جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معاد یکی از اصول دین اسلام است. اهمیت بالای این بحث در اسلام از اهمیت آیات و روایات درباره معاد و جایگاه ذاتی این بحث در اسلام نشات می گیرد. رمزآلود بودن ویژگی ها و شرایط معاد باعث شده است که توجه ویژه ای به این بحث در کتاب ها و مقالات انجام شود. با توجه به بررسی های انجام شده هرچند در کتب مختلف درباره معاد و معادشناسی مطالبی مطرح شده است اما در خصوص بررسی تطبیقی دیدگاه های دیدگاه مدرس زنوزی و محمدحسین حسینی طهرانی تاکنون هیچ مطالعه ای انجام نشده است. در این پایان نامه تلاش شده است که معادشناسی از دیدگاه مدرس زنوزی و محمد حسین حسینی طهرانی بررسی شود. پس از مطالعات و بررسی اولیه، مساله اصلی مطرح شده؛ مفاهیمی همچون معاد جسمانی ، قیامت، معاد و ... بطور مشخص تر تبیین شد و سوالات تحقیق پاسخ داده شد. این مطالعه از طریق مطالعه تطبیقی بین دیدگاه های مدرس زنوزی و محمد حسین حسینی طهرانی انجام گرفته است. نتیجه بررسی های محقق نشان می دهد که به لحاظ مبانی عقلی و فلسفی، نظریـه ی مدرس زنوزی دربـاره ی معاد جسمانی دچار تناقض است. به نظر می آید که دیدگاه ایشان در معاد جسمانی، بیـشتر توجیهی نسبت به روایت امام صادق است تـا یـک دیـدگاه تأسیـسی عقلـی. شایان ذکر است که این حدیث از حیث سند هم دچار خدشـه اسـت و نمـی تـوان در یـک مسئله ی اعتقادی بر آن تکیه کرد. اما از سویی دیگر مرحوم حسینی طهرانی تلاش کرده است تا با بیان و جمع‌آوری نطرات ملاصدرا، ملاهادی سبزواری و سایر نظرات تبیینی روشن تر و منطقی تر از مدرس زنوزی برای معاد جسمانی بیاورد.

نه‌تنها اندیشه فلسفی آقاعلی مدرس، بلکه روشی که او در بحث از مسائل فلسفی درپیش‌گرفته است، خارج از فضای حکمت متعالیه صدرایی نیست. بی‌گمان او فیلسوفی است که در این طرح مسئله کرده و گرچه در برخی مباحث از ملاصدرا فاصله گرفته و درصدد ترمیم یا نقد اندیشه او برآمده است، در مجموع نظامی رقیب در برابر اندیشه ملاصدرا به‌شمار نمی‌آید. درعین‌حال، تفاوت‌هایی در پاره‌ای موارد دیده می‌شود که بیشتر به روش نوع استدلال و رویکردها برمی‌گردد. ازاین‌رو، تنها می‌توان به رهیافتی دراین‌‌باره بسنده کرد و به پاره‌ای از تفاوت‌ها و رویکردها چشم انداخت. این مقاله درصدد معرفی این رهیافت است

نظرگاه‏ آقاعلی مدرس در حل مسائل مطرح ‏شده درباره «وجود رابط»، ناشی از مبانی هستی‏‌شناسانه و معرفت‏‌شناسانه دقیقی است که این جستار خواهان طرح شماری از آنهاست. علم، فهم، فطانت و بصیرت به حیثیات، حق ذاتی حکمت است و این مهم به‏دست حکیم زنوزی در رساله وجود رابط به بیانی شیوا تمکین می‏‌شود. از نتایج این جستار که از خلال توصیف تحلیلی آرای زنوزی به‏‌دست آمده، می‏‌توان به بهره‏‌گیری از قاعده «حیثیات» به‏‌عنوان روش متافیزیکی و عقلانی اشاره کرد که این امکان را برای آقاعلی مدرس طهرانی فراهم می‏‌آورد تا با اعمال این روش منحصربه‏‌فرد، از یک‏سو به جمع میان دیدگاه‏‌های گوناگون و حل مسئله فلسفی در پرتو علوم عقلی مختلف موفق شود و از سوی دیگر، دچار کاستی‏‌های قرائت‏‌های متضاد و تحلیل‏‌های خشک و تقلیل‏‌انگارانه منطقی و زبانی نگردد. ایشان با معرفی عقل به‏‌عنوان قوه «فعال تحلیل‌‌گر» و نیز اهمیت اعتبارات و لحاظ‏‌های ذهنی، موضعی در پیش می‏‌گیرد که حکیمان بعد از وی، آگاهانه یا ناآگاهانه از وی در حل مسائل عقلی پیروی کرده‏‌اند.

وجود و موجود در یک تقسیم به وجود مستقل (وجود محمولی) و رابط تقسیم می‌شود. این تقسیم فرع بر آن است که وجود رابط، حقیقتی عینی بوده، با وجود مستقل در جامع وجود مشترک باشد. یکی از مشکلات در میان فیلسوفان این است که: اختلاف وجود رابط با وجود مستقل، نوعی است یا خیر؟ از نظر ملاصدرا، نه ‏تنها اختلاف بین‌شان نوعی است، بلکه این دو به اشتراک در لفظ واحدند، ولی درعین‏‌حال در طبیعت وجود مشترک‌اند. ما در اینجا اثبات وجود رابط را از نظر آقاعلی مدرس طهرانی و علامه طباطبایی بررسی، و جهات اشتراک و اختلاف آنها و فروعات مترتب بر آن را بازگو می‌کنیم. همچنین نشان می‌دهیم تابعان ملاصدرا، از جمله آقاعلی مدرس طهرانی در مسئلة اشتراک و عدم اشتراک وجود رابط و وجود مستقل (محمولی) با ملاصدرا همسو هستند و ادعای علامه طباطبایی مبنی بر اشتراک ذاتی این دو، با بیان ملاصدرا مبنی اختلاف ذاتی و نوعی این دو در تنافی نیست.

آقاعلی حکیم با دغدغه کلامی ویژه‌ای مسئله معاد جسمانی را به لحاظ فلسفی بررسی می‌کند و با توجه به اصول صدرایی تقریری تازه‌ و متفاوت از تقریر ملاصدرا از معاد جسمانی ارائه می‌کند؛ بر اساس دیدگاه ملاصدرا معاد جسمانی به تناسخ ملکی نمی‌انجامد؛ زیرا خبری از مادّه و جسم عنصری نیست تا روح و نفس به آن تعلق گیرد و تناسخ روی دهد؛ ولی بر اساس نظر حکیم مؤسس جسم عنصری در سیر تکاملی خویش خود را به نفس می‌رساند و فرض تحقق تناسخ فرضی معقول به نظر می‌رسد؛ ولی با این حال حکیم مؤسس چنین لازمه‌ای را بر نمی‌تابد؛ زیرا بدن دنیوی انسان عنصری است؛ ولی با حرکت جوهری استکمالی، اشتداد می‌یابد و به مرتبه‌ای می‌رسد که نفس انسان به آن تعلق می‌گیرد و چنین پدیده‌ای تناسخ به حساب نمی‌آید؛ براین‌اساس فقط زمانی تناسخ روی می‌دهد که نفس به جسم عنصری دنیوی برگردد؛ در حالی که در معاد جسمانی چنین حادثه‌ای رخ نمی‌دهد.