مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع تحقیق حاضر بررسی نسبت توحید افعالی با اختیار و مسئولیت انسان است اساسی ترین هدف مااز این تحقیق از مختار بودن انسان و مسئولیت پذیری با طرح و تحقیق این بحث دو مطلب مهم و اساسی را بدست می آوریم: 1-تبیین صحیح مفاهیم مورد بحث در این مسئله 2-ارائه پاسخ های خودپذیر و به روز برخی از شبهات مهم در این زمینه. یکی از مسایل اساسی توحید افعالی مسئله جبر و اختیار است که از دیر زمان بوده و در حال حاضر نیز با شیوه های نوین و شکل های جدید مطرح است که ضرورت دارد مسایل توحیدی که از اساسی ترین اعتقادات مسلمانان است بازگو و تبیین شود. جبریون خالص که اهل حدیث می باشند کلیه عقاید خویش را از ظواهر قرآن و روایات اسلامی می گیرند و برای عقل و خرد ارزشی قابل نیستند و معتقداند علم پیشین الهی به حوادث و کارهایی که انسان مبدا آن است یک نوع ضرورت به فعل انسان بخشیده و او را مملو الاختیار نموده است. عقیده اشاعره که بنابر گفته برخی ها جبریون معتدل اند براین است که هر کردار و گفتاری که از انسان سر می زند به قدرت و اراده الهی است قدرت و اراده انسان در آن هیچ نقشی ندارد بلکه انسان مانند ابزار و وسیله فعل است اشاعره در عین تحفظ بر اصول و مبانی خویش جهت گریز از جبر مطلق نظریه کسب را ابداع نمودند. تفویض یعنی خدا هر نوع قید و بند را از افعال برداشته و بشر را به حال خود واگذاشته و به آن اجازه داده است که هرچه بخواهند انجام دهند. شیعه طبق فرمایشات ائمه اطهار نه قایل به جبراند و نه تفویض بلکه به امر بین الامرین اعتقاد دارند یعنی به عقیده آنان انسان در افعال خویش نه چنان مجبور محض است که مانند ابزار و وسیله فعل باشد نه چنان که انسان در کردار خود مختار محض و مستقل باشد و خداوند هیچگونه دخالتی در آن نداشته باشد بلکه افعال به هر دو طرف ربط و بستگی دارد هم به خدا و هم به خود او.

با توجه به مکتب اخلاق عرفانی در مکتب ابن عربی خوی توکل مبتنی است بر جهان بینی توحیدی و خصوصا توحید افعالی، توحید افعالی موجب پیدایش اخلاق پسندیده ای از جمله توکل است که به معنای خاص خود در اخلاق عرفانی و در متون دینی اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. توکل نیز در سیر و سلوک سالک را در نیل به مقام توحید افعالی یاری می کند. از این روی توحید افعالی و توکل در یک نگاه یکدیگر را در کمال نهایی انسانی همیاری می کنند.

چکیدهتوحید افعالی یعنی جز خداوند متعال هیچ موثر مستقلی در عالم نیست، و «آفرینش»، «ربوبیت»، «مالکیت»، «رزاقیت» و «قیومیت» هستی از آنِ خداوند متعال است. با شناخت واقعی توحید افعالی، موحد واقعی شکل گرفته، و توحید افعالی در فرایند رشد و کمال به کار گرفته می شود و در حقیقت با رسیدن به توحید افعالی است که توحید در انسان معنا پیدا کرده و درجه ی موحد بودن شخص تعیین می گردد.پایان نامه «تبیین مصداقی توحید افعالی در نهج البلاغه»، که در سه فصل کلیات، مفاهیم و تعاریف، بررسی مصادیق توحید افعالی و شاخه های آن در نهج البلاغه و بررسی مصادیق اسباب و اختیار در نهج البلاغه ، تببین گردیده است؛ در پاسخ به سوال (مصادیق توحید افعالی در نهج البلاغه چگونه تبیین شده است؟)، به تشریح مفهوم شناسی توحید افعالی و شاخه های آن و برشمردن مصادیق این توحید در نهج البلاغه می پردازد، که امام در نهج البلاغه خداوند را تنها خالق کل آفرینش دانسته، و سایر موجودات را حتی در آفریدن پشه ای ناتوان وصف نموده اند و هم چنین مالک، رازق و قیّوم جهان هستی را، تنها خداوند می دانند و در موردچگونگی نحوه ی استناد معلول به علت، و خلقت در جهان هستی، امام معتقد به«تجلی»حضرت حق به واسطه ی این آفرینش، می باشند.اما از آنجا که توحید افعالی با مسائلی چون چگونگی نقش اسباب و مسببات، اختیار و قضا و قدر نیز گره می خورد، به بررسی موارد نقش اسباب و اختیار در نهج البلاغه نیز پرداخته شده، که امام نقش اسباب و وسائط را به خوبی پذیرفته اند اما عملکرد اینها را تنها منوط بر اذن، اراده و قدرت خداوند و در محدوده ای که خدا تعیین کرده می دانند. و در مورد اختیار نیز امام ضمن تأکید بر اختیار داشتن انسان، در مواردی به صراحت به حتمی بودن تقدیر و قضای الهی اشاره می فرمایند که ماحصل آن همان نظریه ی (امر بین الامرین) می شود. به این ترتیب پایان نامه ضمن رسیدن به درستی فرضیه ی از پیش تعریف شده، مبنی بر: (با وجود نظام اسباب و مسببات در عالم، تنها موثر حقیقی خداوند است)، به اطلاعات جامع تری در زمینه ی توحید افعالی دست یافت.کلمات کلیدی: توحید افعالی، خالقیت، ربوبیت، اسباب، اختیار، قضا و قدر، نهج البلاغه