مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم، کتاب آسمانی ما و برنامه هدایت جهانیان است . پیامبر اکرم (ص) از آغاز نزول قرآن، آن را به بهترین وجه به جهانیان تعلیم فرمود و حمله قرآن را به جهانیان ارزانی داشت . تربیت پیامبر اکرم (ص) مبتنی بر اصولی است که قرآن و حدیث بر آن تاکید دارند و دانش نوین بشری نیز چندان که در این زمینه تیزبینی و کنجکاوی کند، خواهد توانست نکاتی را بیابد که از دیدگاه آموزشی و روانشناسی حائز اهمیت است . پیمودن روش صحیح تعلیم و حمل قرآن کریم که در سیره پیامبر (ص) و ائمه معصومین پس از حضرت متبلور است ضامن اجرای احکام قرآن در جامعه و تحقق کارکردهای آن است ، همانگونه که هر گونه انحراف از صراط مستقیم آموزشی که آن را خلال نصوص و عبارات گوناگون به ارث برده‌ایم و نیز تغافل از آنچه توجه به آن لازم است ، تاثیرگذاری قرآن را با مانع مواجه خواهد ساخت و این چیزی است که امروز متاسفانه شاهد آنیم. بیشتر فعالیتهای قرآنی ما در حال حاضر فاقد اثر رضایتبخش و مورد انتظار است و از تاثیر احیاگر و شورآفرین نخستین قرآن خبری نیست . ما در این پایان‌نامه بررسی تحلیلی تاریخچه تعلیم و حفظ و حمل قرآن کریم به همراه تبیین نکات مثبت و منفی موجود در آن از دست ننهاده‌ایم. شیوه آموزشی پیامبر اکرم (ص) پیشرفته‌ترین و جدیدترین شیوه از یکسو (به دلیل در معرض غفلت و فراموشی قرار گرفتن بخش اعظم آن) و قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین شیوه از سوی دیکر است ، زیرا این شیوه در زمان خود پدیدار شد و بدون هیاهوی تبلیغاتی، اثر عظیم خود را نهاد. پس از بررسی فوق، به بررسی اصول و مبانی تعلیم و حمل قرآن کریم در خود قرآن، سنت و دانش نوین پرداخته شده و سپس شیوه مورد نظر، در جامه نوی خود و نزدیک به قالب شیوه‌های زبان‌آموزی جدید ارائه گردیده است . پس از آن و در بخش پایانی به بررسی آثار بکارگیری شیوه از آشنایی حقیقی با زبان قرآن (که ضرورتا عبارت از زبان عربی نیست) گرفته تا توانایی تدبر در قرن، قرآن‌اندیشی و تکلم به زبان آن، مصونیت از لغزش در برابر متشابهات ، موسیقی درمانی، تئاتر درمانی و معناداری قرآنی پرداخته‌ایم و کوشیده‌ایم بررسی این آثار حتی‌الامکان با تحلیل عملی به دور از شعارپردازی باشد.

تأثير دينداري در ارتقاء روابط اجتماعي از ديدگاه قرآن موضوع مورد بررسي اين پايان‌نامه است. روابط اجتماعي از جمله مسايل مهمي است كه از ديرباز ذهن انديشمندان اجتماعي را به خود مشغول داشته است. از طرف ديگر، در قرآن نيزاشاره فراواني به اين روابط شده است. اسلام به عنوان ديني كه پاسخگوي نيازهاي ضروري روحي و جسمي انسان‌ها در تمام عصرها و مكان‌هاست نه تنها روابط سازنده اجتماعي را مورد تأييد قرار داده و امضاء كرده است بلكه با پايه‌گذاري برخي از اصول در روابط اجتماعي اهميت آن را به جامعه ايماني گوشزد كرده است. بنابراين، در اين پايان‌نامه تأثير دينداري در بهبود روابط اجتماعي مورد تحليل قرار گرفته و از ديدگاه جامعه‌شناسان و نظريه‌پردازان علوم اجتماعي و همچنين متفكران و انديشمندان الهي و اسلامي بهره‌گيري شده است كه گاه با ناباوري روبرو شده ولي غالباً با نگرش مثبت بر آن نگريسته و از آن دفاع جدّي به عمل آورده‌اند. در اين ميان نقش علماي اسلامي از بروز ظهور بيشتري برخوردار مي‌باشد كه آنان معتقدند دين مبين اسلام و آموزه‌هاي ديني فارغ از زمان و مكان، داراي كاركرد انسجام‌آور و انضباط‌آفرين و آرامش‌بخش مي‌باشد كه در نهايت آياتي از قرآن كريم كه مستقيم يا غيرمستقيم به بحث روابط اجتماعي پرداختند جامعه‌ آماري تحقيق را تشكيل دادند از ميان آنها 19 آيه شريفه انتخاب و به طور توصيفي و تحليلي مورد بازبيني و مطالعه كامل قرار گرفت.

روش اجراي پژوهش در این پایان‌نامه كتابخانه‌اي از نوع توصيفي- تحليلي است. در تفكر اسلامي، انسان در مقام جانشين خدا، خلافت الهي بر روي زمين را عهده‌دار است. براي كسب اين مقام لازم است از دوران كودكي و چه بسا قبل از آن، اقدام‌هاي لازم را به عمل آورد، تا انسان بر اساس فطرت خود كه خداشناس است بتواند راه درست و فطري خود را در پيش بگيرد. از آنجا كه دوران کودکی حساس ترین و سرنوشت ساز ترین دوره زندگی هر انسان است و شخصیت انسان و اساس خصوصیت های اخلاقی وی در ابتدای کودکی خصوصاً در سنین مقدماتی عمر پی ریزی می شود، بسي شايسته و ضروري است تا در اين دوران حساس زندگي نیازمندی های فطری و طبیعی کودکان به وسیله‌ی تقویت حس اخلاقی و دینی تقویت گردند تا کودکان به تدریج افرادی سالم و تندرست و از نظر روحی و روانی، شاداب و با نشاط به بار آیند. براي كسب اين منظور، از آنجا كه انسان ذاتاً حقيقت‌جو، کما‌ل‌خواه و زيباگراست و اين زيباگرايي در فطرت همه انسان‌ها از سوي خداوند متعال به وديعت نهاده شده است، مي‌توان با استفاده از زيباشناسي ديني بسیاری از گرایش‌های اخلاقی و دینی را در كودك پرورش داد و او را متوجه مکارم انسانی و ديني کرد. زیبایی در مفاهيم و تعاليم ديني بعنوان يك حقيقت زنده و ابدي است كه مي تواند خود بخود احساس فطري انسان را كه همانا حقيقت جوئي و عشق به كمال مطلق است شكوفا سازد. در زیبایی، انسان كشش پيدا مي كند و شوق درونيش شكفته مي شود، به وجد مي آيد و لحظات جذبه را فرا مي‌گيرد. در چنين شرايطي بهترين فرصت براي تربيت ديني حاصل مي شود، زيرا دين جوئي و زيباخواهي امري فطري است و ايمان جلوه اي از زیبایی و زیبایی معنوي جلوه اي از ايمان است. به منظور نيل به اين هدف يعني تربيت كودك با رويكرد زيبايي شناسي اسلامي ميتوان از راهكارهايي چون: "استفاده از جملات، اشعار، متون و نثر های زیبا برای انتقال مفاهیم دینی به کودک، استفاده از قاعده مجاورت برای مفاهیم دینی، استفاده از زیبایی های آیات قرآن، انتقال مفاهیم با استفاده از زبان دعا، برخورد مناسب در موقعیت های مختلف مذهبی براي بهره مندي كودك از زيبايي معنوي آن موقعيت"، بهره برد.

در این پژوهش ویژگی های انسان سالم از دیدگاه انسان گرایی و قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. شیوه کار به این صورت است که ابتدا از طریق مطالعه و فیش برداری از کتب مرتبط با موضوع، اطلاعات و مطالب لازم در فصل دوم به نگارش در آمد. سپس براساس روش تحلیل محتوا مطالب مربوط به ویژگی های انسان سالم جمع آوری و به تایید متخصصین هر دو دیدگاه رسید. مطالب تأیید شده، در هر دو دیدگاه به عنوان افق انسان گرایی و قرآن در نظر گرفته شدند و افق سوم که افق محقق است بر مبنای امتزاج دو افق دیگر مشخص و تبیین شد.بر اساس امتزاج دو افق، از نظر پژوهشگر انسان سالم دارای ویژگی های زیر است:1. علاوه بر تکیه بر عینیت، به عالم غیب و مصادیق آن نیز اعتقاد دارد. 2.به خاطر بهره مندی از یک پشتوانه قوی اعتقادی و عقلی در زندگی خود احساس امنیت دارد. 3.در برابر تأخیر در ارضاء نیازهایش چه آنها که از کنترلش خارج است، و چه آنها که اختیاری و در جهت اطاعت از پروردگار و ریاضت شرعی است، صبور است، و هیجانات خود را کنترل می کند. 4.معتقد است، زندگی او محدود به همین دنیا نیست، و بعد از مرگ در جهانی دیگر پروردگارش را ملاقات می کند، و به زندگی خود ادامه می دهد. 5.از یک هماهنگی وجودی برخوردار است، بین اعتقاد، فکر و کلامش با عملش هماهنگی وجود دارد. 6.در زندگیش دارای یک هدف اصلی است که تمام اهداف فرعی و اعمال گوناگونش در راستای آن هدف است. 7.از تمام امکانات مادی و معنوی خود، بدون چشم داشت در راه آرمانش و کمک به مردم هزینه می کند. 8.در راه رسیدن به اهدافشو حل مشکلاتش انسانی فعال، خلاق و انعطاف پذیر است. 9.از آزادیش در انتخاب آگاه است، لذا از این فرصت استفاده می کند و انتخاب صحیح و آگاهانه ای انجام می دهد. 10.توانایی درک، پذیرش و هماهنگی با حقیقت را دارد. او اهل تفکر و تعقل است. 11.دارای روحیه قدردانی است او در برابر خداوند به خاطر نعمتهایش شاکر است و از بندگان او نیز به خاطر یاریشان تشکر می کند. 12.اگر مرتکب خطا شود، پشیمان می گردد، بازگشت می نماید، خطایش را ترک می کند و آن را جبران مینماید. 13.نسبت به خدا و بندگان صالحش محبت دارد و از دستورات الهی پیروی می کند. 14.در زندگی خود هدف دارد، لذا خود را درگیر کارهای بیهوده و بی هدف نمی نماید.15. انسانی وارسته است، خود را از بند آنچه که او را از رسیدن به حقیقتش باز می دارد می رهاند.

این رساله، با عنوان «اصول کلّی حاکم بر اقتصاد از منظر قرآن کریم» در پنج فصل سامان یافته است و به تبیین و تحلیل دیدگاه قرآن کریم در باره خطوط کلی اقتصادی دین اسلام در فرآیند تولید و توزیع و مصرف می‌پردازد.قرآن کریم، معجزه جاویدان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و بیان‌گر همه اموری است که به هدایت بشر در ساحت‌های گوناگون مربوط می‌شود. عرصه‌های اقتصادی نیز از این قاعده مستثنا نیست و این کتاب الهی به تبیین اصول و کلیاتی در حوزه اقتصاد هم پرداخته است.بر این اساس، نگارنده با تأمل و اندیشه دقیق در آیات قرآن کریم و تفاسیر ارائه شده، به بیان پرسش‌هایی مانند «چیستی اصول اعتقادی حاکم بر اقتصاد» و «چیستی اصول حاکم بر تولید» و «چیستی اصول حاکم بر توزیع» و «چیستی اصول حاکم بر مصرف» پرداخته و در قالب تحقیقی علمی و بنیادی و با روش نقلی و وحیانی، در پی استنباط و استخراج این آموزه‌های قرآنی برآمده و پرسش‌های یاد شده را به روشنی پاسخ داده است.بر اساس یافته‌های این پژوهش، قرآن کریم دربردارنده اندیشه‌های نظام‌مندی (مانند خداباوری، اعتقاد به عدالت، باورداشت معاد، ایمان به سنت‌های الهی و اعتقاد به رزّاقیت خدای رحمان) در قلمرو مسائل اقتصادی است که بر کنش‌ها و رفتارهای اقتصادی، در سطح خرد و کلان، حاکم است،. همچنین، از منظر قرآن، اصول ارزشمندی تولید و توجه به کیفیت و اولویت‌ها و منابع طبیعی، نیز اصول تعاون و تأمین معاش مردم و استقلال اقتصادی، بر عرصه تولید حاکمیت دارد.قرآن مجید در عرصه توزیع نیز، اصول ارزشی و اجرائی مختلفی را بیان می‌کند، نظیر اصل توجه به تأمین اجتماعی و انفاق‌های مستحب، اصل رسیدگی به محرومان و فقر زدایی و ایجاد فرصت‌های برابر در توزیع.در حوزه مصرف نیز قرآن حکیم به بیان اصول ارزشی و اجرایی دقیقی می‌پردازد، مانند شکر گزاری و قناعت در مصرف، پرهیز از تجمل‌گرایی و اسراف و تبذیر و ربا.

امروزه شیطان پرستان منادی و مروج انسان محوری به جای خدامحوری و شهوترانی و عصیان و تباهی به جای اطاعت و عبودیت هستند از این رو مطالعه و بررسی اندیشه‏ها و آرای آنان از راه ترجمه و نقد آثارشان برای آگاهی اذهان عمومی به خصوص جوانان امری ضروری است. شیطان پرستی دارای پیشینه مدون و قانونمندی است که تاریخچه آن را می‏توان به چهار مرحله، بدوی و قرون وسطایی و مدرن و معاصر تقسیم کرد. ادله متعددی برای ظهور چنین فرقه‏هاینوظهوری بیان شده است مانند: دلزدگی و خستگی انسان غربی از تنوع و کثرت تکنیک و تکنولوژی، تلاش غرب برای پاسخگویی به نیازهای بوجود آمده.برای گرایش به شیطان پرستی در عصر حاضر علل و عوامل متعددی مانند تصور منشأ قدرت بودن شیطان، مخالفت و اعتراض به نظم موجود و ارزش‏هایرایج اجتماعی وجود دارد. شیطان پرستان برای ترویج خود از شیوه‏ها و برنامه‏هایمتعددی از جمله نمادهای متنوع و رسانه و فیلم بهره می‏برند. و برای خود اصول و قوانین خاصی دارند. شخصیتهای شاخصی در تشکیل و تقویت این فرقه از جمله آنتوان لاوی موثر بوده اند.این فرقه دارای اهداف خاصی از جمله: طلب قدرت، خشونت، آزادی، مسائل جنسی... از هر راه ممکن، شکستن دین و حریم آن و برخی از اهداف دیگر را دارد. این فرقه دارای چهار گونه، فلسفی و دینی و گوتیک و آته ایستیک است.اساس و زیر بنای فرقه شیطان پرستی بر محورمبانی نظری مانند: اومانیسم و سکولاریسم و ایندیویدیوآلیسم و راسیونالیسم و مبانی عملی مانند: لذت گرایی و هنجارشکنی و اعتراض مداری و خشم گرایی بنا شده است که از منظر قرآن و معارف دین دارای نقدهای اساسی مانند: نادیده گرفتن معبود هستی، نادیده گرفتن سرای دیگر، نادیده گرفتن موجودات مجرد و جدایی دین از سیاست هستند.

موضوع این تحقیق دوستی با اهل کتاب می باشد، دین اسلام برای ارتباط گرفتن با اهل کتاب ضوابطی دارد که رعایت آنها موجب حفظ قدرت و عزت مسلمانان خواهد شد. کوشش نگارنده در این تحقیق بر این بوده است که با استفاده از آیات قرآن به تبیین چگونگی روابط مسلمانان با اهل کتاب بپردازد. از آنجا که در نظر بود این موضوع از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار گیرد از تفاسیر به عنوان منبع استفاده شده است. این تحقیق از پنج فصل تشکیل شده است، فصل اول دربردارنده ی کلیات معمول میباشد، فصل دوم به واژه شناسی اهل کتاب و مصادیق آن و معرفی اجمالی یهود و نصاری پرداخته است، فصل سوم در زمینه برخورد اهل کتاب با مسلمانان در عصر پیامبر (ص)می باشد. فصل چهارم و پنجم به تفکیک به ممنوعیت رابطه دوستی با یهود و نصاری و آثار و عوامل روابط دوستانه با آنها پرداخته است و در فصل آخر ضمن ارائه خلاصه ای از مباحث فصول قبل به این نتیجه میرسد که هرچند قرآن کریم مسلمانان را از برخورد مسالمت آمیز و رعایت عدالت در برخورد با اهل کتاب منع نفرموده است اما درعین حال اجازه نمی دهد که با آنها روابط دوستی صمیمی و نزدیک برقرار نمایند، چراکه این کار هویت اسلامی آنها و کیان جامعه اسلامی را در معرض خطر و آسیب جدی قرار میدهد.

اسلام کامل‌ترین برنامه‌ی زندگی انسان است که بهترین و مناسب‌ترین احکام را در همه‌ی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی، برای نیل به سعادت دنیوی و اخروی به بشریت عرضه نموده است و همچنین جهت ضمانت و حسن اجرای احکام و قوانین در جامعه روش‌های خاصّی را به کار گرفته که فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت عمومی و همگانی مسلمانان یکی از آن‌هاست. در جامعه‌ی اسلامی، از صدر اسلام، پیامبر گرامی (ص) و اصحاب ایشان و نیز پیشوایان معصوم (علیهم‌السلام) از امر به معروف و نهی از منکر، در جهت پاسداری از اصول مکتب، به مثابه‌ی موثرترین ابزار و نیز یک تکلیف الهی، بهره گرفته‌اند. مسلمانان آن را وظیفه‌ی خود دانسته و به اجرای این دو فریضه‌ی بزرگ پایبند بوده و اهمیت خاصّی برای آن قائل بوده‌اند. زیرا خداوند این اصل تابنده را صراحتاً در حدود ده آیه از آیات قرآن کریم مورد توجه جدّی قرار داده و انجام آن را از ویژگی‌های اهل ایمان به شمار آورده است.گستردگی آثار با ارزش این فریضه‌ی الهی نسبت به آثار دیگر فرایض، به حدّی است که بی‌گمان باید پذیرفت، امر به معروف و نهی از منکر،از برجسته‌ترین و عالی‌ترین واجبات الهی است و برترین دینداری نیز در اجرای آن نهفته است.بنابراین، پژوهش و شناخت درباره‌ی اجرای این دو وظیفه ی دینی، لازم و مفید و در اولویت می‌باشد. مجموعه‌ی حاضر کوششی است در راستای شناخت بیشتر دو فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر و بررسی جایگاه و اهمیت آن در آیات قرآن و روایات به کمک تفاسیر و دیگر منابع معتبر اسلامی که در شش فصل تهیه گردیده است. همچنین در این رساله لزوم عقلی و نیاز اجتماعی این اصل دینی مورد توجّه قرار گرفته و ابعاد اجرایی آن تبیین شده است.

هدف از نگارش این پایان نامه ، شناخت معنا و مفهوم دقیق ارتجاع و تجدد از دیدگاه قرآن و حدیث و مشخص شدن دامنه ی این مفاهیم در جامعه ی اسلامی است . دربحث ارتجاع از دیدگاه قرآن و حدیثبا معرفی کردن انواع ارتجاع در قرآن ، و عوامل ارتجاع مشخص گردید که هرگونه عقب گرد از روش توحیدی که تنها راه نجات بشر است بازگشت به جاهلیت محسوب می شود. جاهلیتی که مفهومی تاریخی و تمام شده نیست بلکه زمان شمول و مکان شمول است و در هر جامعه ای در صورت جدایی از توحید ، امکان وجود دارد. چنانچه با رجوع به سخنان ارزشمند امیر المونین در این مورد ، مشخص شده است که ارتجاع به فرهنگ جاهلیت و آداب فرعونیان در همان زمان حضور اهل بیت در میان مردم نیز رخ داد. در میان گرو ه های مرتجع در قرآن و نهج البلاغه ، بنی امیه و بنی اسراییل پر رنگ ترین نقش را دارند که خصوصیاتی مشترک با هم و در عین حال با جاهلیت قبل از اسلام دارند. درفصل سوم این تحقیق ، که با عنوان تجدد از دیدگاه قرآن و حدیث نام گذاری شده است به دنبال دریافت نظر اسلام نسبت به پیشرفت بشر و رشد او و دست یابی به دستور العمل هایی که این دین آسمانی در قالب آیات و روایات برای ترقی و پیشرفت بشر بیانکرده است، بودیم. با دقت در آیات نازله و احادیث وارده در این موضوع به این نتیجه رسیدیم که اسلام شاخصه های تجدد را بیاننموده و محدوده ها و ضوابط آن ها را بیان کرده است . در بحث علم از دیدگاه اسلام به این نتیجه رسیدیم که اسلام علم را تعریف و به آن تاکید می کند. از آن به عنوان یک امر مقدس در جهت رشد و تعالی بشر استفاده می کند و جهت گیری الهی را در آن شرط می داند.در بحث نگاه قرآن به دنیا گفتیم که درک صحیح دنیا این است که انسان با دنیا رابطه ای اخروی برقرار سازد و آن را اصل نداند و ابزاری تلقی کند. نه اینکه آن را رها کرده و در آبادانی آن کوشا نباشد.در بحث پیشرفتگفته شد که جامعه پیشرفته اسلامی ، جامعه ای است که با سرمایه ی ایمان و عمل صالح در ارتباط با خداوند عبادت ، در ارتباط با مردم احسان ، در ارتباط با طبیعت عمران و آبادانی را به کار برد و با حرکت در صراط مستقیم با شاخصه های : علم و عدالت، وفای به عهد ، انفاق ، ذکر ، عفت ، امر به معروف و نهی از منکر خودش را به رشد حقیقی می رساند ، اعضای این جامعه بهترین مردمانند و جامعه ای برتر دارند و در نتیجه رستگارنند.

رساله حاضر به روش ترکیبی (توصیفی، تحلیلی و نقدی) و میان رشته ای از طریق جستجو و تتبع در آثار پزشکان معروف دوره اسلامی (از قرن اول تا قرن چهاردهم هجری)، همچون علی بن ربّن طبری، رُهاوی، زکریای رازی، ابن الجزار، مجوسی اهوازی، ابن سینا، جرجانی، عقیلی خراسانی، عساف، ابن میمون و محمود اعتمادیان، اصول هشتگانه‌ای را در آموزه‌های اخلاقی آن‌ها شناسایی و بیان می کند که عبارت است از: اصل توکل به خدا، سود رسانی، عدم آسیب‌رسانی، امانت‌داری، عدالت، احسان، شفقت و احترام به استقلال فرد و خود‌مختاری. مجموعه این اصول را می‌توان اخلاق پزشکی تمدن اسلامی نامید که البته از میان آن‌ها اصل احترام به استقلال فرد یا خود مختاری، در آثار سده اخیر مطرح شده است.بررسی و تحلیل محتوایی اصول نامبرده با محوریت قرآن کریم و روایات اسلامی حاکی از آن است که اصول مذکور تحت تأثیر دو عامل در میان پزشکان دوره اسلامی معمول بوده است. نخست آراء و افکار پزشکان یونانی و دوم آموزه‌های اخلاقی دین مبین اسلام، که سهم آن به‌مراتب افزون‌تر از عامل نخستین است. اگرچه کلیت اصولی که در آثار پزشکی مسلمانان به آن‌ها اشاره شده با آموزه‌های اسلامی قابل انطباق است، لیکن به دلیل عدم اشاره به مستندات قرآنی و روایی و بسنده کردن به توصیه‌ها و دستورالعمل‌های کلی، ازجامعیت لازم و کافی برخوردار نیست. این اصول در مقایسه با اصول چهارگانه اخلاق زیستی غربی، چند مزیت دارد که مهم‌ترین آن‌ها جایگاه محوری خداوند و تقوای الهی است. علاوه بر آن توجه به چهار اصل دیگر یعنی اصل توکل به‌خدا، امانت‌داری، احسان‌ و شفقت که در اخلاق زیستی غربی از آن‌ها غفلت شده است از مزیت‌های اخلاق پزشکی دوره اسلامی به‌شمار می‌رود.گرچه می‌توان برای اصول چهارگانه اخلاق زیستی غربی نیز در میان آیات و روایات، مستندات و شواهدی یافت، ولی با ملاحظه آیات و روایات در می‌یابیم که این اصول از دیدگاه اسلامی کافی نیست و اصول اخلاق پزشکی اسلامی مواردی افزون بر اصول چهارگانه دارد؛ لذا باید آن‌ها را در قالب هشت اصل فوق‌الذکر ترتیب داد. درباره نظام اخلاق اسلامی و نحوه تبیین هنجارهای اخلاقی، با ملاحظه گرایش‌های مختلف در اندیشه اسلامی، بهترین تحلیل این است که نظریات اخلاقی مسلمانان نظریاتی ترکیبی است که در آن‌ها نتیجه‌گرایی و فضیلت‌گرایی غلبه دارد.