مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«الجبر و الاختيار»، اثر آيت الله سيد صادق روحانى كه در عصر حاضر، به زبان عربى پيرامون مسئله جبر و اختيار و جواب شيعه به اين مسئله نوشته شده است. كتاب حاضر، شامل يك مقدمه از محقق كتاب، و چهار فصل در جبر و اختيار، ادله جبرى ‏ها، امر بين الامرين و فصلى در تنبيهات مى‏ باشد. در فصل اول از كتاب اقوال جبرى ‏ها، قول به تفويض و معناى امر بين الامرين بررسى شده است. فصل دوم كتاب، پيرامون ادله جبرى ‏ها است و ايرادى كه به مفوضه گرفته ‏اند. فصل سوم مربوط به مذهب حق؛ يعنى امر بين الامرين مى ‏باشد، هم‏چنين در اين فصل از بداء نيز سخن گفته شده است. در بخش تنبيهات، مؤلف محترم، كلام را به لفظى و نفسى تقسيم نموده و ادله اشاعره را بر كلام نفسى نقل كرده و در پايان، عدم ثبوت كلام نفسى را اثبات مى‏ كند.

«الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل»، نگارش آيت الله جعفر سبحانى از عالمان معاصر شيعى، تقرير ابحاثى است كه نويسنده در بررسى عقايد اسلامى شيعى با استفاده از قرآن مجيد و سنت نبى مكرم اسلام و اهل بيت طاهرين حضرت عليهم الصلاة و السلام به روشى جديد ارائه كرده است. اين كتاب مشتمل بر چهار جلد است و مجموعا ده فصل را در بردارد: جلد اول كه به برخى مباحث مقدماتى و نيز راه ‏هاى شناخت خداوند و نيز مباحث اسماء و صفات الهى اختصاص يافته، داراى سه فصل و فصل سوم مشتمل بر چهار باب به شرح ذيل مى‏ باشد: 1.مقدمات أصوليّة عامة. 2.الطّرق إلى معرفة اللّه. 3.الأسماء و الصّفات، كه مشتمل بر ابواب ذيل مى‏ باشد: الف.الصفات الثبوتية الذاتية. ب.الصفات الثبوتية الفعلية. ج.الصّفات الخبريّة. جلد دوم مشتمل بر باب چهارم از مباحث اسماء و صفات و سه فصل ذيل مى ‏باشد. در اين فصول به مسائل مهم و غامضى چون قضاء و قدر، مساله بداء و عدل الهى پرداخته شده است: 4.القضاء و القدر. 5.البداء. 6.العدل الإلهي و أفعال العباد. جلد سوم كتاب به مباحث نبوت اختصاص يافته و داراى دو فصل ذيل مى باشد: 7.النبوة العامة. 8.النبوة الخاصة. جلد چهارم كتاب به موضوع امامت و خلافت و جانشينى پيامبر اكرم و نيز موضوع معاد اختصاص يافته و داراى دو فصل ذيل مى‏ باشد: 9.الإمامة و الخلافة. 10.المعاد. ‏

كتاب «الامر بین الامرین» که مرکز دارالرساله آن را چاپ نموده است به زبانی عربی راجع به دیدگاه اهل بیت، راجع به مسئله اختیار انسان و نظر امر بین الامرین می پردازد. امر بین الامرین، اصطلاحی کلامی و از عقاید خاص امامیه در مسئله جبر و اختیار انسان می باشد. این آموزه در مقابل دو نظریه جبر و تفویض است و اشاره دارد که در افعال اختیاری انسان، هم اراده خدا و هم اراده انسان دخالت دارد. مسئله جبر و اختیار در طول تاریخ مسئله ‌ای همگانی و در ادیان و مذاهب مختلف مطرح بوده است؛ این مسئله افزون بر جنبه نظری، جنبه عملی هم دارد و با مسائلی چون عدل الهی و آزادی اجتماعی در ارتباط است. الامر بین الامرین را نخستین بار امیر مؤمنان مطرح کرد. فردی درباره معنای قدر پرسید، امام (ع) از او خواست تا وارد این مسئله پیچیده نشود؛ ولی او بر درخواستش اصرار کرد. امام فرمود: اکنون که از درخواست خود صرف ‌نظر نمی‌ کنی، بدان که در باب قدر، نه جبر در کار است و نه تفویض؛ بلکه امری میان دو امر است. بنابر نظریه جبر، اراده انسان در افعال او دخالت ندارد و کارهای او محتوم و بیرون از اختیار اوست و بنابر نظریه تفویض، اراده انسان در افعالش از هر جهت مؤثر است و قدرت خداوند هیچ تأثیری در آنها ندارد؛ بلکه خداوند فقط انسان و قدرت او را به وجود آورده است. «امر بین الأمرین» این دو نظریه را باطل می‌ شمارد و در کارهای اختیاری انسان، هم اراده خدا و هم اراده انسان را مؤثر می ‌شمرد و این دو اراده را در طول هم می ‌داند؛ این همان حقیقت اختیار انسان در کارها است.