جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق پیش‌رو مطالعه ای درباره‌ی فلسفه اسپینوزا است که ناظر بر تمام دیدگاه‌های او درباره‌ی وجود، طبیعت و نقش خدا است. اسپینوزا هم "مرد سرمست خدا" و هم "ملحد"، هم "پیشگام در یهودیت غیرمذهبی" و هم "نقاد شدید دین" نامیده شده است. این تحقیق آراء مبنایی فلسفی اسپینوزا را همراه با نتیجه‌گیری های او در مورد خدا و دین مورد بررسی قرار داده است. تفکر اسپینوزا درباره‌ی خدا و دین موقعیت عقلانی پیچیده‌ای دارد. این تفکر بدون درکی از بخش‌های محوری آثار فلسفی‌اش قابل‌فهم نیست. از سوی دیگر بسیاری از عناصر در فلسفه اصلی‌اش نمی‌تواند بدون درکی از تفکر دینی او، به طور کامل فهمیده شود. اسپینوزا یهودی متولد شد، اما انتخاب او زندگی خارج از هر جامعه‌ی مذهبی بود. او به‌طور جدی هم با آموزه‌های سنتی عبری و هم با علم فیزیک عصر خودش آشنا بود. او خدا و طبیعت یا جوهر را یکی می-دانست: مسئله‌‌ای که در سرتاسر آثارش آشکار است و او را مقدور کرد تا دین را طبیعی و به همان اندازه طبیعت را الهی کند. اسپینوزا فیلسوف عقل‌‌گرای پیشروی عصر روشنگری نبود، بلکه متفکری با بالاترین درجه اهمیت هم در فلسفه و هم در دین بود. تحقیق حاضر نگرش ایجابی او نسبت به خدا و دین را از نظر می‌گذراند: دیدگاه‌های او درباره‌ی آزادی مذهبی، فهم او از ابدیت و استفاده‌ی گیج‌کننده‌ی او از شخصیت مسیح، و با ارزیابی‌ای از اسپینوزا درباره خدا و دین خاتمه می‌یابد.

کتاب مسئله‌ی اسپینوزا یکی از بهترین رمان‌های اروین د.یالوم می‌باشد، که با ترجمه‌ی بهاره نوبهار در نشر قطره به چاپ رسیده است. کتاب مسئله‌ی اسپینوزا شرحی است از زندگینامه و تفکرات فلسفی باروخ اسپینوزا. اسپینوزا فیلسوف هلندی و زمینه‌ساز ظهور نقد مذهبی بود که به علت عقایدی که داشت، از جامعه یهودیان طرد شد. اروین د.یالوم در مورد نگارش کتاب اظهار کرده جز اخراج شدن این فیلسوف از جامعه و رفتار اجتماع مبنی بر ممنوع شدن مطالعه‌ی آثارش، زندگی او شامل اتفاق خاصی نبوده که بتوان بر اساس آن دست به تحریر رمان زد. اما به دلیل گرایش فسلفی و اعتقادیِ خاصی که داشت، یالوم تصمیم گرفت تا مضمون اصلی کتاب را طبق طرز تفکر و نگرش او بنویسد. البته در این راه مشقت های بسیاری را متحمل شد چرا که گفته شده اسپینوزا اساسا فردی درون گرا بوده و کمتر پیش می آمده که کسی از درونیات و احوالات روحی او آگاهی داشته باشد. نکته حائز اهمیت در خصوص نگارش کتاب این که اروین یالوم، روان پزشک و درمان گر بوده است؛ بنابراین تحقیقات و توضیحات از زندگی اسپینوزا، با دیدگاهی روان شناسانه همراه بوده و روحیات وی به خوبی تحلیل شده است؛ بنابراین کتاب جدا از بُعد فسلفی، دارای درون مایه ی روان شناسی نیز هست که این تبحر نویسنده در تلفیق این دو مضمون را نشان می دهد. کتاب مسئله‌ی اسپینوزا دارای دو بخش است، بخش نخست در خصوص زندگی اسپینوزا و بخش بعدی به معرفی” آلفرد روزنبرگ” نظریه پرداز حزب نازی و تاثیرات وی از اسپینوزا پرداخته شده که در دو بازه زمانی متفاوت است؛ قرن هفدهم و بیستم. نکته ی جالب دیگر این که روزنبرگ، ضد یهوی متعصبی بود که چرایی و روند تاثیرپذیری او از اسپینوزا ذکر شده و در ذیل آن نویسنده اشاره ای به بخشی از تاریخ جنگ جهانی دوم و اشغال هلند توسط آلمان ها، داشته است. یالوم برای شناساندن شخصیت اسپینوزا به مخاطب، اندیشه های او در حوزه های سیاسی و الهیات را در قالب داستان بیان کرده و در این راه از رساله ی الهی_ سیاسی او، اقتباس کرده است که در آن با شخصی به نام فرانکو، به مناظره پرداخته و نظریه های خود را طی گفت و گو، به او ابلاغ کرده است. این رمانِ فسلفی از جایی آغاز می شود که فردی سردرگم و پریشان که ایمان خود را از دست داده بود، از اسپینوزا کمک خواست، او ابتدا کمک به جوان را نپذیرفت و مشاوره با روحانی را به او پیشنهاد کرد، اما بنابر اصرار او، در نهایت قرار بر این شد که با او صحبتی داشته باشد… . بخشی از کتاب مسئله‌ی اسپینوزا؛ نشر قطره “دو بلوک دور تر از کنیسه ی تلمود تورات، بنتو یا کمک دیریک، هم کلاسی اش در دانشکده ی وان دن اندن، کتاب خانه ی چهارده جلدی اش را درون صندوق چوبی بزرگی جای داد و سپس تخت چهار ستونی خانواده ی اسپینوزا را جمع کرد. بعد هر دویشان تخت و کتاب ها را درون بلمی که در نهر نوهرنخرخت بود، جای دادند تا به منزل وان دن اندن حمل شود. بنتو قرار بود موقتا در خانه وان دن اندن زندگی کند. دیرک به همراه اجناس بلم رفت، ولی بنتو ماند تا باقی مانده وسایلش را که شامل دو شلوار، کفش هایی با سگک برنجی، سه پیراهن، دو یقه ی سفید، زیر پیراهنی، یک پیپ و تنباکو می شد، بسته بندی کند و به سمت خانه ی وان دن اندن برود. کیف وزن کمی داشت و بنتو به خاطر داشتن مقدار کم وسایل به خود تبریک می گفت. اگر به خاطر کتاب ها و تخت نبود، می توانست کاملا آزاد زندگی کند، درست مثل یک خانه به دوش. بنتو، آخرین نگاهش را به اطراف خانه انداخت، تیغ ریش تراشی، صابون و حوله اش را برداشت، سپس روی قفسه ی بلندی تفیلین خود را دید. از زمان فوت پدرش، به تفیلینش دست نزده بود. دو جعبه ی کوچک چرمی را با بندهایش گرفت و آن ها را به آرامی نگه داشت_ شاید فکر می کرد که این آخرین بار است. چه اشیای عجیبی! عجیب تر آن که این دو هم او را از خود می راندند و هم به سوی خود جلب می کردند. در حالی که جعبه های چوبی را بالا نگه داشته بود، هر یک را بررسی می کرد. دو نوار چرمی به جعبه ای که رویش نوشته شده« روش» و برای سر بود، متصل شده بود. به جعبه ی« ید» که برای بازو بود، یک بند بلند متصل بود. جعبه های توخالی حاوی آیه هایی از کتاب مقدس بود که روی پوست نوشته شده بودند. و البته همه اجزای سازنده جعبه شامل چرم، پوست و بند ها از حیوانات حلال گرفته شده بودند. خاطره ای از پانزده سال قبل به ذهنش خطور کرد. اغلب در کودکی با کنجکاوی سیری ناپذیری پدرش را که قبل از صبحانه شال تالیت را می پوشید و تفیلین می بست نگاه می کرد_ کاری که پدرش، صبح هر روز برای شروع کار انجام می داد. ( تفیلین هرگز در روز سبت بسته نمی شد.) یک روز پدرش رو به او کرد و گفت:« می خواهی بدونی من چی کار می کنم، نه؟» بنتو جواب داد:« بله!» پدرش پاسخ داد: « در این مورد مثل همه ی موارد دیگر از تورات پیروی می کنم.»”

بازیابی مکرر: قدرت اسپینوزا از کجا می آید؟ مجموعه ای است از چهارده جستار به قلم فیلسوفان معاصر در خصوص فلسفه ی باروخ اسپینوزا فیلسوف هلندی سده ی هفدهم. در این کتاب که ذیل سه بخش (الف) طراحی نقشه ها؛ ب) استقرار در موضع مناسب؛ و ج) نیروها) تنظیم شده است نوشته هایی از کسانی همچون لویی آلتوسر، ژیل دلوز، آنتونیو نگری، پی یر ماشری، الکساندر ماترون، آندره توزل، امیلیا جانکوتی، وارن مونتاگ و هاسانا شارپ گردآوری شده است. این متن ها از بحث درباره ی تاریخچه ی دریافت ها از اسپینوزا از زمان درگذشت وی تا سال های آغازین سده ی حاضر شروع می شود، و در ادامه به رابطه ی اسپینوزا با ما، زمانه ی حاضر، و آینده می رسد، و سرانجام با تمرکز بر اثر گران سنگ اسپینوزا، اخلاق، سعی در ارائه ی شرح هایی روشنگر از نیروها، تسلیحات و قدرت اسپینوزا در ساحت متافیزیک دارد. به همین دلیل از تزهای بخش نخست اخلاق در باب وجود و قدرت تا مباحث آخرین بخش آن در باب عشق جستارهایی را داریم که می تواند یاریگر خواننده ی علاقه مند جهت ورود به دژ ستبر یکی از بزرگترین و دشوارترین آثار فلسفی تاریخ تفکر مدرن باشد. بازیابی مکرر: قدرت اسپینوزا از کجا می آید؟ می تواند مقدمه ی خوب و درخوری برای مجموعه مقالات دومی باشد که ذیل عنوان بارگذاری مجدد: اسپینوزا ما را به کجا خواهد برد؟ در آینده ی نزدیک منتشر خواهد شد و بیشتر به آموزه ها، پیامدها و تأثیراتی می پردازد که فلسفه ی اسپینوزا برای تفکر و عمل در دوره ی معاصر به بار آورده است.

معرفی کتاب محاکمه اسپینوزا اثر دیوید آیوز: باروخ دی اسپینوزا به عنوان یک مرد جوان یهودی در آمستردام قرن هفدهم به عنوان یک دانشجوی الهیات عالی بود. اما هنگامی که در این شهر نسبتا بردبار با پروتستان‌ها، ملحدان و رادیکال‌های آزاداندیش مواجه شد، شروع به زیر سوال بردن دین خود و ماهیت خدا کرد. در نتیجه او را بدعت گذار معرفی کردند و با تکفیر مواجه شد. شامل مصاحبه ای با استیون نادلر، استاد فلسفه در دانشگاه ویسکانسین-مدیسون، و نویسنده کتابی که در جهنم جعل شده است: رساله رسوایی اسپینوزا و تولد عصر سکولار. اسپینوزا مراسم عبادی و دینی را بی‌اهمیت و زاید خواند و بیان کرد که متن‌های کتاب مقدس را نباید کلمه به کلمه فهمید. از همین رو، او را در ۲۴ سالگی به جرم افکار انحرافی از جامعه یهودیان هلند اخراج و ورودش را به کنیسه‌ها ممنوع کردند. حتی پیش از واکنش یهودیان، کلیسای کاتولیک کتاب‌های او را در فهرست کتاب‌های ممنوعه قرار داد و پروتستانهای هلندی نیز این کتاب‌ها را به آتش کشیدند. نظریاتش دشمنان زیادی برای او تراشیده بود و پس از اینکه سوء قصد به جان او نافرجام ماند، از آمستردام گریخت و گوشه‌گیری و انزوا پیشه کرد و خود را یکسره وقف فلسفه نمود.

بارگذاری مجدد: اسپینوزا ما را تا کجا خواهد برد؟ در ادامۀ مجلد نخست، یعنی بازیابی مکرر: قدرت اسپینوزا از کجا می‌آید؟، مجموعه‌ای است از شانزده جستار به قلم فیلسوفان معاصر در خصوص فلسفۀ باروخ اسپینوزا فیلسوف هلندی سدۀ هفدهم. این مجموعه که ذیل دو بخش الف) برپایی عملیات و ب) پیشروی لشکریان، تنظیم شده است شامل نوشته‌هایی است از کسانی همچون ژیل دلوز، الکساندر ماترون، آنتونیو نگری، اتی‌ین بالیبار، پی‌یر فرانسوا مورو، وارن مونتاگ، تد استولز، فیلیپو دل لوکزّه، فردریک لوردون و هاسانا شارپ. این مجموعه با بحث دربارۀ دلالت‌ها و پیامدهای درون‌ماندگاری در سیاست اسپینوزیستی آغاز می‌شود و سپس به مسائل ریز و درشت این نوع از سیاست همچون دموکراسی، شر، بخت، تاریخ، سکسوالیته، قهر، شورش، انبوه خلق، ایدئولوژی، اخلاق، فاجعه، ترس، تروریسم و ... می‌پردازد. جستارهای مجموعۀ حاضر می‌تواند در عین ارایۀ آزمایشگاه یا میدانی برای سنجش قدرت فلسفۀ اسپینوزا و رصد افق‌هایی که فلسفۀ وی ما را بدان‌جا رهنمون می‌شود، در فهم بسیاری از مسائلی به ما یاری رساند که گریبان زمانۀ ما را رها نمی‌کند: از ترس گرفته تا دموکراسی.

نیاز به ارائۀ نظریه‌ای هرمنوتیکی دربارۀ تفسیر متون مقدس اهمیت زیادی دارد. باروخ اسپینوزا الهی‌دان و فیلسوف یهودی نیز در واکنش به تفسیرهای ناروا از کتاب مقدس کوشیده است تا نظریه‌ای هرمنوتیکی ارائه دهد. در این مقاله ابتدا با تکیه بر نقش چهار مؤلفۀ اساسی مؤلف، مفسر، متن و روش در فرایند تفسیر، و با مراجعه به آثار اسپینوزا، نظریۀ هرمنوتیکی وی توضیح داده شده، سپس با اشاره به دشواری‌های نظریۀ اسپینوزا از دیدگاه خویش، نظریۀ او با رویکردهای هرمنوتیک سنتی، مدرن و پست‌مدرن مقایسه شده است. در ارزیابی، اگرچه نظریۀ هرمنوتیکی اسپینوزا ذیل رویکرد هرمنوتیک سنتی قرار داده شده، نشان داده شده است که با تقریرهای پیش از خود فاصله گرفته و تا حدودی راه را برای هرمنوتیک مدرن گشوده است. توجه اسپینوزا به تأثیر آگاهی مفسر از زمانه، باورها و دیدگاه‌های نویسندگان متن مقدس در فرایند تفسیر از نکات مثبت نظریۀ وی به‌حساب آمده، ولی برخی مؤلفه‌های نظریۀ وی مانند ناواقع‌گرایی متن مقدس، توصیۀ وی به کنار نهادن دیدگاه‌ها و باورهای مفسر، خودبسندگی فهم کتاب مقدس با تکیه بر اصل معرفتی آن، نادیده گرفتن بسیاری از آموزه‌های کتاب مقدس غیرقابل ‌دفاع دانسته شده است.

آیزیا برلین و دیوید وست از جمله فیلسوفان سیاسی هستند که به تحلیل مفهوم آزادی مثبت در اندیشة اسپینوزا پرداخته­اند. آن­ها در تلاش برای تبیین معنای آزادی مثبت در اندیشة اسپینوزا تفاسیر و بینش­های متفاوتی را اتخاذ کرده­اند و به نتایج متفاوتی هم رسیده­اند. برلین در مقالة دو مفهوم از آزادی، رسالة الهی­سیاسی اسپینوزا را منشأ دفاع از اصالت اقتدار و نادیده گرفتن آزادی­های فردی قلمداد می­کند. در حالی­که وست با نگرشی جامع­تر به دفاع از اندیشة سیاسی اسپینوزا برخاسته است، و با تحلیل وسیع­تری از ابعاد مفهوم آزادی مثبت (هستی­شناختی، اخلاقی و سیاسی) در اندیشة اسپینوزا معتقد است که لزوماً آزادی مثبت به اقتدارگرایی مستبدانه­ای منجر نمی­شود که برلین عموماً آن را به نظریه­های سیاسی عقل­گرایانی چون افلاطون، فیشته و هگل نسبت می­دهد. پرسش­های راهبر ما در این مقاله عبارتند از: خوانش اسپینوزا از آزادی چگونه منجر به دو رهیافت و نتیجة متفاوت از سوی برلین و وست شده است؟ تا چه حد نقدهای برلین به آزادی مثبت اسپینوزا مبنی بر وجوه مقتدرانة آن وارد است؟ وست چگونه بر اساس مبانی هستی­شناختی و اخلاقی در اندیشة اسپینوزا، آزادی مثبت را نه در مقابل آزادی منفی، بلکه مکمل آن می­داند؟ پیشنهاد نهایی این است که اگرچه خوانش برلین دربارة آزادی مثبت در اندیشة اسپینوزا از برخی وجوه صادق است، اما از رویکردی تقلیل­گرایانه برخوردار است که در آن تنها بر برخی از مواضع اسپینوزا در رسالة الهی سیاسی تمرکز دارد. این در حالی است که خوانش وست به دلیل توجه به ابعاد مختلف اخلاقی، هستی­شناختی و سیاسی واقع­بینانه­تر و جامع­تر است.