مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «ویژگیهای فکری شیعه» ترجمه کتاب «عقائد الامامیة» نوشته محمدرضا مظفر، پژوهشی حدیثی اعتقادی در اثبات عقاید شیعه و فضایل اهل بیت كه عمدتاً با استناد به متون روایی اهل سنت انجام یافته است. ابتدا مقام اهل بیت و امامت، عصمت و مهدویت از دیدگاه فرقه‏ های اسلامی بررسی شده سپس برخی اتهامات اهل سنت به شیعه گزارش و نقد شده است. به دنبال این بحث نویسنده تلاش كرده با ارائه مستنداتی از كتب اهل سنت موضوعات فكری امامیه مانند شفاعت، توسل، متعه، زیارت قبور، جمع ‏بین دو نماز، تحریف‏ ناپذیری قرآن، علم امام، بداء، تقیه و رجعت را اثبات نماید در پایان تاریخ مختصری از شیعه و منابع و میراث فرهنگی آنها ذكر شده است.

در آیات و روایات متواتر بسیاری در مورد اعتقاد به رجعت به معنای بازگشت گروهی از مومنان خالص و کافران ستمگر به این جهان پیش از قیامت، به دنبال اعتقاد به منجی آخرالزمان اشاره شده است و علما و اندیشمندان شیعه با توجه به آموزه‌های قرآنی و روایی در صدد اثبات و تبیین این مطلب می‌باشند.در این رساله با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی،دیدگاه علامه ابوالحسن رفیعی قزوینی از اندیشمندان معاصر در زمینه‌ی رجعت مورد تبیین و بررسی قرار گرفته است. ایشان سعی نموده‌اند که با مبانی فلسفی به تبیین رجعت بپردازند، بنابراین مسئله رجعت را با استفاده از مقدمات زیر اثبات عقلی می‌کند که عبارت‌اند از: 1-علاقه‌ی ذاتی نفس به بدن مادی، 2-انجام نشدن خاصیت ضروری وجود نبیّ خاتم و ائمه‌ی اطهار (ع) به دلیل موانع و قواسر،3- استحاله‌ی دوام قسر از کمال و اثر طبیعی شیء .براساس این اعتقاد در زمان ظهور تمامی موانع و قواسر آثار وجود نبیّ اکرم (ص) و ائمه‌ی اطهار (ع) مرتفع می‌شود، به همین دلیل رجعت ایشان ممکن ،بلکه واجب و ضروری خواهد بود. اما باید گفت که تحلیل علامه رفیعی قزوینی در رجعت خالی از اشکال نیست چرا که ایشان رجعت را فقط مختصّ پیامبراکرم(ص) و ائمه‌ی معصوم(ع) می‌داند، از طرف دیگر هیچ دلیل عقلی وجود ندارد که خاصیت وجودی هر موجودی باید حتماً فعلیت پیدا کند و به کمال برسد و استحاله‌ی قسر دائمی نیز به انواع موجودات مربوط می‌شود نه افراد آن‌ها و کاربرد آن در این جا درست نیست. به طور کل می‌توان نتیجه گرفت که اثبات ضرورت عقلی رجعت نیازمند استدلال و داشته‌های بیشتری است و در این‌گونه امور نیاز به تکلّف برای اثبات عقلی نیست، زیرا ادلّه ی محکم قرآنی و روایی بر امکان وقوع رجعت در گذشته و آینده وجود دارد که بیشتر روایاتش به حد تواتر رسیده است.همچنین ایشان در تفاوت رجعت و تناسخ معتقد است که تناسخ بازگشت نفس به بدن دنیوی است که تمام فعلیت ها و کمالات خود را از دست داده است اما اگر نفسی با موت ، کمال و فعلیتی برتر پیدا کند و به بدن خود که هیچ کمال و فعلیتی را از دست نداده بازگردد، این غیر از تناسخ است. علامه رفیعی قزوینی در پایان بیان خویش پیرامون اثبات رجعت، به شبهات منکرین رجعت پاسخ می‌گوید.

رجعت عبارتست ازرجوع وبازگشت عده ای ازمردگان به این دنیا درآخرالزمان قبل ازقیام قیامت، رجعت یک مساله اعتقادی وتقریباً ناشناخته است تاآگاهی عمیق ازاین مساله بدست آید ضروت این تحقیق اجتناب ناپذیراست.بابررسی عمیق رجعت درطول تاریخ شیعه درمی یابیم که این مساله درهمان آغازطرح وگسترده آن توسط ائمه (علیه السلام) دو نوع عکس العمل متفاوت را درجامعه اسلامی درپی داشته است،ازطرفی شیعیان واصحاب خاص ائمه (علیه السلام) به واسطه پیروی ازآن بزرگواران درصدد اثبات آن وردّ ادّله مخالفان برمی آمدند ، ازطرفی دیگر بعضی ازمخالفان شیعه این مساله را نوعی بدعت دانسته وبه شدت با معتقدین به آن برخورد می کردند، وشاید به علت همین تاکید ونیز مخالفت مخالفان بود که رجعت نگاری درزمان ائمه(علیه السلام) وازسوی اصحاب خاص آغاز گردید.مساله رجعت را دردومقام باید اثبات کرد. مقام امکان ومقام وقوع، مقام اول ازراه عقل وآیات وروایات ومقام دوم ازراه آیات ورویات قابل اثبات است. آن چیزی که ازادله رجعت برمی آید وموجب علم ویقین است این است که عده ای ازمردگان به این جهان درآخرالزمان قبل ازقیامت برمی گردند. اماکیفیت رجعت کنندگان ، تعدادآنها،و...... چیزهای اند که موجب علم ویقین نیستند.این عقیده نه مخالفت سنت الهیه است نه مستلزم قول به تناسخ است،نه منافات باتکلیف داردنه منجر به لغو بودن معاداست، بلکه عقیده رجعت یک عقیده مسلم وشفاف است که مستند به آیات وروایات می باشد.

چکیدهرجعت در لغت به معنای بازگشتن است؛ و در اصطلاح مراد از آن زنده شدن و بازگشتن گروهی از مردگان، (مومنان خالص و کفار بسیار شرور) هنگام ظهور حضرت مهدی (عج) است تا نیکان با مشاهده دولت آن حضرت شادمان شوند و به فیض نصرتش مفتخر گردند؛ و انسان‌های شرور نیز با مشاهده دولتی که هرگز نمی‌خواستند غمگین گردند و به ذلت و خواری برسند و عقوبت و عذاب ببینند و به دست دوستان آن حضرت کشته شوند. در اثبات رجعت، هم از ادله عقلی و هم از ادله نقلی استفاده شده است. عقل، آیات، روایات و اجماع، ادله اثبات رجعت را تشکیل می‌دهند. مخالفان رجعت که غالباً اهل سنت هستند، شبهاتی را هم در عرصه اثبات رجعت به این چهار دلیل گرفته‌اند که جواب داده شده است و هم در عرصه لوازم رجعت نیز، شبهاتی را متوجه رجعت دانسته‌اند از جمله: توبه بدکاران، ناسازگاری با تکلیف، تناسخ بودن، ایمان آوردن کافر، معجزه بودن رجعت، اغراء به معاصی، فسق مومن، اهانت به اولیاء و رجعت برخی از صحابه که به همه این‌ها پاسخ داده شده است.از آنجا که رجعت هم سنخ معاد است و از امور ممکن هست و با ادله عقلی و نقلی به اثبات رسیده است، رجعت نیز با همین ادله اثبات شده است. واژگان کلیدی: شبهات اهل سنت، شبهات رجعت، رجعت، پاسخ به شبهات رجعت.

در این پایان نامه بحث “رجعت” مورد یک بررسی‌ اجمالی‌ قرار گرفته است. در ابتدا مفهوم کلمه “رجعت” از ماده “رجع”, در کتاب‌های لغات مورد بررسی‌ و تحقیق قرار گرفته و سپس به کلماتی‌ اشاره شده که در قرآن و روایات معصومین(ع) اصطلاحا به همین مفهوم " بازگشت به دنیا” بکار برده شده است.پس از بررسی‌ این کلمات در لغات به مفهوم اصطلاحی رجعت پرداخته شده و نظر تنی چند از علماء شیعه در این خصوص بیان شده است.در فصل دوم تاریخچه اعتقاد به رجعت، از زمان پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) و سیر تحول آن‌ در میان مسلمانان مطرح شده و در این بخش سعی شده شرایط فرهنگی‌ و سیاسی جامعه اسلامی در ادوار گذشته در رابطه با این موضوع روشن شود.پس از طرح تاریخچه‌ی موضوع مورد بحث در فصل سوم وارد بحث اصلی‌ که همان اثبات رجعت از منظر آیات قرآنی است شده‌ام.در این فصل تعداد 8 آیه از میان چندین آیه‌ای که علامه مجلسی یا شیخ حر عاملی و یا دانشمندان دیگر در باره این موضوع بیان داشته‌اند، مورد کنکاش قرار می‌دهم و در ملاحظه هر آیه‌، بررسی‌ برخی‌ از مفردات آن‌ آیه و سپس نظرات تفسیری علما شیعه و اهل سنت درباره آنها مي‌اید و بلاخره روایتی از معصومین(ع) که ذیل آیات مذکور به ما رسیده است و مفهوم و تاویل آیه را در خصوص رجعت برای ما روشن می‌سازد، بیان میگردد، همچنین نظرات مخالفین مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.در فصل چهارم روایات رجعت از حیث اعتبار و تواتر مورد تفحص قرار گرفته و نظرات دانشمندان موافق و مخالف در این باره، با توجه به ملاک ارزیابی روایات مطرح شده است.در ادامه این فصل، اکثر روایات رجعت در یک تقسیم بندی، بر اساس موضوعات مطرح شده در آن‌ به چهار بخش تقسیم شده که ذیل هر بخش چند روایت به عنوان نمونه ذکر شده است. در فصل پنجم به مسئله وجود اجماع در “رجعت” پرداخته شده، اتفاق نظر علماء بر مسئله رجعت از دیدگاه علماء سابقین مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و نشانه‌های این اجماع در اسناد و مدارک اسلامی بیان شده است. همینطور در ادامه نظرات مخالفین وجود اجماع بر رجعت از مفسران اهل سنت مورد نقد و بررسی‌ قرار گرفته است.عقل هیچ مانعی برای زنده شدن مردگان پس از مرگ تصور نمیکند و امکان آن‌ را کاملا درک می‌کند، به عبارتی هیچ منع عقلی برای زنده شدن مردگان، نه در فاعلیت فاعل و نه در قابلییت قابل متصور نمي‌باشد. اما عقل از درک ضرورت وقوع آن‌ عاجز است که با بیان مقدمات و تحلیل‌های مختصری این ضرورت هم برایش قابل درک میشود، در این فصل تلاش شده است که پاره‌ای از این مقدمات که لازمه تحقق آنها رجعت به دنیاست را بازگو نمایم.در فصل هفتم به ویژگی‌‌های رجعت پرداخته شده، ویژگی‌‌هایی‌ که در روایت به آن‌ تصریح شده است، ویژگی‌‌هایی‌ از قبیل محدوده‌ی افراد رجعت کننده، زمان رجعت، طول عمر رجعت کنندگان، اختیاری بودن یا اجباری بودن رجعت، نحوه رجعت کردن به دنیا و… رجعت یک واقعه حکیمانه و هدفمند می‌باشد که هدف آن‌ هماهنگ با عقل و ایمان و در راستای تحقق اراده پروردگار عالم و خواست موًمنان می‌باشد. در فصل هشتم این اهداف با تکیه بر آیات و روایات مورد بحث قرار گرفته است. در فصل نهم دیدگاه متکلمن معروف شیعه درباره رجعت مورد بررسی‌ قرار گرفته است. نقطه نظرات فضل بن شاذان به عنوان دانشمندی که در عصر سه امام معصوم حضور داشته و از سرچشمه معارف بهره برده است، شیخ صدوق نماینده مكتب فکری قم در عصر غیبت صغری، شیخ مفید نماینده مکتب فکری بغداد، علامه مجلسی و شیخ حر عاملی دوتن از محدثان مشهوری که برخی‌ آنها را متمایل به اخباری گری می‌دانند و علماء دیگری که هرکدام در زمان خود از چنان جایگاهی برخوردار بودند که پیشوایی شیعه را عهده‌دار بوده و دوست و دشمن حول محور سخن آنها به استناد سازی مي‌پرداختند. در فصل دهم دو ديدگاه متفاوت در باب رجعت كه با نظر مشهور در اين خصوص مغايرت‌هايي دارد شرح و تفصيل داده شده است. اين ديدگاه‌ها نيز با استناد به آيات و براساس برداشت‌هايي است كه صاحبان اين نظريه‌ها از اين آيات و روايات داشته‌اند. علت جداسازي اين دو ديدگاه از نظرات متكلمان معروف شيعه، تفاوت‌هايي است كه در اصول و مباني آنها با نظرات متكلمان وجود داشته و حتي بعضي از مباني آنها توسط اين متكلمان معروف انكار و مذمت شده است. البته بنده در اين بخش در صدد نقد اين نظرات نبوده‌ام و فقط به بيان شرح آنها پرداخته‌ام. در خاتمه نيز در يك جمع‌بندي چهار تعبير متفاوت كه با توجه به آيات و روايات و بعضاً برگرفته از نظرات علما مي‌باشد را از رجعت مطرح كرده و توضيحاتي دربارة آنها داده‌ام.