مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این اثر یکی از کتب فقهی ابن رشد درباره مسائل فقه است. ابن رشد غرض خود از تحریر این کتاب را تذکری می داند بر كتاب أبي حامد رحمه الله با عنوان في أصول الفقه الملقب بالمستصفى و البته اشاره دارد که در کتاب الضروری فی الفقه خود،بطور موجز ومختصر به مسائل فقهی کتاب ابوحامد پرداخته است و از شرح بسیط آنها پرهیز کرده است.

‌تَذکِرَة الفقهاء، اثری جامع در فقه استدلالی و تطبیقی با گرایش فقهیِ امامی، به عربی، نوشته حسن بن یوسف بن مطهر حلّی مشهور به علامه حلّی، دانشمند امامی قرن هفتم وهشتم است. علامه حلّی، این کتاب را به درخواست فرزندش محمد، معروف به فخرالمحققین، نوشت و چنان‌که در مقدمه تأکید کرده، در این کتاب به اختصار فتاوا و ادله فقهی را بر پایه فقه امامی و با اشاره به آرای مخالف و داوری میان مذاهب به روشی منصفانه آورده است. به گفته مؤلف، کتاب در چهار قاعده تنظیم شده، اما به غیر از دو قاعده عبادات و عقود، بقیه آن در دسترس نیست. هر قاعده نیز مشتمل بر شش کتاب است. مؤلف در هر مسئله ابتدا نظر مقبول خود را در قالب بیان نظریه فقیهانی از امامیه که با آن نظر موافق اند، نوشته وسپس با آوردن نام برخی موافقان از میان صحابه و تابعین و فقهای مذاهب دیگر و با استناد به ادله مورد قبول عامه و خاصه به تحلیل آن پرداخته است. در بیان نظریه های مخالفان با توجه به احاطه خود بر آرای فقهی امامیان و اهل سنّت و ذکر ادله آنان، گاهی به نقد و پاسخگویی پرداخته و چه بسا پاسخهایی مفروض در توجیه آن‌ها ذکر کرده و خود به آن‌ها پاسخ داده است. بدین ترتیب، در بسیاری از فروع و مسائل فقهی، نوعی مناظره و گفتگوی علمی بر پایه مبادی مفروض صورت گرفته، ولی در برخی مسائل (بیشتر در ابواب معاملات) به ذکر نظریات مخالفان اکتفا نموده است، بی آن‌که به پاسخگویی بپردازد. از فقهای شیعه، علاوه بر آرای شیخ طوسی که بسیار موردتوجه مؤلف بوده، نظریات شیخ صدوق، شیخ مفید، ابن جنید، ابن ابی عقیل، علی بن بابویه، سلار دیلمی و ابوالصلاح حلبی بیشتر ذکر شده است. از میان پیشوایان اهل سنّت نیز به آرای شافعی بیش از دیگران پرداخته و گاه نظر برخی پیروان مذاهب چهارگانه، مانند محمد بن حسن شیبانی و ابویوسف و زُفَر و جصّاص (رازی) و اسماعیل مُزنی و داود ظاهری هم مورد توجه قرار گرفته است. همچنین آرای بسیاری از فقهای صحابی و تابعی، از جمله ابن عباس، ابن مسعود، ابن ابی لیلی، ابن عمر، مجاهد، انس بن مالک، حسن بصری،سفیان ثوری، عطاء بن ابی رَباح، محمد بن شهاب زُهْری، ابراهیم نخعی، سعید بن مسیّب،محمد بن سیرین و قَتادة بن دِعامه، ذکر شده است. گاهی نیز به آرای مذاهب دیگر مانند زیدیه و قاسمیه (شاخه ای از زیدیه پیروان قاسم بن ابراهیم رسّی) اشاره شده است. بر این اساس، برخی محققان تذکرة الفقهاء را از مهمترین منابع فقه مقارَن (تطبیقی) و گروهی دیگر آن را از جمله منابع موجود در باره علم الخلاف (خلافیات) می دانند.

حدیث «قرب نوافل» که در شمار احادیث قدسی قرار دارد، حدیثی است که در منابع کهن و معتبر شیعه و سنی، با اسناد متعدد، نقل شده است. بررسی های رجالی حاکی از صحت برخی از طرق آن است و چنانکه دانشمندان فریقین تصریح کرده اند، کثرت نقل آن گویای اصالت آن است. افزون بر این، حدیث مزبور، از جمله مهمترین مستندات صوفیه است و عرفا بارها آن را به عنوان شاهدی بر مباحث کتب خویش مطرح کرده اند؛ پاره ای از عرفا مانند ابن عربی، صدرالدین قونوی و سیدحیدر آملی آن را به عنوان مستندی برای مباحث عرفانی، مانند وحدت وجود و توحید افعالی مورد توجه قرار داده اند؛ برخی از آنها هم تفسیری به مانند محدثان از حدیث مزبور داشته اند؛ اما محدثان، حدیث مزبور را در پرتو قرآن و روایات، به امداد الهی برای مومنان و یا نیل بنده به مرتبه ای که تنها خواهان رضای حق تعالی باشد، توضیح داده اند. در این جستار تلاش شده است که ضمن معرفی مآخذ حدیث و نقد و بررسی سندی آن، مدلول حدیث، با توجه به سیاق آن و نیز مدلول آیات و روایات دیگر، رازگشایی و ضمن مقایسه برداشت عرفا و محدثان از روایت موردنظر، رویکرد هر یک از آنها در قبال حدیث ارزیابی شود.

«حدیث» وسیله اطلاع ما از سنّت معصومان علیهم‏السلام است. سنّت رفتار، گفتارو امضای معصوم(ع) وهمتای قرآن و یکی از منابع شناخت دین خداست. برخی افراد، که در زمان حیات معصومان علیهم‏السلام زندگی می‏کردند به طور مستقیم به سنّت دسترسی داشتند، اما دیگران به طور غیر مستقیم و با غور و جست‏وجو در احادیث، در صدد نیل به مراد معصومان علیهم‏السلام می باشند. بی‏شک، دست‏یابی به این مطلوب مهم، نیازمند بکارگیری روشهایی است که بر پایه مبانی استواری بنا شده اند. مجموعه این مبانی و روشها در جهت فهم حدیث دانش فقه الحدیث نام گرفته است. از سوی دیگر، دانش هرمنوتیک کلاسیک با هدف تنقیح مبانی و روش‌های فهم متن به وجود آمد و زمینه ساز تحولات فکری گسترده ای شد. وجود دغدغه‌ها و رهیافت‌های مشابه، بهره گیری این دو حوزه از تجربیات مشترک یکدیگر را ضروری ساخته است. مطالعات تطبیقی یکی از بهترین راه کارها برای انجام چنین تعامل سازنده ای می باشد. در پژوهش حاضرتلاش می شود مبانی فقه الحدیث را بررسی کنیم. همچنین مبانی متناظر آن را در هرمونتیک کلاسیک که علی رغم پاره ای اختلافات، دارای شباهتها و اشتراکات بسیار با مبانی مذکور در فقه الحدیث است، مورد پژوهش و مقایسه قرارداده و شباهت ها و تفاوتهای آن را در جهت امکان تاثیر متقابل بر یکدیگر بررسی می کنیم.

بحث درباره جایگاه عقل در ادراک و گفتگو از گستره اعتبار آن در حوزه تحصیل معارف الهى واحکام آن نفیاً یا إثباتاً از مهمترین و مطرح ترین مباحث جارى تاریخ بشر است و در برهه خاصى از تاریخ فکر اسلامى به کانونى از جذب ودفع افکار و اندیشه‌ها مبدل گشته است. اخباریون ومحدثین که مرحوم مجلسى در میان آنان جایگاه ویژه دارد به نفى مطلق اعتبار و ارزش عقل و جایگزین‌ کردن تمسک به اخبار و کلام معصومین منسوب گشته‌اند. مقاله اى که فرا روى شما خواننده محترم قرار دارد به بررسی و تحلیل کلماتى از علامه مجلسى پرداخته که ادعا شده است در راستاى مطالب فوق قرار دارد. در پرتو تحلیل و ارزیابى کلمات ایشان به حدود اثرگذارى عقل در کسب معرفت وارزش و اعتبار احکام عقلى آشنا خواهید شد.

واژه «تعمق» در منابع لغوی و روایی کهن، برخلاف تصور رایج، بار معنایی نکوهیده ای دارد و واژه شناسان آن را مشتمل بر مفهوم زیاده روی و مبالغه دانسته اند. از همین رو، در روایات ائمه اهل بیت (ع) از آن به مذمت یاد شده و از ارکان کفر به شمار رفته است. حتی دسته ای از محدثان بزرگ نیز مفهوم افراط، غلو و زیاده روی را از آن برداشت کرده اند؛ مع الوصف گروهی از دانشمندان بر اثر غفلت از معنای واقعی تعمق و مذموم بودن آن، در فهم روایات مربوط برداشت هایی ناصواب پیدا کرده اند.

فقه الحدیث از مهم ترین شاخه های علم حدیث است که به فهم و تبیین روایات می پردازد. نگاهی به تاریخ فقه الحدیث نشان می دهد که بحث از فهم و مقصود واقعی کلام معصومان از عصر خود آن بزرگواران مورد توجه بوده است. محدثان برای فهم احادیث معصومان از روش های مختلفی بهره برده اند. شیوه فقه الحدیثی هر شخصی، بیانگر آراء، نگرش و میزان تسلط او بر حدیث و علوم حدیث است. شناخت آرای حدیثی علامه طباطبایی به عنوان یکی از مفسران بزرگ قرآن که در تفسیر خود از روایات فراوانی بهره جسته، جهت فهم بهتر المیزان و در نهایت، کلام وحی، ضرورت دارد. هدف این نوشتار، پاسخ به برخی شبهات درباره بی فایده بودن بحث های روایی المیزان و فقط جنبه موید داشتن آنها است. درباره مباحث حدیثی المیزان مطالبی بیان شده است؛ اما تا کنون پژوهشی مستقل در شناخت روش فقه-الحدیثی علامه در المیزان انجام نشده است. این مقاله ضمن بیان گوشه ای از تلاش های فقه الحدیثی علامه طباطبایی در المیزان در پی روشن ساختن روش ایشان و اثبات شخصیت حدیثی والای اوست.

شناخت و درک فضایی که مخاطب اولیه ی حدیث در آن قرار داشته است یکی از عوامل تأثیر گذار در رسیدن به فهم صحیح و کامل از روایات معصومین علیهم السلام است .در این پایان نامه ، سعی بر شناخت فضای صدور احادیث امام کاظم علیه السلام و به کار بردن آن در روایات ایشاناست . به منظور نیل به این هدف به بررسی متون روایی امام کاظم علیه السلام و دقت در یافتن قرائنی که ما را در این زمینه یاری می کند ، همچنین ترسیم فضای تاریخی جامعه ی آن روز و فرقه های فعال در بازه ی زمانی مورد نظر پرداخته شده است. جامعه اسلامی در قرن دوم هجری قمری ، رشد چشم گیری در حوزه علم و فرهنگ را تجربه نمود. و فعالیت مدارس فقهی و مکاتب کلامی و فرق مذهبی مختلف، فضای حاکم بر جامعه را تحت تأثیر قرار می داد. بنابراین بسیاری از گفتارهای امام ناظر به عقاید این گروه ها بود . در علم کلام اشاره به جایگاه عقل، تنزیه ذات خداوند از تجسیم و تشبیه ، تبیین نقش امامت، تشریح دیدگاه شیعه در حوزه ایمان ، کفر و معاد ، از مواردی بود که امام به آنها می پرداخت. در جمع های درون گروهی شیعه نیز تأکید بر فریضه تقیه و ایجاد پیوند قوی میان شیعیان، روشن گری در موضوع مهدویت ، هشدار به اذاعه ی اسرار اهل بیت علیهم السلام گلچینی از گفتار های امام علیه السلام است.در نهایت ، هدف از این پایان نامه یافتنروایاتی است که دارای سبب و فضای صدور هستند . بر این اساسشرح این روایات صورت گرفته و مفاهیم جدیدی که بر اساس فضای صدور از احادیث قابل استفاده است بیان گردیده است.کلید واژگان : فضای صدور روایات ، امام کاظم علیه السلام، فقه الحدیث

از جمله مهم‌ترین شروح نهج البلاغه، «منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه» می‌باشد؛ این شرح، شرحی کهن نوشته شده به سال 556 هجری، مختصر و عربی از عالم شیعی قطب الدّین راوندی (متوفی 573 هـ.ق) ‌است. هدف از این پژوهش، بررسی، شناسایی و معرّفی روش شرح‌‌نگاری راوندی و نحوه‌‌ی تأثیرات شرح او، بر شروح پسین نهج البلاغه، بر اساس روش مطالعه‌‌ی کتابخانهای است. این پژوهش، بر اساس بررسی دو مولّفه‌‌ی «ساختار» و «محتوا» سامان یافته است. نمونه‌‌ی مولّفه‌های ساختارى این شرح، که فصل دوّم را به خود اختصاص داده، عبارت است از: شرح مزجی، ارائه نسخه اصیل نهج البلاغه با عنوان «الاصل»، شرح کلام با عنوان «بیانه» و یا «الشرح»، دستهبندی انفرادی و یا گروهی خطب، نامهها و حکمتها، بخشبندی خطب و نامههای بلند به چند بخش کوچک‌تر، شرح کوتاه، ارائه بخشی از شرح در قالب پرسش و پاسخ و هم‌چنین نمونه‌‌‌ی مولّفه‌های محتوایی که فصل سوّم را، دربردارد شامل: بهرهگیری از علم لغت در تبیین معنای واژگان، استفاده از دانش صرف و نحو و مباحث بلاغی، استفاده از آیات قرآن، شرح روایى، ذکر سبب ورود کلام امام ، معرّفی برخی شخصیتها، اماکن، بیان وجه تسمیه خطبه و پرداخت به علوم مختلف از جمله علوم قرآنی، کلام، تاریخ، فقه؛ در فصل پایانی به بررسی تأثیرگذاری شرح راوندی بر شروح پسین و گونه‌شناسی انعکاس این تأثیرات از جهات محتوایی، در قالب تأیید و ردّ نظرات راوندی از جمله؛ مباحث لغوی، نحوی، تاریخی، تحلیلی در چهار اثر پسین؛ یعنی شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، مصباح السالکین ابن میثم، منهاج البراعه خویی و بهج الصباغه شوشتری، پرداخته می‌شود. نتیجه‌‌ی این پژوهش، معرّف روش‌‌مند بودن شرح راوندی، بر پایه‌‌ی شاخصههای شرحنگاری و تأثیر آن، از جهات سبک نگارش و مباحث محتوایی، بر شروح پسین است.

چکیدهبدون شکمهم ترین راه دستیابی به احکام و سایر معارف الهی، پس از قرآن، سنت پیامبر9 و امامان معصوم: است، که در قالب هزاران حدیث در کتب متعدد روایی به ما رسیده است. بنابراین حدیث به عنوان دوّمین منبع تشریع، محل رجوعمسلمانان قرار گرفته و از حجیّت و اعتبار خاصی برخوردار است. آنچه در قرار گرفتن حدیث در این جایگاه و اعتبار بخشی به آن نقش اساسی ایفا می کند، فهم درست حدیث است؛ چرا که فهم نادرست از حدیث نه تنها جایگاه آن را زیر سوال می برد، بلکه چهر? دین را مشوش ساخته و از اعتبار آن می کاهد. در همین راستا و به منظور دستیابی به این هدف دانشمندان اسلام اصول و قواعد و انواع مختلف علوم حدیث را بنیان گذاری کرده تا با بکارگیری آنهابتوان به فهم درست احادیث نایل آمد. یکی از علومی که به درک معانی و مقصود واقعی احادیث کمک می کند، علم مورد صدور یا اسباب ورود حدیث است. این علم از آن جهت بر فهم احادیث موثر است که پاره ای از احادیث بر اثر وقایع، شرایط و زمینه های خاصی از معصوم7 صادر شده اند، و بی توجهی به آنها موجب سوء فهم احادیث و یا فهم ناقص بسیاری از روایات شده است. مورد صدور احادیث گاه در متن آنها وجود دارد و گاه در متن آن دیده نمی شود و یا تنها در برخی از طریق آن آمده است، علاوه بر آن سبب صدور پاره ای از روایات به وسیل? روایات دیگر بیان شده است. علم اسباب ورود حدیث به دلیل اهمیّت و نقشی که در فهم و درک معانی احادیث دارد، از صدر اسلام تا کنون کم و بیش مورد توجّه محدّثان و محقّقان علوم اسلامی بوده است. هر چند در مقایسه با اسباب نزول قرآن و یا حتی بسیاری از علوم حدیث، اهتمام اندکی به آن شده است. در این پژوهش ضمن اصطلاح شناسی و تعریف مورد صدور حدیث به بیان پیشینه آن و نیز تأثیری که سبب صدور بر فهم احادیث می گذارد و همچنین شیوه یافتن مورد صدور احادیث و کاربردهای آن می پردازیم