مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

سنت معصومین (ع)، دومین منبع اساسی کشف و تبیین معارف الهی دین اسلام، امروزه و در عصر غبیت ، در مجموعه‌های روایی برای ما به یادگار مانده است و از آنجا که در گذر زمان به دلایل گوناگون از تغییر و تحریف بر کنار نمانده و بهره‌برداری از آن نیز در تبیین ارزشها و احکام دینی، نیاز به تحلیل و تشریح فنی و عالمانه دارد، نقد و ارزیابی روایات ، شیوه و سیره مستمر دانشمندان اسلامی بویژه اندیشوران شیعی بوده است و بر خلاف آنچه که مشهور است و مستشرقان مغرض نیز با تبلیغات گسترده بدان دامن می‌زنند، تنها به نقد خارجی و ارزیابی اسنادی آنها اکتفا نکرده، بلکه با بهره‌گیری از رهنمودهای قرآن کریم، ارشادات معصومین (ع)، براهین عقلی و روشهای علمی به نقد و تحلیل متون احادیث نیز توجهی در خور و بایسته داشته‌اند. اولین فصل این پژوهش به بیان کلیات و تبیین طرح تحقیق می‌پردازد. دومین فصل، پیشینه نقد متن حدیث در میان اندیشوران شیعه و مبانی و ملاکهای گوناگون آنها را در این زمینه بیان می‌کند. محدثان و مولفان کتب حدیث ، دانشمندان علم رجال، درایه و فقه الحدیث و اندیشوران علوم نقلی، یعنی تاریخ و سیره معصومین (ع)، اخلاق، کلام، تفسیر و فقه، جملگی همتی والا و سهمی بسزا در این امر داشته‌اند. سومین فصل، به تفصیل نمونه‌های متعدد و متنوع نفد متن حدیث را از لابلای آثار اندیشوران شیعه، ارائه می‌دهد و روشهای آنها را در نقد متون گوناگون روایی اعم از عقیدتی، تاریخی، اخلاقی و فقهی، عینا به تصویر می‌کشد. تبیین اصل صدور حدیث و کشف روایات جعلی و ساختگی، تبیین و کشف جهت و مورد صدور حدیث و کشف دلالت الفاظ و عبارات حدیث ، مهمترین مراحل نقد متن است . حدیثی که با مبانی و ملاکهای صدور خبر از معصوم (ع) هماهنگ و در مقام تشریح حکم و یا ارزشهای الهی بیان شده باشد، حجت ، قابل استناد و در تبیین علوم و معارف اسلامی، ابزاری کارساز و کارآمد خواهد بود.

حدیث مهم‌ترین منبع در استنباط احکام فقهی نزد اندیشمندان اسلامی است. تعارض بین برخی از احادیث، یکی از دغدغه های اصحاب ائمهو اندیشمندان در طول تاریخ اسلام بوده و گاه باعث ایجاد پرسش در حوزه اعتقادات برخی از افراد گشته است. پژوهش حاضر پس از بیان کلیاتی درباره حدیث، تدوین و حجیت آن، نقش پیامبر و امامان معصوم در تشریع احکام، عصمت آن بزرگواران و تعارض و راه حل رفع آن، به خاستگاه تعارض در احادیث فقهی می‌پردازد.از عوامل تاثیرگذار در تعارض احادیث فقهی، لفظ و معنای حدیث است. زبان عربی با تمام امتیازها، از روش‌های خاصی تبعیت می‌کند که عدم درک آن ویژگی‌ها، و نیز تحول این زبان موجب تعارض برخی روایات شده‌است. عامل دیگر، مرتبط با مبدأ صدور روایات است، معصومان به انگیزه‌های مختلف گاه حکم واقعی را مخفی نگه‌داشته و سخن خویش را در قالب توریه و تقیه مطرح کرده‌اند و گاه رعایت ظرفیت مخاطب، و بیان تدریجی احکام، موجب احساس تعارض برخی روایات شده‌است. تحریف و جعل احادیث و وجود کذابان، ادراج و تقطیع و نیز فراموشی و غفلت راویان از دیگر اسباب ایجاد تعارض است. شرایط زمانی و مکانی صدور حدیث، و تاثیر آن درتغییر موضوعات، ملاکات و متعلقات احکام از نکات مهمی است که در این بحث به آن پرداخته شده‌است. تحقیق حاضر موجب تغییر نگاه فقیه در مقام استنباط نسبت به اخبار متعارض خواهد شد.

توکل در قرآن کریم، سنت و احوال عرفانی جایگاه مهمی دارد. مولانا و ابن‏عربی نیز آن را مد نظر داشته، و در آثار خود به آن پرداخته‎اند. آنها هر دو بر این باورند که توکل اعتماد به خداوند است و با اعتماد بر هر چیز دیگر منافات دارد؛ یعنی متوکل بر خداوند اعتماد می‏کند و بر ابن باور است که کسب و اسباب به خواست خداوند عمل می‏کند. در این تحقیق علاوه بر اینکه جایگاه توکل در بیان هر یک از دو عارف مورد بحث، بطور جداگانه تبیین شده است، در نهایت تشابه و تفاوت آنها مقایسه شده است.

فصل اول این نوشته به بررسی جایگاه سنت و قرآن در میان مسلمانان در عصر حاضر می پردازد. دیدگاههای متفاوت تعدادی از متفکران معاصر را مطرح و در قالب سنت گرا ، تندرو تجدد طلب تقسیم می کند. مباحث مطرح در شبه جزیره هندوستان و مصر بیشتر مطالب آن را تشکیل می دهد . از دیدگاه سنت گرایان قرآن و سنت کاملا لازم الاتباع هستند .سنت نیز همانند قرآن از سوی خدا نازل شده است. اما از نظر تجددطلبان ، سنت پیامبر(ص) برای زندگی امروزی مناسب و یا حداقل الزام آور نیست.هدف آنها همراه ساختن اسلام با پیشرفتها و تحولات معاصر است و چون سنت را مانع نوگرایی می دانند از آن انتقاد می کنند.قرآن نیز باید از تفسیر شود بطوریکه برای همه قابل استفاده باشد.در فصل دوم بحث ناسخ و منسوخ قرآن و سیر تاریخی آن و نظرات مختلف در مورد اعجاز قرآن مطرح می شود. فصل سوم حاوی نقد و بررسی دیدگاههای مطرح شده است، این خود قرآن است که به سنت اعتبار می بخشد.

فهم هر پیامی در درجه نخست وابسته به فهم لغات و ترکیبات آن است و کلام خدای رحمان هم از این قاعده مستثنا نیست. این موضوع درباره قرآن از جایگاه والاتری برخوردار است؛ زیرا دانستن معانی مفردات قرآن کریم، یکی از شروط لازم و ضروری برای مفسر قرآن کریم محسوب می شود که در نتیجه آن می توان از بدفهمی مراد خدای تعالی در امان ماند.معصومان: به عنوان کسانی که مبین و مفسر اصلی قرآن کریم و آشنا به لایه های درونی آن اند، به تفسیر آیات پرداخته اند. دانشمندان نیز به دلیل درک معنای صحیح الفاظ قرآن از ابتدای قرن دوم هجری، حرکت گسترده ای را در ریشه یابی واژگان قرآن آغاز کرده، کتاب های مستقلی نیز در این موضوع نگاشته اند. بنابراین بر هر قرآن پژوهی بایسته است که برای شناخت و فهم صحیح قرآن به ویژه در زمینه مفردات علاوه بر استفاده از کتب لغوی، به روایات معصومان: نیز مراجعه نماید. در این پایان نامه کوشش شده است، ارزیابی مقایسه ای میان آن چه معصومان: درمورد مفردات سوره نساء (آیات 100 به بعد) بیان کرده اند و معنایی که لغویان از این واژه ها ارائه داده اند صورت گیرد. بررسی ها در این تحقیق نشان می دهد، توضیحات معصومان: طی 100 روایت، در تبیین 30 واژه موجود در این 76 آیه، در مواردی تنها ناظر به همان معنای لغوی و عرفی واژگان است مانند واژه یبتکن، و در مواردی به روش های گوناگون تبیین اصطلاحات مانند واژه إتقوا، بیان مصداق مانند واژه های نشوزاً، الصُّلح، منافقین، برهان، نوراً و...، فهم تأویل و باطن مانند واژه های خَلق، یرائون، الحق و... و هم چنین تمثیل مانند واژه مذبذبین صورت گرفته است.

1) هدف پژوهش : با توجه به کثرت معاصی و دورافتادگی انسانها از معنویت و غفلت از خدا و روز حساب بر آن شدم تا فطرت خداجوی انسان‌ها را بیدار نمایم و خود و دیگران متذکر شویم که خداوند و فرشتگان ناظر و مراقب اعمال انسانها هستند و مشغول ثبت و ضبط اعمال ماهستند تا در روز حساب به محاسبه ریز و درشت اعمال ما بپردازند. شکی نیست که آگاهی از این حقیقیت (ثبت و محاسبه اعمال) تا چه حد در عدم ارتکاب معاصی تاثیرگذار است و در رسیدن به کمال مطلق نقش اساسی دارد. 2) روش پژوهش : روش کتابخانه‌ای و استفاده از تفاسیر و کتب حدیث . 3) نتیجه کلی: این پایان‌نامه با این هدف نگارش یافته که اعمال ما هیچگاه نیست و نابود نمی‌گردد و در جائی ثبت و ضبط می‌گردد و در این دنیا شاهدان و ناظران بر اعمال ما وجود دارند و در سرای باقی گواهان، موازین، مواقف و شفعائی وجود دارند که به حساب و کتاب اعمال ما در این دنیا رسیدگی می‌کنند.

یکی از کتاب های معتبر حدیثی کتاب گرانقدر «تحف العقول» می باشد که احادیث آن مورد استفاده علمای بزرگی بوده و هست . از آنجا که روایات این کتاب فاقد سند است بر آن شدیم که با استفاده از منابع معتبر مربوطه سند و رجال روایات نقل شده از پیامبر(ص) را یافته وآنها را مورد بررسی قرار دهیم .نگارنده حقیقتا تلاش فراوانیدر جهت بررسی این احادیث انجام داده و حدودا دویست منبع مهم حدیثی ،تاریخی ،لغوی ،اخلاقی و رجالی را بررسی کرده تا هم سندی برای آنها بیابد و هم ثقه یا غیرثقه بودن راویان احادیث را مشخص نماید و هم لغات غریبی را که در بعضی از احادیث وجود دارند شرح دهد .لازم به ذکر است که در طی انجام این پژوهش نکات زیر بدست آمده :الف : حدودا ده حدیث از میان روایات پیامبر(ص) در هیچ یک از منابع فریقین یافت نشد .ب : تعدادی از احادیث در منابع معتبر حدیثی وجود داشت اما فاقد سند بوده و مولفان هنگام نقل این نوع احادیث بی سند ،به ذکر منابع ناقل حدیث قبلی اکتفا می کردند .پ : در میان کلمات قصار پیامبر(ص) دو حدیث مشابه(81 و147) یافت شد که اختلاف لفظی اندکی داشتند .ت : حدود بیست وپنج راوی نام آنها در کتب رجالی یافت نشد .امید است که این کار آغازی باشد برای بررسی تمام روایات کتاب تحف العقول . اللهم آمین .

این رساله به این مسائل می پردازد: حقیقت علم لدنی چیست و متعلق آن کدام است؟ راه وصول به آن چیست؟ چه کسانی از آن بهره مند شده یا می شوند؟ آیا بهره مندی از این علم، درانحصار طبقه ، گروه یا افراد خاصی است؟ یا برای نیل به آن ، مقدمات و شرایطی وجود دارد که همگان با تحصیل مقدمات و احراز شرایط ، می توانند از آن بهره مند شوند؟ اگر چنین است، آن مقدمات و شرایط چیست؟ و بالاخره اینکه در مرحله وقوع ، این موهبت عظمی نصیب چه کسانی شده است؟

قرآن کریم در برنامه رشد و تربیتی خود، شرط اصلی رسیدن به کمال را تفکّر و اندیشیدن می‌داند. تفکّر، تلاش روشمند برای شناخت مجهول و رسیدن به معلوم با به کارگیری قوه‌ی اندیشه می باشد. خداوندی که انسان را به تفکّر دعوت کرده، ابزار آن را نیز در اختیار انسان قرار داده است که این ابزارها را می‌توان به دو نوع بیرونی و درونی تقسیم نمود. حواس(شنوایی، بینایی و لامسه)، عقل و قلب به عنوان ابزارهای درونی، و قصص پیشینیان و گفته‌های دیگران، ابزارهای بیرونی تفکّر می‌باشند. علاوه بر این قرآن کریم، برای راهنمایی انسان به تفکّر و اندیشه، منابعی همچون طبیعت، تاریخ، قرآن و انسان را معرفی نموده است. گرچه تفکّر و اندیشه، همواره هدایتگر انسان بوده و فواید فراوانی را برای او به ارمغان دارد، ولی موانعی نیز در برابر آن وجود دارد. قرآن کریم نیز به این مسئله توجه نموده و عواملى همچون تقلید از پیشینیان، هواوهوس، تکبّر، خیال‌پردازی و غفلت را به عنوان موانع تفکّر بیان نموده است. در قرآن کریم کلمات متعددی هستند که مفهوم کلی آنها اندیشیدن و فکر کردن است. از جمله این واژگان؛ «تعقّل»، «تدبّر»، «تذکّر» و «تفقّه» می‌باشند که ارتباط نزدیکی با مفهوم تفکّر دارند. تعقّل به عنوان وجه تمایز انسان و حیوان، جایگاه خاصی در حوزه‌ی معنایی آیات قرآن دارد. تعقّل و تفکّر رابطه‌ی نزدیکی با هم‏ دارند و در حقیقت‏ مى‏توان گفت این دو مکمل همدیگرند. تدبّر نیز از آنجا که فعالیتی ادراکی محسوب می‌شود در حوزه‌ی معنایی مفاهیم مرتبط با تفکّر در قرآن کریم می گنجد. تدبّر به معناى فعالیّت قلب با توجه به عواقب و پیامدهاى امور است، و تفکّر به معناى فعالیت قلب با توجه به دلایل است.کلمه‌ی تذکّر نیز از جمله واژگانی است که ارتباط نزدیکی با تفکّر دارد و به معنای گفتار یا عملی است که انسان به واسطه ی آن، آنچه را از یاد برده یا از آن بی خبر است، نسبت به آن یادآور می‌شود، و تفکّر، کشف کردن چیزی است که انسان نمی‌داند و اندیشیدن برای به دست آوردن آنچه نمی‌داند.از دیگر واژه‌های مرتبط با مفهوم تفکّر، تفقّه می باشد. تفقّه عمیق‌تر و شدیدتر از تفکّر است و محصول و نتیجه‌ی آن است. بصیرت، علم، فهم، رویت و نظر نیز از دیگر واژگانی هستند که ارتباط نزدیکی با مفهوم تفکّر دارند.

پایان نامه حاضر ضمن تعریف خبر ضعیف و اقسام آن، راهکارهای جبران ضعیف بودن این قبیل احادیث را بیان کرده و دیدگاه شیعه امامیه و علمای اهل سنت را در این زمینه منعکس می‌سازد. نویسنده سنت را یکی از مصادر مهم تشریع و فقه اسلامی قلمداد کرده و ادله حجیت آن را از منظر شیعه و اهل سنت بررسی می‌نماید. وی در سه فصل به ابعاد مختلف حدیث ضعیف می‌پردازد. نگارنده در فصل اول ابتدا منظور از خبر و حدیث و علم حدیث را شرح داده و رابطه علم حدیث با علم رجال را بیان می‌کند. آن‌گاه با اشاره به اهمیت علم حدیث و نیاز به آن در فقه و سایر علوم اسلامی، تاریخچه حدیث از صدر اسلام را ارائه می‌دهد. او در این زمینه به جریان منع تدوین حدیث توسط خلیفه اول و دوم اشاره کرده و حجیت خبر واحد و اصل اولیه در حجیت خبر مشکوک را بررسی می‌کند. در ادامه با اشاره به ادوار مختلف تدوین حدیث، تألیف جوامع روایی توسط شیعه و اهل سنت را گزارش کرده است. نویسنده در فصل دوم اقسام خبر نزد شیعه امامیه و اهل سنت را بررسیده و ضمن بیان تعریف خبر ضعیف از دیدگاه شیعه و اهل سنت به نقد برخی تعاریف آن می‌پردازد و میزان ضعف خبر را از منظر آنان وصف می‌کند. در فصل سوم از این نوشتار اقسام خبر ضعیف نزد اشیعه و اهل سنت بیان گردیده و خبرهایی همچون: خبر معلق، خبر معضل، خبر مدلس، خبر مضمر، خبر موقوف، خبر منقطع، خبر مرسل، خبر معلل، خیر مضطرب، خبر مقلوب، خبر مجهول و خبر موضوع (وضع شده و جعلی)، و حکم این قبیل احادیث و ادله حجیت یا عدم حجیت آن‌ها ذکر گردیده و راه‌های علاج ضعف هر یک از منظر آنان بررسی شده است. در همین زمینه نویسنده با اشاره به خبر جعلی (موضوع) و عوامل و انگیزه‌های جعل حدیث، انواع وضع کنندگان حدیث را معرفی می‌نماید