مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. آنچه در این جلد به آن پرداخت شده است: - باب أدعیه عید الفطر و زوائد آداب صلاته و خطبها ی - باب أدعیه عید الأضحی و بعض آداب صلاته و خطبها - باب عمل لیلتی العیدین و یومهما و فضلهما و التکبیرات فیهما و فی أیام التشریق - باب النوادر - باب صلاه الکسوف و الخسوف و الزلزله و الآیات - أبواب سائر الصلوات المسنونات و المندوبات و هی أیضا تشتمل علی أنواع - أبواب الصلوات المنسوبه إلی المکرمین و ما یهدی إلیهم و إلی سائر المؤمنین - باب صلاه النبی و الأئمه علیهم السلام - باب فضل صلاه جعفر بن أبی طالب علیه السلام و صفتها و أحکامها - باب الصلوات التی تهدی إلی النبیّ و الأئمه صلوات اللّه علیهم أجمعین و سائر أموات المؤمنین - أبواب الاستخارات و فضلها و صلواتها دعواتها - باب ما ورد فی الحث علی الاستخاره و الترغیب فیها و الرضا و التسلیم بعدها - باب الاستخاره بالرقاع - باب الاستخاره بالبنادق - باب الاستخاره و التفؤّل بالقرآن المجید - باب الاستخاره بالسبحه و الحصا - باب الاستخاره بالاستشاره - باب الاستخاره بالدعاء فقط من غیر استعمال عمل یظهر به الخیر أو استشاره أحد ثمّ العمل بما یقع فی قلبه أو انتظار ما یرد علیه من اللّه عزّ و جلّ - باب النوادر (و فیه فذلکه الأبواب) - أبواب الصلوات التی یتوصّل بها إلی حصول المقاصد و الحاجات سوی ما مرّ فی أبواب الجمعه و الاستخارات -باب صلاه الاستسقاء و آدابها و خطبها و أدعیتها -باب صلاه الحاجه و دفع العلل و الأمراض فی سائر الأوقات -باب الصلاه و الدعاء لمن أراد أن یری شیئا فی منامه -باب نوادر الصلاه

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. آنچه در این جلد به آن پرداخت شده است: - باب ما ینبغی أن یقرأ کلّ یوم و لیله - أبواب النوافل الیومیّه و فضلها و أحکامها و تعقیباتها - باب جوامع أحکامها و أعدادها و فضائلها - باب نوافل الزوال و تعقیبها و أدعیه الزوال - باب نوافل العصر و کیفیتها و تعقیباتها - باب نوافل المغرب و فضلها و آدابها و تعقیباتها و سائر الصلوات المندوبه بینها و بین العشاء - باب فضل الوتیره و آدابها و عللها و تعقیبها و سائر الصلوات بعد العشاء الآخره - باب فضل صلاه اللیل و عبادته - باب دعوه المنادی فی السحر و استجابه الدعاء فیه و أفضل ساعات اللیل - باب أصناف الناس فی القیام عن فرشهم و ثواب إحیاء اللیل کله أو بعضه و تنبیه الملک للصلاه - باب آداب النوم و الانتباه زائدا علی ما تقدم - باب علّه صراخ الدیک و الدعاء عنده - باب آداب القیام إلی صلاه اللیل و الدعاء عند ذلک - باب کیفیه صلاه اللیل و الشفع و الوتر و سننها و آدابها و أحکامها - باب نافله الفجر و کیفیتها و تعقیبها و الضجعه بعدها

کتاب الدین الخالص او ارشاد الخلق الی الحق نوشته محمود محمد خطاب السبکی (1274 هجری قمری ـ 1352 هـ ق) از علمای مالکی مذهب الازهر می‌باشد که در آن دیدگاه ابن‌تیمیه درباره نزول خداوند به آسمان دنیا را رد کرده و ابن‌تیمیه را متهم به بهتان و افتراء زدن به علما و سلف می‌کند و تمسک به ظواهر در این موارد را مخالفت با معقول و منقول و خروج از دین قائل شدن به تشبیه و تجسیم می‌داند. سبکی در کتاب، آیات و روایات مربوط به صفات خبری خداوند که از متشابهات می‌باشند را تبیین کرده و نظرات ابن‌تیمیه و کسانی که فقط ظاهر آنها را اخذ می‌کنند و از تأویل آنها خودداری می‌کنند را نقد کرده و هرگونه تشبیه و تجسیم را از ساحت مقدس ربوبی را رد می‌کند. وی می‌نویسد: آنچه که ابن‌تیمیه در کتابش «شرح حدیث النزول» به اسحاق بن راهویه و عبدالله بن طاهر و جمهور محدثین و احمدبن حنبل نسبت داده که می‌گویند: خداوند به آسمان دنیا نزول می‌کند و عرش از او خالی نمی‌باشد، (این کلام ابن‌تیمیه) علاوه بر این که دارای تناقض می‌باشد، لازمه اش اثبات مکان برای خدا هست و در حالی که با ادله قطعی نقلی و عقلی بطلان آن ثابت شده است و نتیجه این ادعا، محتاج و مرکب بودن خداوند می‌باشد؛ لذا این کلام (ابن‌تیمیه) بهتان بر علما و افتراء بر سلف این امت می‌باشد، همچنین متشابهات را باید تأویل کرد و نباید به ظاهرشان اکتفا کرد و اگر کسی به ظاهر آنها تمسک کند مخالفت با معقول و منقول کرده و از دین خارج شده و قائل به تجسیم و تشبیه می‌شود. برخی موضوعاتی که در این مجلد به آن پرداخته شده است عبارتند از: -

‌تَذکِرَة الفقهاء، اثری جامع در فقه استدلالی و تطبیقی با گرایش فقهیِ امامی، به عربی، نوشته حسن بن یوسف بن مطهر حلّی مشهور به علامه حلّی، دانشمند امامی قرن هفتم وهشتم است. علامه حلّی، این کتاب را به درخواست فرزندش محمد، معروف به فخرالمحققین، نوشت و چنان‌که در مقدمه تأکید کرده، در این کتاب به اختصار فتاوا و ادله فقهی را بر پایه فقه امامی و با اشاره به آرای مخالف و داوری میان مذاهب به روشی منصفانه آورده است. به گفته مؤلف، کتاب در چهار قاعده تنظیم شده، اما به غیر از دو قاعده عبادات و عقود، بقیه آن در دسترس نیست. هر قاعده نیز مشتمل بر شش کتاب است. مؤلف در هر مسئله ابتدا نظر مقبول خود را در قالب بیان نظریه فقیهانی از امامیه که با آن نظر موافق اند، نوشته وسپس با آوردن نام برخی موافقان از میان صحابه و تابعین و فقهای مذاهب دیگر و با استناد به ادله مورد قبول عامه و خاصه به تحلیل آن پرداخته است. در بیان نظریه های مخالفان با توجه به احاطه خود بر آرای فقهی امامیان و اهل سنّت و ذکر ادله آنان، گاهی به نقد و پاسخگویی پرداخته و چه بسا پاسخهایی مفروض در توجیه آن‌ها ذکر کرده و خود به آن‌ها پاسخ داده است. بدین ترتیب، در بسیاری از فروع و مسائل فقهی، نوعی مناظره و گفتگوی علمی بر پایه مبادی مفروض صورت گرفته، ولی در برخی مسائل (بیشتر در ابواب معاملات) به ذکر نظریات مخالفان اکتفا نموده است، بی آن‌که به پاسخگویی بپردازد. از فقهای شیعه، علاوه بر آرای شیخ طوسی که بسیار موردتوجه مؤلف بوده، نظریات شیخ صدوق، شیخ مفید، ابن جنید، ابن ابی عقیل، علی بن بابویه، سلار دیلمی و ابوالصلاح حلبی بیشتر ذکر شده است. از میان پیشوایان اهل سنّت نیز به آرای شافعی بیش از دیگران پرداخته و گاه نظر برخی پیروان مذاهب چهارگانه، مانند محمد بن حسن شیبانی و ابویوسف و زُفَر و جصّاص (رازی) و اسماعیل مُزنی و داود ظاهری هم مورد توجه قرار گرفته است. همچنین آرای بسیاری از فقهای صحابی و تابعی، از جمله ابن عباس، ابن مسعود، ابن ابی لیلی، ابن عمر، مجاهد، انس بن مالک، حسن بصری،سفیان ثوری، عطاء بن ابی رَباح، محمد بن شهاب زُهْری، ابراهیم نخعی، سعید بن مسیّب،محمد بن سیرین و قَتادة بن دِعامه، ذکر شده است. گاهی نیز به آرای مذاهب دیگر مانند زیدیه و قاسمیه (شاخه ای از زیدیه پیروان قاسم بن ابراهیم رسّی) اشاره شده است. بر این اساس، برخی محققان تذکرة الفقهاء را از مهمترین منابع فقه مقارَن (تطبیقی) و گروهی دیگر آن را از جمله منابع موجود در باره علم الخلاف (خلافیات) می دانند.

کتاب وافی مهمترین اثر حدیثی فیض و از جوامع احادیث امامیه است. در واقع می توان گفت که وافی یکی از بزرگترین، مهمترین و جامع ترین آثار حدیثی شیعه از دوره صفویان است که در آن اخبار و احادیث مربوط به: اصول، فروع، سنن و احکام اسلامی منقول در کتب اربعه متقدم امامیه یعنی: الکافی، من لایحضره الفقیه، التهذیب و الاستبصار گرد آمده است. او پس از گردآوری همه احادیث کتاب های چهارگانه پیشین، احادیث مکرر را حذف نموده، آن گاه آیه هایی از قرآن کریم در مورد هر یک از اصول و فروع دین آورده است و هر جا که آیه یا حدیثی نیاز به توضیح و تاویل داشته، به شرح آن پرداخته و دشواری های متنی و لغوی آن را نیز حل کرده است. اهمیت این کتاب از آن جا آشکار می شود که علاوه بر ویژگی های یاد شده، خواننده را از مراجعه دوباره یا هر باره به کتاب های چهارگانه پیشین بی نیاز می سازد. مولف خود بيان مي كند كه اين كتاب را الوافي ناميدم چون مشتمل بر تمامي مطالب مهم مي باشد و از مطالب مبهم پرده برمي دارد. سمّیته بالوافی لوفائه بالمهمّات و کشف المبهمات. مرحوم فیض در مقدمه کتاب وافی انگیزه خود از تألیف این کتاب را مشاهده کاستی های موجود در کتب اربعه بیان ‌کرده است. این کاستی ها عبارت‌اند از: 1.