مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تعلیم و تربیت همواره از دغدغه‌های بزرگ بشر بوده و عالمان این عرصه درصدد تعیین خط مشی تربیتی برای جوامع بشری بوده‌اند. در این میان ادیان الهی نیز برای هدایت و تربیت انسان ارائه‌ی طریق کرده‌ و فطرت پاک انسانی را مخاطب خود قرار داده‌اند و اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین آسمانی، برای این منظور برنامه‌ای خاص و فراگیر دارد و با ارائه‌ی الگوی حسنه : پیامبر اکرم ( ص ) سرمایه‌ای گرانقدر در اختیار جوامع بشری قرار داده است که مطالعه و بررسی سیره‌ی نبوی می‌تواند ما را به تبیین نظام تربیتی استواری برساند.این پژوهش با هدف : " تبیین نظام تربیتی بر اساس سیره‌ی نظری و عملی پیامبر ( ص ) " درصدد پاسخ گویی به این سوالات برآمده است.1- مبانی فلسفی و نظری نظام تربیتی مبتنی بر سیره‌ی حضرت رسول ( ص ) چیست؟2- اصول تربیت از نظر حضرت رسول اکرم ( ص ) چه می‌باشد؟3- بر اساس مبانی تربیتی رسول اکرم ( ص ) چه اهداف و روش هایی برای تبیین نظام تربیتی می‌توان تعیین نمود؟4- الگوی تربیتی حضرت رسول اکرم ( ص ) دارای چه شاخص هایی می‌باشد؟ـ روش پژوهش حاضر تحلیلی ـ توصیفی از نوع تحقیقات کیفی می‌باشد که از طریق مطالعه‌ی کتب و منابع موجود به تحلیل اطلاعات جمع آوری شده پرداخته است و به بررسی مبانی، اصول و اهداف تربیتی برآمده از سیره‌ی نبی می‌پردازد : مبانی و اصول تربیت نبوی از قرآن سرچشمه گرفته، بر کرامت انسان و فطرت پاک او ـ اصل توحید و معاد استوار شده است و می‌خواهد که با تزکیه‌ی نفس او را به مقام قرب الهی رسانده و با اجرای عدالت اجتماعی زندگی مادی و معنوی او را تأمین سازد. و در راستای ارائه الگوی برتر و پاسخگو به نیازهای جامعه، جامع‌ترین راهکار را در اختیار ما قرار دهد.

هدف از این تحقیق تبیین مبانی و اصول تربیتی قصص قرآن‌کریم براساس اصول ومبانی تربیتی دراسلام بیان شده است. روش تحقیق دراین پژوهش توصیفی و تحلیلی است . وجامعه پژوهش مجموعه قصص قرآن درنظرگرفته شده است .نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که؛ داستان‌های قرآن‌ بر یک مبنای واحد که همان انسان‌شناسی است استوار می‌باشد.بیشترین تأکید در داستان‌های قرآن بر چهار اصل (توحید، محبت، تفکر و آزادی و مرگ‌اندیشی) می‌باشد. در ارتباط با علل تکرار داستان‌ها و تمثیلات قرآن می‌توان به موارد متعددی اشاره کرد. از آن جمله تکمیل تصویرها (پیام‌ها)؛ نشانه وحی کتاب الهی؛ اصالت دادن به محتوا؛ عبرت‌آموزی؛ آرامش دل پیامبر‌اکرم(ص) و مومنان؛ اهمیت روش حفظ و تکرار و تفاوت فردی. و در ارتباط با علل استفاده خداوند از قصص در قرآن چنین می‌توان استدلال کرد: 1- علل استفاده از داستان‌ها در قرآن: بهره‌گیری تربیتی؛ تاریخ‌نگاری؛ دلداری به‌پیامبر و مومنان؛ آشنایی با سنت‌های حاکم بر تاریخ؛ بلاغ؛ بیان اعجاز غیبی قرآن؛ بیان نتایج اعتقادی و اخلاقی؛ ابلاغ پیام و حجت؛ انذار(هشدار) و عبرت‌گیری. 2- علل استفاده از تمثیلات در قرآن: نیل به معرفت؛ درک همگانی؛ اهداف تربیتی؛ تذکر و یادآوری؛ تفکر و اندیشیدن؛ درک برای عالمان؛ حسی نمودن مسائل عقلی؛ ایجاز؛ کاستن از تلخی پند؛ ایجاد تنوع و خاموش کردن افراد لجوج.از جمله نتایج این پژوهش می توان به نکات زیر اشاره کرد. 1- با توجه به اهمیت شیوه خاص بیان قرآن و بهره گیری از انواع تمثیل در قصص قرآن می توان در مقوله روشهای تدریس با توجه به محتوای درسی ،در دروسی که نیاز به تغییر نگرش ، حسی بودن مسائل عقلی ، انتقال معانی بسیار در قالب الفاظ مختصرو ...استفاده نمود.2- با توجه به اصل تدریجی بودن تربیت و رعایت نزول آیات بر همین اساس وسایر اصولی که در این پژوهش به آنها اشاره شده است می توان با الگو برداری از شیوه بیان قصص به ارتقاءسطح مطلوبیت و تسهیل و کارایی امر آموزش برای کودکان و نوجوانان بهره برد.3- با توجه به بحث آموزش فلسفه به کودکان و نوجوانان و تاثیر فراوان قصه در آموزش فلسفه می توان قصص قرآن را به عنوان غنی ترین منابع در این زمینه بکار گرفت.

جان دیوئی، فیلسوف و مربی پراگماتیست و بقول خودش ابرارگرایی آمریکائی است وی معرفت را حاصل تحقیق می‌داند، روش و مراحل تحقیق مورد نظر او، همان روش و مراحل تفکر یا تجربهء منطقی است . و تفکر منطقی عبارتست از جریان بررسی فعال، دقیق و مداوم هر عقیده یا هر شکل مصور از دانش ، در پرتو زمینه‌هائی که از آن حمایت می‌کنند و نتایج بیشتری که از آن حاصل می‌شود. و این نوع تفکر یا تجربه در موقعیتی که حاصل تعامل فرد تا محیط می‌باشد، تحقق می‌یابد. تفکر منطقی دارای دو حد پیش از تفکر منطقی و بعد از تفکر منطقی می‌باشد و در بین این دو حد مراحل پنجگانهء الف - تشکیل عقیده یا اظهارنظر. ب - عقلانی یا هوشمندانه کردن مشکل و تبدیل آن به مسئله‌ایکه باید حل شود ج-تشکیل عقیدهء هدایت‌کننده یا فرضیه د- استدلال کردن ه- آزمون فرضیه بوسبهء عمل، وجود دارد. منطق دیوئی، همان منطق تحقیق یا تفکر منطقی است ، و روش آن، فرضیه‌ای قیاسی می‌باشد. تربیت و تدریس مبتنی بر معرفت‌شناسی دیوئی، براساس تفکر یا تجربهء منطقی طراحی می‌شود، و بر این اساس تدریس به صورت هنرمندانه، غیرالقائی، پویا، فعال، محققانه، خودآموز، تعاملی، باز، ادراکی، اکتشافی، خودبرانگیخته، انعطاف‌پذیر، مسئولانه، مبتنی بر تحلیل و ترکیب و واقع‌بینانه درمی‌آید. اگر الگوهای تدریس ، صرفنظر از الگوهای مبتنی بر تئوری شرطی شدن، مخصوصا الگوهای بروس‌جویس و مارشاویل، به طور کامل یا نسبی، به نحوی متاثر از تفکر منطقی است و یا مراحلی از آن را دربردارد. دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهد که جریان تربیت و تدریس همچنانکه الفردنورث وایتهد نیز بر آن تاکید می‌کند. باید با تفکر و تحقیق آغاز و به تفکر و تحقیق منجر شود. و یادآور می‌شود که این بررسی گامی است از گامهای مختلف جریان اندیشه که تا به حال برداشته شده و نهائی نیست ، و خود می‌تواند به گامها و تجربه‌های پربار دیگری در این زمینه منجر شود.

هدفهای کلی این پژوهشبه شرح زیر می‌باشد: الف : اهدافکلی: -1 بررسی جایگاه عقل در نظام تربیتی اسلام. -2 ارائه راهبردهایئی به برنامه‌ریزان درسی و متصدیان تعلیم و تربیتدر خصوصچگونگی بهره‌گیری از عقل به عنوان محور تعلیم و تربیت . ب : اهدافجزئی: معمولاتدسته‌گیری از هدفها در پژوهشا مطرح استکه در مقایسه با دسته اول جزئی‌تر و مشخص‌تر هستند که البته آبشخور اصلی آنها نیز ماهیتموضوع تحقیق است . هدفهای جزئی این پژوهشبه شرح زیر می‌باشد: -1 بررسی اهمیتعقل در قرآن و روایات . -2 بررسی آثار بکارگیری عقل در ابعاد مختلفشخصیت(عقلانی - اجتماعی - عاطفی - اخلاقی). -3 بررسی روشهای عقلانی و تعلیم و تربیت . -4 بررسی ارتباط میان عقل و دین. -5 بررسی توصیه‌های پیشوایان دینی در زمینه چگونگی پرورشقوای عقلانی. -6 بررسی رابطه عقل و ارزشها در نظام تربیتی اسلام. -7 بررسی ارتباط عقل و احکام اسلامی. -8 بررسی عوامل بازدارنده تعقل از نظر اسلام.

موضوع رساله، تحلیل و نقد دلالتهای تربیتی در اندیشه صلح کمنیوس ، کانت و گالتونگ است . مبحث صلح در اندیشه فلسفی تربیتی غرب حداقل از زمان افلاطون تاکنون پیشینه مستمر دارد. کمنیوس به پخته‌ترین و ظریف‌ترین تلفیق نظری و عملی صلح (تا زمان خود) با تکیه بر سرمشق (نمودگار یا پارادیم) مهر دست زد و مبحث صلح را از انحصار سیاست و اخلاق فردی و ملیت به در آورد و به عرصه زبانها، عرصه‌ی بین‌الملل و آموزش و عمل، ارزشهای ادیان الهی و تربیت آورد. او به همگرایی و پیوند فراگیر و جهانی دانش ایمان و اخلاق می‌اندیشید و تربیت را نوری در تاریکی می‌نامید. صلح او را "مهرآورد" می‌نامیم. کانت توفیق یافت مبانی اخلاقی (عقل عملی) صلح و نیز زوایای تاریک نظری آن را باز نمایند. نزد عقل عملی (اخلاق) که استوار بر "ندای وجدان" است ، احترام به ارزش صلح محرز است زیرا اخلاق مبتنی بر ارزش مطلق آن و خود مختاری است نه پاداش و نه ترس . جنگ ، ثمربخشی داوری درست و فعل اخلاقی (فعالیت عقل عملی) را از میان می‌برد. در حالی که داوری درست و انسان شدن آدمی فقط در گرو تربیت است و فعل اخلاقی استوار بر اختیار، اراده و انتخاب و مسئولیت است . هر چند که تعارض‌ها راه‌حل قطعی نداشته باشند، تربیت در مقام جوینده پیگیر بهترین راه‌حلهاست . زیرا تنها به امکان انسان شدن و امکان فعل عقلی و اخلاق متکی است . و می‌تواند آدمی را از شر جنگ ، محافظت کند. از لحاظ مبانی صلح در عقل سطری، می‌توان گفت جنگ امکان داوری درست را زایل می‌سازد. صلح مورد نظر کانت را صلح خردکوش یا خردبنیاد می‌توان نامید.

چکیدهتبشیر وانذار از شیوه هایی است که انبیای الهی برای تربیت وهدایت انسان از آن بهره جسته اند.لزوم تعادل میان خوف ورجاء در انسان، وجود تبشیر وانذار متعادل را در نظام تربیتی ضروری می سازد. از این رو خداوند برای هدایت انسان به حقیقت، دعوت او به توحید، اتمام حجت براو،ایمان به خدا ورسولانش پیامبران را به عنوان مبشِّر ومنذِر مبعوث کرده است. در قرآن کریم نحو? کاربرد تبشیر ها وانذار ها با توجه به سیاق آیات وسور، با هم متفاوت است. مخاطبین این تبشیر ها وانذار ها گاه هم? انسانها و گاه گروه خاصی هستند، اما انذارهای قرآن عمومیت بیشتری دارد وتبشیر ها متوجه مومنان است. حوز? تحقق تبشیر وانذار دنیا وآخرت است؛برخی از تبشیرها عبارت است از : فرزند، باران و نعمتهای بهشتی . عذابهای دنیوی واخروی نیز از جمله موارد انذار در قرآن هستند. اختیار انسان زمینه پذیرش و یا عدم پذیرش تبشیر و انذار را فراهم می سازد، از این رو واکنش افراد در برابر آنها متفاوت است. خشیت، ایمان به خدا و معاداز جمله عوامل پذیرش تبشیر وانذارند . استکبار، کفر و هواپرستی از موانع پذیرش تبشیر و انذار به شمار می آیند . شیوه تربیتی صحیح آن است که تبشیر و انذار به صورت متعادل و با توجه به شرایط مخاطب به کار برده شود و از افراط و تفریط به دور باشد تا موجب هدایت انسان شود .

گفتمان کاوی به مثابه یک روش تحقیق در علوم مختلف انسانی در صدد بازگو کردن‌ و نشان‌ دادن‌ معانی‌ نهفته‌ در متن‌ است. در این روش محقق برآن‌ است که رابطه بین مولف، متن و خواننده را نشان دهد. با مطالعه بر روی زبان روشن می گردد که عوامل متعددی در شکل گیری پیام کلام موثرند، برخی از این عوامل درون متنی و برخی دیگر برون متنی است. این روش بر عوامل برون متنی تاکید ویژه ای دارد. مولفه های اصلی گفتمان کاوی عبارت اند از: تحلیل زبانی متن، بررسی انسجام متن، بررسی بافت متن، بررسی روابط بینامتنی، معنای مرکزی متن، و نگاه به کارکرد متن. گفتمان، معنا یا دال مرکزی نهفته در متن و گفتمان کاوی، مبتنی بر توجه هماهنگ به همه عوامل شکل دهنده پیام است. بر این اساس در پژوهش حاضر، از گفتمان کاوی به مثابه یک روش تحقیق برای دست یابی به موضوع تحقیق یا همان «گفتمان تربیتی امامت» در اندیشه شیعه، استفاده شده است.نظام تربیتى مجموعه گزاره‏ها و اندیشه‏هاى منظم و سازمان یافته درباره تربیت است. هریک از نظامهای تربیتی اهداف خاصی را مدنظر دارند و بر تئوری و شیوه عملکرد تربیتی ارائه شده توسط آنها، گفتمان خاصی حاکم است. سازوکارهای تربیت و اینکه چگونه تربیت پذیری رخ می دهد، نحوه برقراری ارتباط و چگونگی قرار گرفتن در معرض آن، از جمله موارد مهم قابل بررسی در هر گفتمان است. در این پژوهش تلاش شده، گفتمان تربیتی امامت، از متون حدیثی استخراج شود. این گفتمان در واقع روح حاکم بر کل سیره و شیوه های ائمه اطهار علیهم السلام است. گفتمان تربیتی امامت دارای چند واژه کلیدی و مفهوم اصلی است: الفبا و زبان تجلی این گفتمان «ولایت» است. کانون، منشأ، و هسته مرکزی تلألو این گفتمان «محبت امام به انسان ها» است. مولفه مرکزی و محوری این گفتمان که همه مولفه های تربیتی آن را دربرمی گیرد «خروج از ظلمات به نور» است؛ و روح و قانون حاکم بر این گفتمان که در تمام مولفه های تربیتی آن صادق است «حرکت ظاهر- باطن- ظاهر درونی شده» است. همچنین، گفتمان تربیتی امامت بر اساس مولفه های تشکیل دهنده آن، یک شبکه گفتمانی را تشکیل می دهد که اجزای آن به صورت پویا از جهات مختلف با هم مرتبط اند و تشابک دلالی دارند. پذیرش ولایت الهی سبب تحقق و نتیجه دادن تمام مولفه های تربیتی گفتمان امامت می گردد. بنابراین، باطن تمامی خوبیها ولایت الهی و باطن تمامی بدیها ولایت طاغوت است. نتیجه گفتمان تربیتی امامت، پرورش انسانی الهی است که نه در ظاهر می ماند و نه از آن عدول می کند، بلکه هم ظاهر را حفظ می کند و هم از آن به باطن گذر می کند. ایجاد تعادل در جامعه، اجرای عدالت و قدم نهادن در صراط مستقیم از اثرات تحققاین گفتمان است.

مقوله ي تربيت و اخلاق مداري، از جايگاه ويژه اي در سعادت دنيوي و اخروي بشر برخوردار است. از این رو هر انسان طالب حقّی، با آگاهی از مجموعه ي بايدها و نبايدهایی که در تعالیم وحیانی در این زمینه بیان شده و سپس عمل به باید ها و ترک نبایدها؛ به كمال مطلوب وصول یافته و از انحراف از مسير حق مصون خواهد بود. در این راستا، بازخوانی نصوص دینی، ضمن توجّه به لایه های معنایی این متون مقدّس و نیز در نظر داشتن تأثیر عواملي چون: زمان، مكان، ميزان تعليم و تربيت مخاطب و ديگر قواعد و ساز وكارهاي معناشناختي كه متن در آن شكل گرفته، راه گريزی است از تحيّر و سردرگمي در شناخت و تمييز ارزش ها. امّا با توجّه به كثرت روايات أئمه ي معصومين (عليهم السلام) در اين زمينه كه در قالب يك پايان نامه نخواهد گنجيد؛ در اين پژوهش تنها باز خواني روايات امام صادق (ع) از روزنه ي ارزش ها و ضدّارزش ها براي بازسازي انديشه و رفتار ديني مورد عنايت خواهد بود. براساس اعتقاد تشیّع، معصوم عقل کل است و اوامر و منهیات او عین اوامر و منهیات عقل است. لذا در اين سير تحقيق، با اين پيش زمينه که " ارزش "، عبارت است از آنچه که امام جعفر صادق ( عليه السلام ) بدان عمل نموده یا زبان در مدح آن گشوده و يا وعده ي نيکويي نسبت به آن داده است. هم چنين " ضد ارزش "، شامل مواردي است که امام در قول یا فعل به نوعي بيزاري خود را نسبت به آن اعلام نموده و يا وعده ي عذاب بر آن داده است؛ به مطالعه و بررسي تک تک روايات مجموعه ي 22 جلدي روايات امام ششم( عليه السلام ) به نام مسند الإمام الصادق ( عليه السلام ) نوشته ي عزيز الله عطاردي از ابتدا تا انتها - با صرف نظر از روايات فقهي و هر آنچه که در غايت طرح اين رساله نمي گنجد – می پردازیم.و سپس با دسته بندي مجموعه ي ارزش ها و ضدّارزش ها از منظرهاي گوناگون(فردي و اجتماعي پراهميّت و كم اهميّت و...) به ارائه ی چشم انداز جغرافیایی صحیح از ارزش های دینی می پردازیم. طبعاً فراواني و گستردگي روايات جمع آوري شده در اين پژوهش، فراتر از حجم يک رساله ي کارشناسي ارشد است، لذا در اين نوشتار تنها تحليل گروهي چند از مجموعه ي اين ارزش ها و ضدّ ارزش ها ارائه خواهد شد.

چکیدهبشر امروزی با وجود انواع پیشرفت ها، به علت انحراف اخلاقی و تربیتی گرفتار بحران و نابسامانی های فراوانی شده است که حاکی از عدم نظام تعلیم و تربیتی صحیح است. انسان استعداد رسیدن به کمالات الهی و مقام خلیفه الهی را دارد و این امر با تربیت حقیقی امکان پذیر است. از عوامل م‍وثر در تربیت، خانواده است که هم از جهت اوّلیت (زمانی ومکانی) و هم اولویت (کیفیت تأثیر) مهم ترین محیط برای شکوفایی استعدادها ی مختلف فرزند است. در محیط خانواده روابط والدین با فرزند عنصر اساسی رشد و تربیت فرزندان در تمام ابعاد وجودی آنان است.در روان شناسی فرزندپروری به شیوه غالب بر تربیت فرزند از سوی والدین تأکید می ورزد که متأثر از عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می باشد.سبک های فرزند پروری عبارتند از فرزند پروری مقتدرانه، فرزندپروری مستبدانه، فرزندپروری سهل گیرانه و فرزندپروی مسامحه کارانه(غفلت از فرزند). این طبقه بندی بر پاسخ دهی (صمیمیت) و تقاضاهای والدین(کنترل) مبتنی است. در اسلام شیوهتربیت صحیح فرزند، مبتنی بر روش تربیتی مسئولانه است.پژوهش حاضر سعی دارد ضمن واکاوی روش های فرزند پروری در روان شناسی وروش تربیت در اسلامبه مقایسه ی روش های تربیتی در روان شناسی و روش تربیتی اسلام بپردازد. برخی از یافته های این پژوهش عبارتند از:تربیت در روان شناسی بر اساس انسان محوری است در حالی که در اسلام با توجه به جهان بینی توحیدی، در راستای تجلی اسماء الهی عنوان می گردد.در میان چهار سبک فرزند پروری مطرح شده از سوی روان شناسان فرزند پروری مقتدرانه بهترین سبک و نزدیک ترین روش به روش تربیتی اسلام است ولی با این وجود کاستی های در این روش تربیتی وجود دارد که در روش تربیتی مسئولانه یافت نمی شود. چنانکه روش تربیتی مسئولانه در راستای هدف نهایی تربیت،بر مبنای توحید مداری و ولایت مداری و محبت اهل بیت(ع) است

هدف از نگارش این پایان‌نامه‌‌، تبیین نسبت عقل و عشق در منظومه‌ی عرفانی مولوی و استخراج دلالت‌های آن در تربیت انسان می‌باشد. پژوهش حاضر، با روش تحلیلی‌‌ استنباطی و در پنج فصل نگارش یافته‌است. یافته‌های این پژوهش با توجه به سوالات پنج‌گانه به این قرار است: پیش‌فرض‌های فلسفی مولانا در مبانیِ جهان‌شناسی، انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی و ارزش‌شناسی، همگی مبتنی بر دیدگاه خداشناسانه و توحیدی است و پیوسته بانگ بازگشت به اصلِ خویش را فریاد می‌زند. مولانا در تبیین مفهوم عقل، به انواع عقول قائل است، که مهمترین آن‌ها در قالب عقل جزوی که نوعِ مذموم عقل و عقل کلی که نوعِ ممدوح عقل می‌باشد، بیان می‌شود. همچنین در معرفی انواع عشق، به دو نوعِ عشق مجازی و حقیقی اعتقاد دارد. مولانا عشق حقیقی را ارزشمند می‌داند و محترم می‌شمارد. به نظر وی «عقلِ کلّی»مهم و لازمه‌ی تربیت و سعادت است. اما بر این باوراست که این ابزار به تنهایی برای شناخت و رشدِ کامل، کافی نیست بلکه پس از طی مسیر شناخت، باید با مکمل خود یعنی «عشق حقیقی» بیامیزد. درنتیجه این دو مفهوم نزد مولانا نه تنها تعارضی ندارند بلکه در تعامل نیز می‌باشند. در نهایت می‌توان گفت که مولانا برای عقل و عشق مراتب مختلفی قائل است و هدف غایی او در استفاده از انواع عقول و راه عشق و شهود‌‌‌، فنای فی‌الله و بقای باالله می‌باشد‌. همچنین دو هدف کلیِ واسطه‌ای نیز در راستای رسیدن به هدف غایی وجود دارد که هر کدام دارای روش‌های تربیتی خاص خود می‌باشند و عبارت‌انداز: نخست، «پرورش عقلِ کلّی» که با روش‌هایِ: «آموزش معرفت شهودی» و «توجه دادن به بارقه‌های حق» میسر می‌شود. و هدف دوم، «پرورش عشقِ حقیقی» می‌باشد و با روشِ‌ «تزکیه» و از مسیرِ «مراقبه و محاسبه» امکان‌پذیر می‌باشد.