهل ‎بیت مورد شرح و بررسی قرار گرفته و مستنداتی از آیات و روایات و دلایل عقلی بر استدلال آن ‎ها ارایه گردد.

«عبقات الأنوار فى اثبات امامة الائمة الاطهار»، تالیف سید میر حامد حسین هندى نیشابورى است که در رد باب امامت کتاب «تحفه اثنا عشریه» عبدالعزیز دهلوى که در رد عقاید شیعه نوشته شده، مى‏ باشد. عبقات در نقض و رد باب هفتم کتاب تحفه در زمینه ادله امامیه بر امامت امیر مؤمنین على (ع) نگاشته شده است. وى در این کتاب مى ‏کوشد تا فلسفه امامت را روشن کند و نشان دهد که اسلام آن دینى نیست که در دربار خلفا مطرح بوده است. میرحامد حسین در این کتاب حرف به حرف مدعیات دهلوى را با براهین استوار و مستند نقض کرده است. وى کتاب خود را در دو منهج به همان صورتى که در باب هفتم کتاب تحفه آمده، سامان بخشیده است.

«الاعتقادات» کتابی است کلامی که مرحوم شیخ صدوق در آن با استناد به روایات و احادیث وارده از معصومان علیهم‌ السلام به اثبات عقائد شیعی می‌ پردازد. شیخ این کتاب را به هنگام مسافرت به نیشابور بنا به درخواست عالمان آن دیار که از وی خواستند به صورت اجمال و مختصر عقائد شیعیان را برای آنان بیان کند املاء نمود. از آن جا که شیخ صدوق اساسا یک محدث است، چه در فقه و چه در عقاید، خود را محدود به معارف قرآن و روایات می‌ بیند. این التزام تا بدان حد است که حتی در کتاب‌ های فقهی و اعتقادی‌ اش از الفاظ و تعابیر احادیث سود می‌ جوید و تا حد ممکن از آوردن آرای خویش پرهیز می‌ کند. کتاب المقنع در فقه و کتاب الاعتقادات (عقاید امامیه) نمایانگر تفکر و بیانگر سبک و شیوه اوست. در واقع باید کلام ابن بابویه (صدوق) را متون احادیث دانست که با کمترین تصرف ممکن در قالب یک نظام کلامی ریخته شده و تدوین گشته است. این کتاب مشتمل بر ۴۵ باب است که عناوین برخی از این ابواب بدین شرح است: بیان اعتقادات شیعه در توحید، صفات ذات و صفات افعال، افعال بندگان، جبر و تفویض، اراده، مشیت، قضا و قدر، فطرت و هدایت، استطاعت، بداء، لوح و قلم، عرش و کرسی، نفوس و ارواح، موت و رجعت، رستاخیز و مباحث مربوط به آن، بهشت و دوزخ، وحی، امر و نهی، قرآن، مقام انبیا و رسل و حجج و ملائکه و عصمت ایشان، نفی غلو و تفویض، تقیه، مقام اجداد پیامبر، شان علویان، احادیث و مفسر، حظر و اباحه و...

«علل الشرایع»، مجموعه روایاتی از حضرت رسول اکرم - صلی الله علیه و آله - و امامان معصوم - علیهم السلام - درباره علت برخی از احکام شرعی و عقیدتی است. این کتاب مانند کتاب های دیگر شیخ صدوق، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار داشته و از معتبرترین اصول روایی شیعه می باشد که در مجموعه های روایتی بزرگ شیعه مانند بحارالانوار و وسائل الشیعه از آن استفاده شده و به آن استناد نموده اند. علل الشرائع برای شناخت علت برخی از احکام اسلام و فلسفه وجودی آنها ـ مانند اینکه چرا خداوند نماز را واجب گردانیده و ... ـ بسیار راه گشا است. هم چنین دلیل برخی از مباحث عقیدتی در این کتاب بیان شده است به عنوان مثال: علت برتری پیامبران از فرشتگان و علت احتیاج ما به پیامبر و امام به صورت مبسوط توضیح داده شده است. علاوه بر این، دلیل برخی از مباحث تاریخی به طور مستند ذکر شده است؛ مانند علت حرمت شکار در روز شنبه بر یهودیان و اینکه چرا فاطمه زهرا - علیها السلام - شبانه دفن شد و مباحث مفید دیگر. در مجموع، علل الشرایع کتابی ارزشمند و قابل توجه می باشد که با توجه به روایات اهل بیت رسول خدا - علیهم السلام - نگاشته شده است. علامه مجلسی می فرماید: کتاب های شیخ صدوق در حد کتب اربعه اند و او در اجازات روایی ما از مشایخ بزرگ شیعه بوده و بسیاری از علما و فقهای شیعه از آنها روایت نقل کرده اند. برخی موضوعات مورد بحث در این کتاب عبارت اند از: چگونگی ازدواج فرزندان آدم علیه السلام علت ورود حضرت علی علیه السلام به شورا دلیل بلند خواندن نماز صبح علت وجوب زکات چرا وصیت در یک سوم اموال صحیح است سند حرمت گوشت حیوانات وحشی.

«رسالة في تأثير الزمان و المكان على استنباط الأحكام»، حاصل قلم آیت الله شیخ جعفر سبحانی است كه در سال ۱۴۱۸ ق به زبان عربی تأليف شده است. زمان و مكان و تأثيرات آن در اجتهاد يكى از مباحث مهم و قابل توجه است كه هر فقيهى در استنباط احكام بايد مد نظر قرارش بدهد. شايد بتوان امام راحل را در عصر جديد احيا كننده اين نظريه برشمرد. مؤلف، كتاب را در سه فصل تنظيم كرده است: فصل اول در تأثيرات زمان و مكان در استنباط احكام شرعيه مى‌ باشد. فصل دوم در جايگاه زمان و مكان در احکام حکومتی است. فصل سوم در تأثير زمان و مكان در فقه اهل سنت مى‌ باشد.

«كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد (قسم الالهيات)»، با مقدمه و تعليقه آيت اللّه سبحانى، در سال 1416 قمرى در موضوع كلام مى ‏باشد. تجريد الاعتقاد نوشته مرحوم خواجه نصيرالدين طوسى كه مرحوم آقا بزرگ طهرانى در الذريعه آن را تجريد الكلام فى تحرير عقائد الاسلام ناميده است. از وزين ‏ترين، دقيق ‏ترين و محكم ‏ترين متون كلامى است كه منطبق بر عقائد اماميه مى ‏باشد. اين كتاب در پاره ‏اى از موارد داراى مطالبى پيچيده مى ‏باشد كه صاحب تعليقه، يعنى آيت الله سبحانى در صدد حل آن معضلات برآمده ‏اند.

کتاب «ختم نبوت» نوشته شهید مطهری رویکردی است کلامی، فلسفی و عرفانی درباره نبوت حضرت محمد (ص). در این پژوهش به تبیین و تحلیل مبحث نبوت پرداخته شده و دیدگاه اندیشمندان کلامی، فلسفی، عرفانی و تفسیری (قرآنی) در مورد نبوت منعکس گردیده است. استاد در ابتدای بحث خود، به تبیین جایگاه ختم نبوت می پردازد. ختم نبوت جزء اعتقادات ضروری اسلامی به شمار می رود به این معنا که اندیشه ظهور پیغمبر دیگر، مانند انکار یگانگی خدا یا انکار قیامت با ایمان به اسلام همواره ناسازگار شناخته شده است. بررسی موضوع ختم نبوت بین اندیشمندان اسلامی سابقه داشته است؛ اما نحوه مواجهه استاد مطهری با این موضوع کاملاً جدید به نظر می رسد که البته میزان و ابعاد تازگی طرح مباحث استاد در این زمینه نیازمند بررسی تاریخی و مقایسه ای است. در مورد شیوه طرح بحث استاد در موضوع ختم نبوت، نقش اقبال لاهوری نیز قابل توجه است. اقبال در مورد ختم نبوت سخنی در مورد چرایی این رویداد دارد که البته مورد پذیرش استاد مطهری قرار نگرفته است که به ویژه در کتاب «وحی و نبوت» آن را مورد نقد قرار داده است. همچنین اقبال در موضوع جایگاه اجتهاد مطالبی بیان کرده که چه بسا الهام بخش استاد مطهری در تبیین لوازم نظری و عملی ختم نبوت بوده است. استاد در تبیین چرایی ختم نبوت به ارتباط محفوظ ماندن قرآن از تحریف و تغییر و نابودی با ختم نبوت اشاره می کند. به اعتقاد استاد مطهری، یکی از علل تجدید رسالت و ظهور پیامبران جدید، تحریف و تبدیل هایی است که در تعلیمات و کتب مقدس پیامبران رخ می داده است. بر همین اساس غالب پیامبران مبعوث می شدند تا احیا کننده سنن فراموش شده و اصلاح کننده تعلیمات تحریف یافته پیشینیان خود بوده اند. استاد مطهری در ادامه به نقش تکامل بشری در این زمینه می پردازد. استاد یکی از ارکان خاتمیت را بلوغ اجتماعی بشر می داند به حدی که می تواند حافظ و نگهبان مواریث علمی و دینی خود باشد و خود به نشر و تبلیغ و تعلیم و تفسیر آن بپردازد. استاد در بخش دیگری از کتاب، بر این نکته تأکید می ورزد که لازمه ختم نبوت، قطع هر گونه رابطه معنوی و روحانی میان جهان غیب و جهان انسان نیست. استاد با ذکر نمونه هایی از قرآن نشان می دهد که برقراری ارتباط با جهان غیب منوط به نبوت نیست. مباحث بعدی استاد در پاسخ به پرسش هایی شکل می گیرد که اعتقاد به ختم نبوت زمینه ساز آن است. با پذیرش ختم نبوت، در واقع ماندگاری آیین اسلام را برای همیشه پذیرفته ایم و آن را معیاری برای ساماندهی زندگی بشر برای همه دوره ها و شرایط می دانیم. اعتقاد به جاودانگی اسلام این پرسش جدی را به وجود می آورد که در جهانی که همه چیز آن تغییر می کند چگونه می توان از جاودانگی اسلام دفاع کرد؟ اگر اسلام مدعی پاسخگویی به نیاز آدمیان است چگونه تغییر ناپذیری اسلام، با تغییر نیازهای انسانی قابل جمع است؟ استاد در ادامه از اجتهاد به عنوان مکانیسمی که تضمین کننده روش مندی و ضابطه مندی هماهنگی اسلام با تحولات جدید است، یاد می کند و از ضرورت اجتهاد و روند تکاملی آن سخن می گوید.

دانش کلام و مسایل جدید کلامی یکی از مهم ترین و چالش برانگیزترین دانش های روزگار ما است. از این رو شایسته است پژوهشگران با پژوهش کافی به این گونه مسایل بپردازند. جهانی که در آن به سر می بریم با پرسش هایی در حوزه های سکولاریزم، پلورالیسم، قرائت پذیری دین، رابطه علم و دین، رابطه عقل و دین، تساهل و تسامح و... روبرو است که همه این موضوع ها به کلام جدید مربوط است. موضوع اصلی و مورد بحث در کتاب «رویکردهای جدید کلامی در حکومت مصلح» نوشته عبدالحسین خسرو پناه این است که آیا حکومت مصلح جهانی با این رویکردهای جدید کلامی سازگاری دارد؟

مجموعه وسیعی از مناظرات كلامی و احتجاجی در تاریخ فرق اسلامی است راجع به مسئله امامت. یك طرف این مناظرات شخصیتی مدافع اندیشه شیعه و اثبات حقانیت این مذهب و در طرف دیگر افرادی از اهل ‏سنت به دفاع از دیدگاه خود می ‏پردازند. مولف در كتاب «مناظرات في الإمامة» این مناظرات را با تفحص در متون روایی و تاریخی و كلامی به دست آورده و به ترتیب تاریخی آنها را مدون ساخته است. مناظره امام علی (ع) با ابوبكر، مناظره امام باقر (ع) با هشام بن عبدالملك، مناظره امام صادق (ع) با غیلان بن جامع، مناظره شیخ مفید با قاضی عبدالجبار، مناظره شیخ كاظمی با آلوسی، مناظره پدر شیخ بهایی با بعضی از فضلای حلب، بحث در عدالت صحابه، حدیث ائمه اثنی‏ عشر، مناظره سیدمهدی روحانی در حكم مسح پاها در وضو برخی از مهم ترین عناوین این مناظرات را تشكیل می‏ دهد. موضوع اكثر مناظره‏ ها بحث امامت است اما دیگر عقاید اختلافی شیعه و سنی هم در مناظره ها منعكس شده است.

بحوث فی الملل و النحل تالیف فقیه محقق آیت‌ الله سبحانی است که به زبان عربی جهت بیان آراء و عقائد فرق اسلامی تالیف شده است. در تالیفات اسلامی، کتاب‌ های زیادی در این زمینه نوشته شده است من جمله الفصل فی الملل و النحل تالیف علی بن خرم مظاهری، ملل و نحل شهرستانی، الفرق الاسلامیه کرمانی و... مولف در جمع آوری عقاید، هرگونه هوا و مصالح شخصی و عواطف دینی و تعصبات باطل و هر گونه تساهل در ضبط عقاید و مذاهب را کنار گذاشته و از کتب غیر قابل اعتماد استفاده نکرده، مخصوصا کتاب‌ هایی که دشمنان یک قوم در مورد آنها نوشته‌ اند. ایشان هیچ مطلبی را در مورد مذهبی یا شخصی ننوشته‌ اند مگر اینکه با دقت کافی مصادر آن را پیدا کرده و به کتبی مراجعه کرده‌ اند که توسط بزرگان و علمای آنها نگاشته‌ اند، مؤلف با عنایت خاصی عقاید امت‌ ها را تحلیل و نقد می‌ کنند لذا این کتاب علاوه بر بیان عقاید، اثری کلامی در بیان زندگی و حالات بزرگان فرق است. ایشان پس از بیان علت تفرق امت اسلام بعد رسول اکرم صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ به هفتاد و سه فرقه و علت شروع اختلاف در عصر رسالت، ده فرقه از امم اسلامی را ذکر می‌ کنند.