مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق حاضر به سنت عزاداری در سیره اهل بیت (علیهم السلام) می پردازد. این تحقیق، پژوهشی کاربردی است، و بر مبنای روش گرد آوری اطلاعات، تحقیقی کتابخانه ای به شمار می آید. مسأله عزاداری از دیر‌باز و از زمان پیدایش انسانها بر روی کره زمین وجود داشته است. هر قوم و ملتی به شیوه ای حزن و اندوه درون خود را در قالب عزاداری بر درگذشته خود بروز می‌دهد. دین اسلام هم بر مبنای کتاب خدا و سنت پیامبر و اوصیای ایشان، شیوه مطلوب عزاداری را به ما آموخته است. این سنت در طول گذشت سالها و قرون، دست‌خوش تغییر و تحریف گردیده است. تحقیق حاضر بر آن است تا سوگواری دوران حضور پیشوایان دین و امامان هدایت را حتی الامکان با توجه به منابع و متون اصلی مورد بررسی قرار دهد. با ملاحظه طریقه و آداب عزاداری در آن عصر و مقایسه آن با عزاداری هایی که در حال حاضر در میان مردم مرسوم شده است، تحریفاتی که در طول قرون به عزاداری ها ملحق گردیده پی برده می‌شود. همچنین روش صحیح عزاداری با توجه به سیره معصومان (علیهم السلام) در برگزاری مراسم سوگواری برای خواننده مشخص می‌گردد. از طرفی با تقویت نمادهای مورد تأیید در عزاداری، به هرچه بهتر برگزار شدن مجالس عزای اهل بیت (علیهم السلام) می‌توان یاری نمود. این آگاهی ها درکی روشن پیرامون روش صحیح عزاداری، باید ها و نباید های آن و مسائلی از این قبیل به ما منتقل می نماید.

موضوع این رساله چنان که از نامش برمی‌آید، بررسی کلیات عرفان سنائی است . این رساله در یک مقدمه وچهار بخش تنظیم شده است . بخش آغازین آن به بررسی مبانی نظری عرفان سنائی می‌پردازد. در این بخش موضوعاتی از قبیل خداشناسی و توحید، هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، دنیا و امورات دنیوی، علم و علم‌آموزی، اخلاقیات ، مرگ و زندگی اخروی، شریعت و پیوند آن با طریقت و برخی موضوعات عرفانی دیگر نظیر حالات عرفانی، پیر و مرشد، خرقه و خانقاه و سماع صوفیانه مورد بررسی قرار گرفته است . بخش دوم رساله به بیان سلوک عملی اختصاص دارد. در این بخش به بررسی نظرات سنائی درباره مقامات عرفانی و دیگر اعمال صوفیانه - در سلوک طریقت انجام آنها ضروری است - می‌پردازیم. بخش سوم رساله حاضر به سیری در غزلیات می‌پردازد که در آن مضامین عرفانی نظیر عشق و عاشق و معشوق و همچنین بحثی درباره "تجلی شریعت در غزلیات " مطرح شده است . بخش چهارم هم به بررسی مسائل و مبانی عرفانی در قلندریات سنائی اختصاص دارد که در آن به موضوعاتی چون خرابات ، شخصیتهای نمادین خرابات ، بررسی مسائل و موضوعات شرعی در قلندریات پرداخته‌ایم. همچنین در بخش آغازین مقدمه کوتاه درباره سنائی و شعر او آمده است .

پس از حوادث مهمی که در تاریخ اسلام برای اهل‌بیت? رخ داد، خون تازه‌ای در کالبد امت اسلامی به جریان افتاد و پژواک آن در طول قرن‌ها طنین‌افکن شد. ادبیات از مهم-ترین حوزه‌هایی بود که از این حوادث به طور روشن متاثر شد، به گونه‌ای که بخش قابل ملاحظه‌ای از ادبیات متعهد کشورهای اسلامی به زبان‌های مختلف اعم از عربی، فارسی، ترکی و... به بیان این حوادث اختصاص یافت. این‌گونه دلسروده‌ها نه تنها مفاهیم اعتقادی تشیع را نزد شیعیان ریشه‌دارتر ساخته بلکه ذکر فضایل اهل‌بیت? را به زبان شعر ماندگارتر کرده است. صاحب ‌بن‌ عباد؛ این سیراب‌گشته‌ی چشمه‌‌سار اهل بیت? نیز در نشر فرهنگ و فضایل این خاندان پاک کوشیده و همواره در مسیر معرفی اسلام راستین ثابت‌قدم و استوار بوده و عقاید خویش را در قالب شعر بیان کرده است. در این پژوهش برآنیم تا با روش توصیفی-تحلیلی پس از بیان اوضاع سیاسی-فرهنگی عصر شاعر و شرح زندگی‌نامه‌ی وی به بررسی و تحلیل ویژگی‌های فنی شعر صاحب و مضامین شعری ایشان پیرامون اهل‌بیت? بپردازیم.

از آن هنگام که خداوند متعال حضرت ختمی مرتبت را به خلعت رسالت شرافت بخشید وبا کلامی شیوا ودل نشین تمامی ملل جهان را به اسلام دعوت نمود؛ شاعران نیز ذوق واستعداد ذاتی خویش را باشعور دریافته از اسلام ترکیب نموده وشعررا در خدمت اهداف اسلام قرار دادند.پس از ورود اسلام به ایران الگو برداری ووام گیری فکری و اخلاقی شاعران و ادیبان از شخصیت ورفتار ووقایع زندگی پیامبر (ص) وائمه علیهم السلام بسیارچشمگیر است. شعر دری آیینه ای است که سخنان و راهبردها و دستورهای دینی واندیشه های اهل بیت (ع) را در خود متبلور ساخته است. منظور از اهل بیت دراین پژوهش، حضرت زهرا (س) و ائمه معصومین (ع) است.شاعران پارسی گوی در اشعار خویش اعتقادات کلامی، مذهبی و افکار مردم زمانه را به سلک نظم درآورده اند.تاکنون سیمای اهل بیت پیامبر اکرم (ص) در متون ادبی چنانکه باید بررسی نشده است بنابراین هدف از این پژوهش بررسی اشعار شاعران از این حیث تاپایان قرن ششم است؛ دوره ای که بیشتر شاعران پیرو مذهب تسنن بوده و دیدگاه آنان نسبت به خاندان رسالت همانند شیعیان توأم با ولایت پذیری نیست. امّا این عده شاعران پارسی گوی نیز بر حسب باور اعتقادی خویش در اشعار خود با احترام از ایشان سخن گفته و مضمون پرداخته اند.در این پژوهش روش تحقیق اسنادی، کتابخانه ای است. ابتدا مختصری به زندگی هریک از این بزرگان پرداخته ایم سپس آیات، احادیث وروایاتی که شاعران بدان ها تلمیح نموده اند باذکر منبع ومأخذ آورده شده و درمرحله ی بعد اشارات به زندگی وفضایل وصفات والای اخلاقی ایشان که مورد استفاده شاعران قرار گرفته اند آمده است درانتها سایر مواردی که شعرا مورد بهره برداری خویش قرار داده اند بررسی وتحلیل شده است.اگرچه بسیاری براین باورند که در دوره ی مذکور اشعار زیادی درمورد ائمه علیهم السّلام در بین متون منظوم یافت نمی شود اما باتوجه به کندو کاوی که در این جستار صورت گرفت خلاف این نظریه اثبات می گردد.

مدایح دل انگیز شاعران در مورد اهل بیت عصمت و طهارت و مراثی جان گداز آنها، در تاریخ ادب عرب بازتاب گسترده‌‌ای دارد. کسانی همچون حسان بن ثابت و کعب بن زهیر از همان آغاز اسلام سروده‌های صادقانه در مدح و منقبت ختم الرسل، محمد مصطفی(ص) و اهل بیت او نگاشته‌اند. و در هر دوره‌‌ای از تاریخ شاعرانی دل سوخته و عاشق اهل بیت(ع) تولی خود را نسبت به مقام شامخ اهل بیت(ع) و تبرّی خود را نسبت به دشمنان آن والا مقامان عرضه کردند و نام خود را در دفتر شاعران شیعی متعهد به ثبت رساندند.احمد الوائلی از جمله‌ی این شاعران حقیقت جوی معاصر عراق است که در شهر علم و ایمان نجف، متولد و در همان‌جا بزرگ شد، وی با توجه به مصادیق عقیدتی، محیطی و اجتماعی خود به سرودن شعر پرداخته در اشعار اهل بیت(ع) توانسته است با عاطفه صادقانه، عشق و علاقه خود را نسبت به جایگاه والای اهل بیت(ع) نشان دهد. وائلی با شخصیت خطابی و علمی کوشیده است تا از مدح و منقبت اهل بیت(ع) استفاده سیاسی و اجتماعی کند. او با اعتقاد راستین خود به قرآن و اهل بیت(ع) درصدد است مردم را به راه راست هدایت کند.در این مجال برآنیم مقام شامخ اهل بیت(ع) را از خلال اندیشه ادبی احمد الوائلی بررسی کنیم.

ادبیات در شکل و محتوا با دین همسویی‌های فراوانی دارد و به همین دلیل بیشترین آمادگی را برای آمیزش با آموزه‌های دینی دارد. این امر باعث شده تا «ادبیات دینی» یا «ادبیات مذهبی»، پیشینه‌ای به قدمت تمدن و فرهنگ بشری داشته باشد. در ایران نیز از آغاز شکل‌گیری ادبیات فارسی همواره شاعران و ادیبان از آموزه‌های دینی ـ مذهبی بهره برده‌اند که پس از دوره صفویه، ادبیات فارسی به‌دلیل تلاش‌های شاه اسماعیل صفوی و دیگر حاکمان صفوی در ترویج فرهنگ دینی به‌ویژه تفکر شیعی جانی دیگر یافت و فصلی نو در ادبیات فارسی گشوده شد و اغلب شاعران مشهور دوره صفویه از جمله محتشم کاشانی، شیخ بهائی، صائب تبریزی، کلیم کاشانی و دیگران با استفاده از عناصر و سازوکارهای ادبی توانستند برخی از مفاهیم و مضامین دینی از جمله تفکر شیعی را به تصویر بکشند و سیمای اهل بیت را در تار و پود شعر به زیباترین شکل و در قالب هنر به اهل علم وادب ارائه دهند. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای ـ اسنادی می‌باشد. و عمده‌ترین دستاورد و نتیجه این پژوهش به شرح زیر می‌باشد: نعت پیامبر و ثنای امیرالمومنین (ع) و رثای امام حسین (ع) در شعر این شاعران از بسامد بالایی برخوردار است؛ فضایل اهل بیت، شرح معجزات و پیروزی‌های آنان در جنگ با دشمنان و معاندان دین، مظلومیت و شهادت آن بزرگواران از دیگر مباحث مطرح در شعر آنان است.

شعر در فرهنگ های مختلف ویژگی های خاص خود را دارد و با رویکردهای گوناگونی به آن نگاه شده است. در مقالۀ حاضر با رویکرد پدیدارشناختی به شعر نگریسته ایم و از دیدگاه یکی از پدیدارشناسان فرانسوی، میکل دوفرن، شعر را مورد بررسی قرار داده و به تقابل این دیدگاه با دیدگاه ساخت گرایان اشاره کرده ایم. دوفرن متأثر از هوسرل و با استفاده از دو اصطلاح «نوئما» و «نوئسیس» نشان می دهد که رویکرد پدیدارشناسی به شعر چه تفاوتی با رویکرد ساخت گرایی می تواند داشته باشد. به اعتقاد او تفسیرهای ساخت گرایان به لذت بردن و درک شعر کمک چندانی نمی کند؛ زیرا این رویکرد هیچ گاه ما را به جهان اثر و تجربة زیستة شاعر نزدیک نمی کند؛ درحالی که در رویکرد پدیدارشناختی با حرکت از نوئما به نوئسیس می توان به جهان اثر راه یافت و از ادراک معمولی به ادراک زیبایی شناختی رسید. دوفرن جهان اثر را جهان بازنمایی شده نمی داند، بلکه به باور او جهان اثر، جهانی است که به تجربة زیستة شاعر برمی گردد و به چنین جهانی نمی توان با قواعد ساخت گرایی راه یافت. در این جستار کوتاه با روش توصیفی- تحلیلی، این دو رویکرد به شعر بررسی می شود.

اسماعیل بن عباد، ملقب به صاحب؛ شاعر و نویسندهعربی سرای فرهیخته ایرانی، قرن چهارم هجری است. وی در سال326هـ . ق در زمان حکمرانی آل بویه، در اصفهان دیده به جهان گشود و در سال385هـ . ق نیز در ری وفات یافت. صاحب بن عبّاد در علم کلام، تفسیر، حدیث، لغت، نحو، عروض، نقد، تاریخ و رجال مهارت فراوانی داشته است. وی ادیب و سراینده‌ای شیعی است، که در بسیاری از اشعار خود، تعهد و پایبندیش را به مذهب شیعه و دفاع از حقّانیت اهل بیت علیهم السلام نمایان ساخته است. منشأ و خاستگاه بسیاری از اشعار او آیات قرآن و احادیث و سخنان پیامبر(ص) و سیره‌ی عملی امام علی(ع) می‌باشد. در دیوان او اغراض گوناگونی چون مدح، رثا، وصف، هجا، حکمت، غزل و اخوانیات به چشم می‌خورد. اما حجم گسترده‌ای از دیوان وی به مدح اهل بیت علیهم السلام به ویژه حضرت علی (ع)اختصاص دارد. از بارزترین ویژگی‌های شعری صاحب، نوآوری وی در گزینش موضوعات و مضامین متنوّع شعری‌ می‌باشد. در این رساله که هدف از نگارش آن بررسی مهم‌ترین درون مایه‌های شعری صاحب می‌باشد، مسائل و موضوعاتی مورد بحث و کنکاش قرار گرفته‌ است که عبارت‌انداز:اوضاعسیاسی، اجتماعی و فرهنگی، مذهبی دوره آل بویه، زندگی و احوال صاحب بن عباد، فنون و اغراض شعری وی، برجسته‌ترین مضامین و درون مایه‌های دیوان صاحب مانند: مباحث کلامی، پندها ومسایل اخلاقی و اجتماعی، تلمیحات تاریخی،و غیره. همچنین در قسمت زیبایی شناسی شعر صاحب نیز از مهم‌ترین آرایه‌های بیانی و بدیعی که سبب زیبایی و آراستگی کلام وی شده‌اند، سخن به میان آمده است.

پژوهش حاضر به نظرگاه فکری دوانی در شرح و تفسیر برخی اشعار حافظ پرداخته است. در این اثر بر آن بوده‌ایم که آرا و اندیشه‌های محقق دوانی را در تفسیر اشعار حافظ شیرازی توصیف و تحلیل کنیم. در تدوین این تحقیق ابتدا کلیه‌‌ی آثار پارسی و تازی چاپی دوانی را بررسی و از خلال مطالعه‌ی آنها اصول و مبانی اندیشه‌ی او را تعیین کرده‌ایم و سپس با استفاده از رساله‌هایی که وی در شرح اشعار حافظ نوشته و همچنین با مراجعه به دیگر آثار دوانی که در آنها از اشعار این شاعر نامور استفاده کرده است، به بررسی روش تفسیری و تفاسیر روشمند دوانی پرداخته‌ایم.جلال الدین محمد محقق دوانی (830-908ق) اولین شارح اشعار شمس الدین محمد حافظ شیرازی است که رساله‌هایی در شرح برخی اشعار او نوشته است. وی گذشته از ابیات فراوانی که از حافظ در کتب و رسایل و مکتوبات خود آورده، بر پاره‌ای از اشعار او نیز شرح نوشته است. با توجه به قرابت زمانی و وحدت مکانی دوانی با حافظ، شرح او بر حافظ از اهمیتی ویژه‌ برخوردار است و بی شک آشنایی با اندیشه‌های این مفسر شعر حافظ، می‌تواند زوایا و گوشه‌هایی پنهان از ذهن و زبان شاعر را برای ما روشن کند. بدین منظور پژوهش حاضر به نظرگاه فکری دوانی در شرح و تفسیر برخی اشعار حافظ پرداخته است. در این اثر بر آن بوده‌ایم که آرا و اندیشه‌های محقق دوانی را در تفسیر اشعار حافظ شیرازی توصیف و تحلیل کنیم. در تدوین این تحقیق ابتدا کلیه‌‌ی آثار پارسی و تازی چاپی دوانی را بررسی و از خلال مطالعه‌ی آنها اصول و مبانی اندیشه‌ی او را تعیین کرده‌ایم و سپس با استفاده از رساله‌هایی که وی در شرح اشعار حافظ نوشته و همچنین با مراجعه به دیگر آثار دوانی که در آنها از اشعار این شاعر نامور استفاده کرده است، به بررسی روش تفسیری و تفاسیر روشمند دوانی پرداخته‌ایم. بدین ترتیب نوشته‌ی حاضر طی چهار فصل به مسائل ذیل اختصاص دارد: در فصل آغازین پس از اشاره‌ای مختصر به شرح زندگی و سرگذشت جلال ‌الدین دوانی، شخصیت علمی و ادبی او معرفی گردیده است. فصل دوم به افکار و اندیشه‌های دوانی اختصاص دارد. در این فصل کوشیده‌ایم آرا و عقاید کلامی و فلسفی و عرفانی او را تبیین کنیم و در آیینه‌ی آثارش جهان اندیشه‌‌اش را به تصویر کشیم. فصل سوم ناظر بر روش تفسیری دوانی است و در این فصل مبانی نظری شرح‌نویسی دوانی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم نیز دیدگاه‌ها دوانی در تفسیر برخی ابیات حافظ تبیین و میزان هم‌خوانی آرا و افکار دوانی با مفاهیم و معانی اشعار حافظ تعیین شده است.