مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

‫شکل‌گيري و گسترش مکاتب کلامي گوناگون در زمان امام صادق‌(، اهميت مواضع اعتقادي آن حضرت را در اثبات عقايد شيعه، آشکار مي‌سازد. در دوران امام صادق‌( دشمنان اسلام و مخالفان مذهبي با کمال آزادي و صراحت، عقايد و انتقادهاي خود را درباره اصول و فروع اسلام بيان مي‌کردند؛ آن حضرت نيز با کمال متانت، صبوري و بردباري، ادعاها و دلايل آن‌ها را گوش مي‌کرد، و با ظرافت و برخورد حکيمانه، از طريق تشکيل محافل علمي و مناظره، با استفاده از دلايل و مباني آن‌ها، ادعاي ايشان را باطل نموده و اعتقادات اسلامي را اثبات مي‌کرد. عدم امکان رويت خدا، مهم‌ترين دليل انکار وجود او از سوي زنادقه و دهريون بود. امام صادق‌( نيز رؤيت خدا به‌وسيله حواس پنج‌گانه را نفي مي‌کرد، اما تأکيد مي‌کرد که حس، توانايي درک بسياري از امور را ندارد ولي ما آن‌ها را انکار نمي‌کنيم. براي اثبات وجود خدا، دلايل بسياري مي‌توان ارايه کرد که هر عقل سليمي آن‌ها را مي‌پذيرد؛ خداشناسي از راه قلب و فطرت، برهان عمومي نظم، برهان حدوث، و برهان هدايت، دلايلي هستند که از سوي امام صادق‌( براي اثبات واجب الوجود بالذات ارايه شده است. اما مشکل دهريون و زنديق‌ها، فقدان دليل نبوده است، بلکه بر اساس فرمايش امام صادق‌( جهل و ناداني، و خصوصاً گناه، آن‌ها را به وادي انکار مي‌کشاند. آن حضرت در برابر زنادقه که معتقد به دو مبدأ بودند، به گواهي فطرت و شعور دروني انسان بر يکتايي خدا استدلال مي‌کرد. برهان تمانع، برهان فرجه، و هماهنگي و پيوستگي جهان، از دلايل ديگر امام‌( در مسأله توحيد است. قدرت خداوند نيز بر اساس فرمايش امام صادق‌(، اگرچه مطلق است اما تنها به اموري تعلق مي‌گيرد که محال ذاتي نباشد؛ زيرا امور محال قابليت تعلق قدرت الهي را ندارد. زنادقه، حکمت الهي را نيز با استناد به وجود شر در عالم، نفي مي‌کردند، که امام اين مسأله را ناشي از جهل آن‌ها به حکمت چيزهايي مي‌داند که شر، بلا يا مصيبت پنداشته مي‌شوند.

‫اين نوشتار به دفاع از مختار بودن انسان و ضرورت مسؤوليت پذيري وي مي‌پردازد و ادله عقلي و نقلي اختيار آدمي و رابطه اين اختيار و مسؤوليت را با توحيد افعالي خداوند، که طبق آن همه کارها را خدا انجام مي‌دهد و فاعل مايشاء خداوند متعال است، تجزيه و تحليل مي‌کند. نويسنده سعي دارد مسلک جبرگرايي و تفويض گرايي مطلق را نقد و ارزيابي کرده و مکتب اهل بيت( مبني بر رد جبر و تفويض و اثبات امر بين الامرين را تقويت نمايد. وي در چهار فصل به تبيين ابعاد مختلف جبر و تفويض و توحيد افعالي خداوند و نسبت بين آن دو پرداخته است. در فصل اول کلياتي از مفهوم واژگان توحيد، توحيد ذاتي، توحيد صفاتي، توحيد افعالي، فاعليت طولي، فاعليت عرضي، جبر، اختيار، تفويض، کسب و امر بين الامرين ارائه مي‌شود. در فصل دوم به شرح مفهوم اقسام توحيد، مانند توحيد ذاتي و ادله عقلي مبتني برآن، دليل هاي قرآني و روايي توحيد ذاتي، توحيد صفاتي و ادله عقلي، روايي و قرآني آن، اقسام توحيد افعالي همچون: توحيد در خاتميت و نظريات اماميه، معتزله و اشاعره در اين زمينه، توحيد ربوبي و استدلال عقلي، قرآني و روايي درباره آن، ربوبيت تشريعي يا توحيد در تشريع و حاکميت از منظر قرآن کريم پرداخته شده و نقدي بر ديدگاه‌هاي معتزله و اشاعره در اين مباحث صورت گرفته است. در فصل سوم به رد ديدگاه هاي مبتني بر جبر و تفويض و اثبات امر بين الامرين براساس مذهب کلامي اماميه پرداخته شده و مفهوم اختيار انسان، علل گرايش به تفکرات جبرگرايانه، استدلاهاي جبري‌ها و ادله عقلي و نقلي آنان، مفهوم قضا و قدر الهي و سرنوشت عيني و علمي موجودات، مفسده‌هاي اعتقاد به جبر و پيامدهاي آن، ديدگاه قائلين به کسب و نقد آن و نظريات قائلين به تفويض يا اختيار (معتزليان) و نقد اين ديدگاه، بيان اصول و قواعد اعتزال و نقد تفکرات ماتريديه در مبحث جبر و اختيار و تقويت ديدگاه‌هاي اماميه در زمينه قول به امر بين الامرين بيان مي‌شود. در فصل چهارم و در يک جمع بندي کلي، فاعليت ما و توحيد افعالي خدا (فاعليت الهي) در طولِ هم قلمداد شده؛ بنابراين، بين اختيار و فعل انسان با اراده و فعل خدا، جمع صورت گرفته است.

‫اين تحقيق بر اساس گفتار واستدلال‌هاي امام علي( به تبيين ابعاد مختلف توحيد ذاتي و صفاتي مي‌پردازد. نويسنده مي‌کوشد در چهار فصل مراتب مختلف توحيد ذاتي و صفاتي را از منظر امام علي( و با استدلال‌هاي عقلي واکاوي کرده، ديدگاه‌هاي فلاسفه و متکلّمان را نيز در اين زمينه منعکس سازد. فصل اول از نوشتار حاضرضمن تبيين موضوع تحقيق و سؤال‌هاي اصلي و فرعي آن، به روش تحقيق در مسأله توحيد پرداخته است. نگارنده در فصل دوم پس از بررسي معاني لغوي و اصطلاحي واژه‌هاي احد و توحيد، معناي توحيد را از سخنان امام علي(، آيات قرآن و همچنين ابعاد آن همچون: وجوب توحيد، خالقيت، ربوبيت تکويني و تشريعي، الوهيت، عبادت، استعانت، خشيت، رجا، محبت و وجود استقلالي و نيز نفي‌تشبيه و عدم پي‌بردن به کنه ذات الهي در کلام امام علي( را شرح مي‌دهد. وي سپس برهان‌هاي اثبات وجود خدا، مانند برهان صديقين و تبيين فلسفي و تقرير‌آن از ديدگاه فلاسفه‌اي چون، ابن‌سينا و ملاصدرا و برهان علّي بر وجود خدا از منظر امام علي( و اثبات معلوليت عالم و علت‌العلل بودن خدا در کلام آن حضرت را بررسي کرده است. فصل سوم به توحيد ذاتي از منظر نهج‌البلاغه اختصاص دارد و ادله توحيد ذاتي، دليل‌هاي يگانگي ذات خداوند و توحيد واجب الوجود نيت و وجود حق تعالي، بساطت ذات و نفي ترکيب، صفات ذات، رابطه ذات واجب با اوصاف ذاتي واجب الوجود در کلام امير‌مؤمنان و علوّ و مجد ذاتي خداوند از منظر آن حضرت تبيين مي‌گردد. در فصل چهارم از تحقيق حاضر نيز توحيد صفاتي در کلام اميرالمؤمنين و مفهوم ادله آن بررسي شده است. نويسنده در اين زمينه ابتدا به تغاير مفهومي صفات خداوند و سپس به راه‌هاي درست شناخت صفات الهي از طريق عقل، مطالعه در آفاق و انفس، مراجعه به کتاب و سنت صحيح و کشف و شهود عرفاني مي‌پردازد؛ آن گاه نفي تشبيه و تعطيل درباره خداوند، اقسام صفات خدا، جواز ناميدن خدا به اسامي کمال، فرق بين صفت ذاتي و صفت فعلي خدا، توحيد در حيات و مفهوم آن، توحيد در قدرت و علم، توحيد در عدل و توحيد در اراده را شرح مي‌دهد و ديدگاه امام علي( در نهج‌البلاغه در مقوله مراتب توحيد صفاتي و همچنين ديدگاه‌هاي برخي فيلسوفان و متکلمان را در اين زمينه بررسي کند.

خرد و خردورزی از ویژگی ها و امتیازات مهم بشری شمرده می‌شود و همواره راهنمای بشر به سوی سعادت بوده است و می توان آن را زبان مشترک همه انسان‌ها برشمرد. لذا اولیای دین در تبلیغ پیام الهی از این نعمت الهی فراوان استفاده کرده‌اند. در این مقاله برآنیم تا گوشه‌ای از این راهبرد را به نظاره بنشینیم و براهین توحید ذاتی در روایات را بررسی کنیم؛ بنابراین می کوشیم با روش کتابخانه‌ای و شیوه توصیفی ـ تحلیلی براهین مورد استفاده در روایات را استخراج کنیم. براهین پرشماری در آثار معصومین مورد استناد واقع شده است که می توان برهان نفی ترکیب، برهان نفی محدودیت، برهان فرجه، برهان عدم آثار و برهان عدم دلیل را از جمله آنها برشمرد.

در اين مقاله، ضمن اثبات حكايت و كاشفيت مفهوم واحد از مصداق واحد و ابطال جواز انتزاع مفهوم واحد از مصاديق كثير، شبهة ابن كمونه بر برهان توحيد رد و توحيد ذاتي حق تعالي تبيين ميشود. شبهة ابن كمونه بر مبناي اصالت و تباين وجودها و به مسلك اصالت ماهيت، وارد است و بر مبناي اصالت و تشكيك خاصي وجود، دفع ميشود. روش اين پژوهش، توصيفي‌ـ‌ تحليلي با رويكرد انتقادي است. مهمترين نتايجي كه اين تحقيق به آنها دست يافته عبارتند از: 1. مفهوم و مصداق ذاتاً واحد هستند 2. انتزاع مفهوم واحد از مصاديق كثير از حيث كثرت، ممتنع است 3. حقيقت مشترك، مبدأ انتزاع مفهوم واحد است 4. وحدت مفهوم از وحدت مصداق كاشفيت دارد 5. نسبت عنوان وجوب وجود به حقيقت وجود، نسبت ذاتي به صاحب ذاتي است و مفهوم وجوب وجود، از حاق وجود واجب، بدون حيثيت تقييدي و تعليلي، انتزاع ميشود 6. شبهة ابن كمونه بر برهان توحيد واجب الوجود بر مبناي امتناع انتزاع مفهوم واحد از مصاديق كثير دفع ميشود 7. در فرضي كه واجب الوجود، وجود صرف يا بسيط دانسته شود، شبهه طرح نميشود.

این پایان نامه با هدف تبیین نظریه ی حضرت امام خمینی(س) پیرامون تطبیق اسفار اربعه با اجزاء نماز، تدوین گردیده است.در این پایان نامه، نخست به ارائه مطالبی در باب انواع عبادت ونماز واسرار مربوط به آن پرداخته شده وآن گاه پس از تبیین اسفار اربعه از منظر عرفا به چگونگی ودلایل انطباق افعال واذکار نماز با اسفار اربعه پرداخته شده وانطباق قیام باسفر اول، رکوع وسجود باسفر دوم، تشهد با سفرسوم وسلام با سفرچهارم براساس آراء امام خمینی(س)بررسی شده است.همچنین چرایی وچگونگی انطباق استعاذه ی نماز باسفر اول وآیه ایاک نعبدو ایاک نستعینبا سفر سوم وآیات قبل ازآن باسفر دوم وآیات بعدازآن با سفر چهارم تشریح ومدلل گردیده است.سفرهای توحیدی درساحت توحید افعالی وتوحید صفاتی وتوحید ذاتی از دیگر مسائلی است که در این پایان نامه مورد توجه قرار گرفته ومطابقت هریک از آنها بامراحل واجزاء نماز بر اساس اندیشه وآراء امام خمینی(س) روشن شده وبه اثبات رسیده است.