مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب ابن تیمیة و منهجه فی الحدیث بقلم ابومحمد النعیمی به رشته تحریر درآمده است. تحقیقی درباره شخصیت ابن تیمیه و روش وی در نقل و تفسیر احادیث است. در این نوشتار ضمن مطالعه اجمالی سیره علمی و اخلاقی ابن تیمیه، اقوال برخی از علما در مدح و ذم او مطرح شده و قواعد به کار گرفته شده توسط وی در نقل احادیث و بیان سند و دلالت آنها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. از نظر نگارنده در متون حدیثی به کار گرفته شده توسط ابن تیمیه احادیث موضوعه و جعلی فراوانی به چشم می‏خورد که بیشتر آنها از اسرائیلیات می‏باشد. وی همچنین معتقد است که ابن تیمیه احادیث مربوط به فضایل و کرامات اهل‏بیت (ع) را مغرضانه مطرح می‏کند و از کنار آنها به سادگی عبور کرده و امامت و عصمت آنان را زیر بار نمی‏رود. این کتاب شامل مقدمه و پنج فصل می باشد. فصول عبارتند از: فصل اول به سیره ذاتی و شخصی ابن تیمیه پرداخته است. فصل دوم به مبحث قواعد در حدیث نزد ابن تیمیه می پردازد. در فصل سوم منهج و روش ابن تیمیه در حدیث به شکل عام بررسی می شود. فصل چهارم به منهج و روش ابن تیمیه در خصوص احادیث اسرائیلیات پرداخته است. در فصل پنجم به منهج و روش ابن تیمیه به خصوص احادیث در فضائل اهل البیت (ع) می پردازد. مؤلف بعد از بررسی منهج و روش ابن تیمیه در حدیث به این نتیجه رسیده که وی از احادیث جعلی و کذب زیاد استفاده می کرده که غالب این احادیث از اسرائیلیات بودند. لذا به ردّ ابن تیمیه و منهج او در احادیث و روایات پرداخته است.

میراث حدیثی شیعه مشتمل بر یک سلسله اخباری است که بر دوگانگی آدمیان در آفرینش دلالت دارند و از پیوند ایمان و کفر با طینت انسان سخن می‌گویند. این اخبار در جوامع روایی شیعه بابی را به خود اختصاص داده‌اند. قدمت و سابقه بحث پیرامون طینت به زمان تالیف جوامع روایی شیعه باز می‌گردد. محدثینی همچون مرحوم برقی(م247ق)، صفار(م290ق)، کلینی(م329ق) و مفسرینی همچون فرات کوفی(م307ق) و عیاشی (م320ق) اخبار این باب را نقل کرده‌اند. از آنجا که شیعه از یک سو قائل به حسن و قبح عقلی است و بر اراده و اختیار انسان پافشاری می‌کند و از سوی دیگر با احادیث طینت که به ظاهر حکایت از جبر دارد مواجه می‌باشد؛ لذا محدثین، متکلمان و فلاسفه این احادیث را به چالش کشیده‌اند. برخی از آن‌ها معتقدند این احادیث از اساس مردودند؛ زیرا دارای ضعف سندی و محتوایی هستند. عده‌ای دیگر معتقدند احادیث طینت را باید حمل بر تقیه کرد. دسته‌ای دیگر قائلند که این احادیث هیچ‌گونه ضعف سندی و محتوایی ندارند و در صدد توجیه و تفسیر این احادیث برآمده‌اند. با بررسی و تحلیل دیدگاه‌های مذکور به این نتیجه می‌رسیم که احادیث طینت نه تنها اخبار واحدی نیستند، بلکه مستفیض یا در حد متواتر معنوی‌اند. این احادیث دلالت بر جبر و تبعیض ندارند، بلکه حاکی از این هستند که از یک سو اختلاف در ماده آفرینش امری طبیعی و لازمه نظام خلقت است و از سوی دیگر اختلاف در طینت به نحوی نیست که اختیار را از انسان سلب کند، بلکه تاثیر آن در حد اقتضاء است.

مهم ترین منبع شناخت آموزه های دین اسلام پس از قرآن کریم، روایات معصومان علیهم السلام است؛ که در مجموعه های روایی گردآوری شده است. البته عواملی باعث شد تا این میراث گرانبها در مسیر واقعی خود قرار نگیرد. از این رو عالمان اسلامی درجهت بررسی روایات، قواعد و ضوابطی را مبتنی بر آموزه های معصومان استخراج کرده و به کار بسته اند و این امر زمینه ی شکل گیری فقه الحدیث را فراهم نمود. شیخ طوسی از عالمان شیعی و بیهقی از علمای اهل سنت در قرن پنجم هجری، در آثار خود احادیث را براساس ضوابط فقه الحدیثی مورد بررسی قرار داده و در این مسیر گام برداشتند. این دو عالم اسلامی در بررسی روایات به سند و متن حدیث توجه کرده و براساس معیارهای موجود صحت و سقم احادیث را مشخص کرده اند. ایشان در زمینه ی ضوابط فهم حدیث به عواملی چون شناخت نسخ، تصحیف، نقل معنا و تقیه پرداخته اند.نیز با تتبع در تهذیبین شیخ طوسی و سنن کبری بیهقی چنین به دست آمد که ایشان با بررسی احوال راویان و کیفیت سند حدیث، به نقد سندی حدیث پرداخته و نیز معیار های نقد متنی از قبیل عرضه روایات بر قرآن کریم، سنت، عقل و اجماع مورد توجه بوده است. البته معیارهایی هم چون عرضه حدیث بر تاریخ، رعایت شأن معصوم و قیاس از موارد اختلاف نظر میان ایشان است.

باسمه تعالیچکیدهعلامه محمدتقی مجلسی، فقیه، محدث و عارف بزرگوار دوره صفویه ،دارای آثار متعدد علمی از جمله شروح فارسی و عربی بر کتاب من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق است. وی در دو کتاب لوامع صاحب قرانی و روضه المتین و سایر آثار حدیثی خود با بهره گیری از آیات قران کریم، احادیث اهل بیت، تاریخ، لغت و .... احادیث اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم را توضیح داده و آنها را تبین کرده است.هدف از تالیف این رساله دستیابی به مبانی و روش های فقه الحدیثی مجلسی اول است، بنابراین در فصل اول مشتمل بر کلیات و ادبیات تحقیق، واژه شناسی عنوان رساله را به طور کاملبررسی و توضیح داده ایم.سپس در فصل دوم برای دستیابی به ویژگی های شخصی مجلسی و شخصیت علمی، فرهنگی او فضای فرهنگی، اجتماعی و علمی دوران صفویه را به اندازه ضرورت و نیاز ارزیابی و تحقیق کرده ایم.در فصل سوم؛ ضمن معناشناسی و ارائه تعریف از مبانی، قواعد و روش؛ مبانی فقه الحدیثی مجلسی را از میان آثارش استخراج و در سه یعد مبانی اندیشه و اعتقاد, مبانی پذیرش روایات و مبانی دلالت روایات دسته بندی و توضیح داده ایم.در فصل چهارم؛ فصلی است که به قواعد فهم احادیث از دیدگاه مجلسی در دو گروه قواعد عام و قواعد خاص در فهم احادیث بدین شرح پرداخته شده است. قواعد عام عبارتند از: قواعد ادبیات عرب، قواعد حدیثی شناسی و قواعد منبع شناسی.قواعد خاص در فهم حدیث مشتمل بر قواعد خاص برای فهم احادیث مرتبط با قرآن؛ قواعد خاص برای فهم احادیث کلامی و قواعد خاص برای فهم احادیث فقهی و اصولی.در فصل پنجم به روش ها و راه های فهم هر حدیث به صورت دقیق و جزیی با بهره گیری از علوم (دانش های) ادبی، بازیابی یا خانواده حدیث و سند و طریق شناسی (تصحیح سند) اشاره و توضیحات لازم ارایه شده است. در فصل ششم یکی از موضوعات مبتلا به در فقه و حدیث شیعه یعنی ؛ تقیه، را با شیوه بررسی موضوعی به طور کامل و مستوفیبررسی و ارزیابی نموده ایم تا توانمندی مجلسی در ارائه مباحث به صورت موضوعی مشخص شود.در بخش نتیجه گیری از مجموع فصول ضرورت تمایز بین مبانی، قواعد و روش های فهم حدیث اثبات شده است. ضمنا هریک از موارد مذکور به خودی خود دارای اهمیت و از دیدگاه مجلسی از تقسیم بندی های فراوانی برخوردار است کهبه تفکیک در رساله به آن اشاره شده اشت.کلید واژه:

موضوع مهدویت از جمله موضوعاتی است که همواره از صدر اسلام تا کنون، مورد توجه محدثین، مورخین، مفسرین، دستگاه‌های حکومتی و ... بوده است؛ کثرت احادیث نقل شده در این باب در منابع حدیثی فریقین به روشنی گویای اهمیت این موضوع نزد محدثین بوده است. اهمیت موضوع مهدویت سبب شده تا برخی، با جعل یا تحریف احادیث مهدویت، مضمون این احادیث را دچار خدشه کرده و مهدی موعود (عج) را به یک نسل خاص یا به یک دستگاه حکومتی مشخص منتسب کرده و از این رهگذر، فضیلت شاخصی را نصیب قوم یا قبیله یا خاندان مشخصی کنند و بعضی هم احادیث موضوع مهدویت را مورد تردید قرار داده‌ یا احیاناً منکر جریان مهدویت شده‌اند. آنچه در این رساله مد نظر است بررسی جامع سندی و فقه الحدیثی احادیث موضوع مهدویت در منابع روایی اهل سنت است؛ مباحث مختلفی که در احادیث مهدویت مطرح شده، از جمله موضوعاتی نظیر بحث نسب مهدی موعود (عج)، نام پدر مهدی موعود (عج)، نشانه‌های ظهور مهدی موعود (عج)، شاخصه‌های اصلی قیام حضرت مهدی (عج)، بحث نزول عیسی بن مریم (ع) و اقتدای وی به مهدی موعود (عج) و ... در این رساله مورد بحث و بررسی قرار گرفته و تلاش شده تا با بررسی سندی و فقه الحدیثی، میزان اعتبار روایات ابواب مختلف موضوع مهدویت در منابع روایی اهل سنت مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. پس از انجام بررسی‌های سندی و فقه الحدیثی، جعلی و ضعیف بودن برخی احادیث موضوع مهدویت که به علل گوناکون، انگیزه جعل و تحریف در آن وجود داشته، مشخص شده و روایات صحیح و مورد اعتماد مهدویت نیز مشخص شده و شواهد تایید کننده صحت این دست روایات نیز ذکر شده است.

مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار، اثر سید عبدالله شبر، با تحقیق سید علی، از نوادگان مؤلف، کتابی است که در آن، «با استفاده از راه‌کارهای گوناگون، به شرح روایات مشکل و حل وجوه غامض آن‎ها پرداخته شده است که از آن جمله، می‎توان از بهره‎گیری از لغت، صرف و نحو، تاریخ، علوم طبیعی، توجه به فنون و آرایه‎های ادبی، مراجعه به قرآن و حدیث، کوشش در حل تعارض اخبار و نقد محققانه و عالمانه شروح گذشتگان نام برد. فهم احادیث مشکل، یکی از شاخه‎های فقه الحدیث است که ثمره همه علوم حدیث، بشمار می‎رود. تنها اثر نشریافته شیعی که به‎طور خاص به مشکل الحدیث پرداخته و از این رهگذر، فهم بسیاری از روایات مشکل را آسان ساخته، اثر حاضر می‎باشد. نویسنده در بیان انگیزه خود از تألیف این اثر، با اشاره به بحث و فصح خود در فهم روایات دیریاب، از فراهم آوردن کتابی جداگانه در دستیابی به معانی احادیث دشوار سخن گفته است تا مرجع پویندگان راست‎گفتار و درست‎کردار علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) قرار گیرد. شبر در مقدمه کتاب، دریای علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) را منبع سرشار پاسخگویی به همه مشکلات و دشواری‎ها دانسته و به بیان انگیزه خود از تألیف کتاب اشاره کرده است. شبر در این اثر، به بیان مضمون 263 حدیث - ‎که در فهم آن‎ها به‎نوعی، ابهام و پیچیدگی وجود دارد - ‎پرداخته است. او در "نخستین جلد اثر" خود، فقط درباره روایات اعتقادی سخن گفته است؛

مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار، اثر سید عبدالله شبر، با تحقیق سید علی، از نوادگان مؤلف، کتابی است که در آن، «با استفاده از راه‌کارهای گوناگون، به شرح روایات مشکل و حل وجوه غامض آن‎ها پرداخته شده است که از آن جمله، می‎توان از بهره‎گیری از لغت، صرف و نحو، تاریخ، علوم طبیعی، توجه به فنون و آرایه‎های ادبی، مراجعه به قرآن و حدیث، کوشش در حل تعارض اخبار و نقد محققانه و عالمانه شروح گذشتگان نام برد. فهم احادیث مشکل، یکی از شاخه‎های فقه الحدیث است که ثمره همه علوم حدیث، بشمار می‎رود. تنها اثر نشریافته شیعی که به‎طور خاص به مشکل الحدیث پرداخته و از این رهگذر، فهم بسیاری از روایات مشکل را آسان ساخته، اثر حاضر می‎باشد. نویسنده در بیان انگیزه خود از تألیف این اثر، با اشاره به بحث و فصح خود در فهم روایات دیریاب، از فراهم آوردن کتابی جداگانه در دستیابی به معانی احادیث دشوار سخن گفته است تا مرجع پویندگان راست‎گفتار و درست‎کردار علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) قرار گیرد. شبر در مقدمه کتاب، دریای علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) را منبع سرشار پاسخگویی به همه مشکلات و دشواری‎ها دانسته و به بیان انگیزه خود از تألیف کتاب اشاره کرده است. شبر در این اثر، به بیان مضمون 263 حدیث - ‎که در فهم آن‎ها به‎نوعی، ابهام و پیچیدگی وجود دارد - ‎پرداخته است. او در "جلد دوم" به روایات اعتقادی، فقهی و اخلاقی پرداخته است

روایات معصومان، به عنوان روشن کننده ی آیات قرآن کریم شناخته می شوند. از این رو هر کس که درصدد فهم صحیح آیات باشد از مراجعه به این سرچشمه یفیاض بی نیاز نخواهد بود.امادر طول تاریخ تفسیر نقش عالمان وآثار آنان که درجهت فهم وکشف معارف تفسیری وعرضه آن کوشیده اند نیز دست کم گرفته نمی شود. دو تفسیر معاصر شیعه، المیزان ازعلامه طباطبایی ومواهب الرحمنازمرحوم سبزواری ازاین جمله اند.پژوهش حاضر، با نگاهی قرآن پژوهانه و با بهره گیری از شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه ای و اسنادی، به بررسی تطبیقیروش برخورد دومفسر باروایات تفسیری پرداخته است.هدف اصلی از این پژوهش، شناخت مشترکات و ویژگی های هریک و درنتیجه شناخت بهتر راهکارها و معیارهایصحیح در برخورد با احادیث ائمه اطهار علیهم السلام است.ازجمله دست آوردهای تحقیقاین است که دو مفسر در میزان استفاده ازمنابع ومصادر حدیث، پذیرش و رد برخی احادیث در عرصه متشابهات قرآن، روایات تاریخی،جری و تطبیق، ازجمله قصه آدم و حوا متفاوت بوده و در بسیاری ازمبانی تفسیری، برخورد با اسرائیلیات، جایگاه گفتار صحابه وتابعین و علاج ناسازگاری روایات تفسیری مشابهت هایی دارند.