جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یاسپرس با تعریفی که از مفهوم «بزرگ» ارائه می کند، اسپینوزا را در زمره فیلسوفان بزرگ می نهد و در کتاب حاضر نشان می دهد که رفعت اندیشه های اسپینوزا تا چه حد و مرتبتی است.گرایش فلسفه یاسپرس باعث آن بوده است تا گزارشی زنده از زندگی و افکار اسپینوزا ترسیم شود و به همین دلیل کتاب تنها به بیان و تحلیل پیچیدگی های نظام متافیزیکی اسپینوزا بسنده نمی کند بلکه لوازم و نتایج آن را درحیطه الهیات و سیاست باز می نماید. خواننده علاقمند از طریق کتاب نه تنها با نظام دشوار فلسفی و اصل موضوعی (axiomatik) اسپینوزا آشنا می شود بلکه در بخش دین و دولت با مباحث روزآمد و پر دامنه ای مانند فهم و تاویل کتاب مقدس،ایمان دینی،رابطه دین و خرد، دولت و آزادی سیاسی،دین و دولت خود را مواجه می بیند و به عمق بصیرتهای اسپینوزا در این باره راه می یابد.

در این ترجمه که بخشی از مجموعه فیلسوفان بزرگ است و مولف آن یاسپرس می اصل کتاب به زبان آلمانی است و آقای رالف مانهیم آن را به انگلیسی ترجمه کرد است ، کارل یاسپرس افکار و آثار اسپینوزا را در ده فصل، زندگینامه و آثار و تالیفات ، جایگاه فلسفه در زندگی وی، دیدگاه مابعدالطبیعی اسپینوزا، حقیقت هستی جهان و ... مورد بررسی قرار داده است .

پژوهش حاضر جستاری است؛ در بحث وجود خدا، که مقصود از آن، بررسی براهین اثبات وجود خدا از دیدگاه دو فیلسوف بزرگ، یعنی؛ صدرالمتألهین شیرازی و اسپینوزا است. این پژوهش؛ نخست به تبیین مبانی و اصولِ فلسفی این دو اندیشمند، که می تواند در اثبات وجود خدا، کاربرد داشته باشد، پرداخته است. پس از آن، پژوهش به بحث اثبات هستی حق تعالی، و براهین اثبات وجود آن، از منظر این دو فیلسوف پرداخته است. مباحث مطرح شده در اینجا بیان می کند که اسپینوزا با اقتباس و الهامِ از یک نظام هندسی اقلیدسی، فلسفه خود را بر محور خدا به عنوان یک جوهر واحد، پی ریزی نموده است. او با ارائه نظریه وحدت جوهر و اینکه هر چه در عالم هستی وجود دارد، حالات و اعراض آن است، که نه می توانند بدون آن جوهر موجود شوند و یا به تصوّر آیند و نیز با استفاده از مفهوم و تصور خداوند به عنوان یک تصوّر واضح و متمایز، به اقامه براهین، در اثبات خداوند پرداخته است. صدرالمتألهین شیرازی نیز با پایه گذاری بنیان حکمت متعالیه، و با طرح امکان فقری، برهان امکان و وجوب مشائیان را غنا بخشده و همچنین با ارائه نظریه حرکت جوهری، برهان حرکت را تکمیل کرده و سرانجام با استفاده از مبانی و اصولی چون؛ اصالت وجود و وحدت تشکیکی وجود، که محصول تلاش فکری ایشان است، برهان صدّیقین را عرضه کرده است. سرانجام پژوهش، به بررسی تطبیقی دیدگاه دو فیلسوف، راجع به براهین وجودی و براهین معلول محور، پرداخته و از این طریق، علاوه بر شناخت اشتراکات و مختصات آنها در باب این براهین، به این سوال اساسی و مهم، که آیا حقیقتاً این براهین توانسته اند وجود خدا را به نحو یقینی، اثبات نمایند، پاسخ می دهد.

مسأله ی نفس از جمله موضوعات مهم و بنیادینی است، که هم ادیان و هم فلاسفه ی بزرگ شرق و غرب بدان پرداخته اند. این که «من کیستم؟»، «حقیقت من چیست؟» و مانند آن، سوالاتی بود که فکر و اندیشه ی بشر را در طول تاریخ زندگی اش به خود مشغول کرده و خواهد کرد و هر انسانی به حسب گنجایش ظرف اندیشه و فکر خود و توانایی اندیشه ورزی اش، در پی یافتن پاسخی آرامش بخش و امتناع کننده به این پرسش ها بوده، هست و خواهد بود. شناخت نفس، در حقیقت شناخت وجود آدمی است؛ زیرا معرفت حضوری نسبت به انسان عامل و راهی برای معرفت حضوری خداوند است. مسأله ی نفس، از محوری ترین مسایلی است که همواره ذهن پرسشگر فیلسوف را به خود مشغول داشته است و آن را واداشته است تا با رمز گشایی، به اسرار این حقیقت پنهان دست یابد و به تبیین و توضیح و معرفی آن بپردازد. اسپینوزا و ملاصدرا، به عنوان دو فیلسوف غرب و شرق، به مسأله ی نفس و تعریف ماهیت و تبیین حقیقت آن همت گمارده اند و بخش قابل توجهی از آثارشان را بدان اختصاص داده اند. این دو فیلسوف هر دو در باب مسأله ی نفس و بدن یگانه انگار هستند، اما مبنای یگانه انگاریشان با هم فرق دارد. و نیز هر دو به تجرد نفس و ارتباط آن با سعادت آدمی قا‌یل هستند و در عین حال در معنا و نحوه ی نیل به تجرد نفس تفاوت دارند. طبق بررسی هایی که درباره ی این موضوع انجام داده ام، تاکنون درباره ی مسأله ی نفس به صورت تطبیقی از دیدگاه این دو فیلسوف تحقیقی صورت نگرفته است. در این رساله، هدف آن است که نوع نگاه این دو فیلسوف به مسایلی همچون تعریف و ماهیت نفس، اثبات وجود نفس و مانند آن و نیز وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های آن ها مورد بررسی قرار گیرد.

تحقیق پیش‌رو مطالعه ای درباره‌ی فلسفه اسپینوزا است که ناظر بر تمام دیدگاه‌های او درباره‌ی وجود، طبیعت و نقش خدا است. اسپینوزا هم "مرد سرمست خدا" و هم "ملحد"، هم "پیشگام در یهودیت غیرمذهبی" و هم "نقاد شدید دین" نامیده شده است. این تحقیق آراء مبنایی فلسفی اسپینوزا را همراه با نتیجه‌گیری های او در مورد خدا و دین مورد بررسی قرار داده است. تفکر اسپینوزا درباره‌ی خدا و دین موقعیت عقلانی پیچیده‌ای دارد. این تفکر بدون درکی از بخش‌های محوری آثار فلسفی‌اش قابل‌فهم نیست. از سوی دیگر بسیاری از عناصر در فلسفه اصلی‌اش نمی‌تواند بدون درکی از تفکر دینی او، به طور کامل فهمیده شود. اسپینوزا یهودی متولد شد، اما انتخاب او زندگی خارج از هر جامعه‌ی مذهبی بود. او به‌طور جدی هم با آموزه‌های سنتی عبری و هم با علم فیزیک عصر خودش آشنا بود. او خدا و طبیعت یا جوهر را یکی می-دانست: مسئله‌‌ای که در سرتاسر آثارش آشکار است و او را مقدور کرد تا دین را طبیعی و به همان اندازه طبیعت را الهی کند. اسپینوزا فیلسوف عقل‌‌گرای پیشروی عصر روشنگری نبود، بلکه متفکری با بالاترین درجه اهمیت هم در فلسفه و هم در دین بود. تحقیق حاضر نگرش ایجابی او نسبت به خدا و دین را از نظر می‌گذراند: دیدگاه‌های او درباره‌ی آزادی مذهبی، فهم او از ابدیت و استفاده‌ی گیج‌کننده‌ی او از شخصیت مسیح، و با ارزیابی‌ای از اسپینوزا درباره خدا و دین خاتمه می‌یابد.

کتاب مسئله‌ی اسپینوزا یکی از بهترین رمان‌های اروین د.یالوم می‌باشد، که با ترجمه‌ی بهاره نوبهار در نشر قطره به چاپ رسیده است. کتاب مسئله‌ی اسپینوزا شرحی است از زندگینامه و تفکرات فلسفی باروخ اسپینوزا. اسپینوزا فیلسوف هلندی و زمینه‌ساز ظهور نقد مذهبی بود که به علت عقایدی که داشت، از جامعه یهودیان طرد شد. اروین د.یالوم در مورد نگارش کتاب اظهار کرده جز اخراج شدن این فیلسوف از جامعه و رفتار اجتماع مبنی بر ممنوع شدن مطالعه‌ی آثارش، زندگی او شامل اتفاق خاصی نبوده که بتوان بر اساس آن دست به تحریر رمان زد. اما به دلیل گرایش فسلفی و اعتقادیِ خاصی که داشت، یالوم تصمیم گرفت تا مضمون اصلی کتاب را طبق طرز تفکر و نگرش او بنویسد. البته در این راه مشقت های بسیاری را متحمل شد چرا که گفته شده اسپینوزا اساسا فردی درون گرا بوده و کمتر پیش می آمده که کسی از درونیات و احوالات روحی او آگاهی داشته باشد. نکته حائز اهمیت در خصوص نگارش کتاب این که اروین یالوم، روان پزشک و درمان گر بوده است؛ بنابراین تحقیقات و توضیحات از زندگی اسپینوزا، با دیدگاهی روان شناسانه همراه بوده و روحیات وی به خوبی تحلیل شده است؛ بنابراین کتاب جدا از بُعد فسلفی، دارای درون مایه ی روان شناسی نیز هست که این تبحر نویسنده در تلفیق این دو مضمون را نشان می دهد. کتاب مسئله‌ی اسپینوزا دارای دو بخش است، بخش نخست در خصوص زندگی اسپینوزا و بخش بعدی به معرفی” آلفرد روزنبرگ” نظریه پرداز حزب نازی و تاثیرات وی از اسپینوزا پرداخته شده که در دو بازه زمانی متفاوت است؛ قرن هفدهم و بیستم. نکته ی جالب دیگر این که روزنبرگ، ضد یهوی متعصبی بود که چرایی و روند تاثیرپذیری او از اسپینوزا ذکر شده و در ذیل آن نویسنده اشاره ای به بخشی از تاریخ جنگ جهانی دوم و اشغال هلند توسط آلمان ها، داشته است. یالوم برای شناساندن شخصیت اسپینوزا به مخاطب، اندیشه های او در حوزه های سیاسی و الهیات را در قالب داستان بیان کرده و در این راه از رساله ی الهی_ سیاسی او، اقتباس کرده است که در آن با شخصی به نام فرانکو، به مناظره پرداخته و نظریه های خود را طی گفت و گو، به او ابلاغ کرده است. این رمانِ فسلفی از جایی آغاز می شود که فردی سردرگم و پریشان که ایمان خود را از دست داده بود، از اسپینوزا کمک خواست، او ابتدا کمک به جوان را نپذیرفت و مشاوره با روحانی را به او پیشنهاد کرد، اما بنابر اصرار او، در نهایت قرار بر این شد که با او صحبتی داشته باشد… . بخشی از کتاب مسئله‌ی اسپینوزا؛ نشر قطره “دو بلوک دور تر از کنیسه ی تلمود تورات، بنتو یا کمک دیریک، هم کلاسی اش در دانشکده ی وان دن اندن، کتاب خانه ی چهارده جلدی اش را درون صندوق چوبی بزرگی جای داد و سپس تخت چهار ستونی خانواده ی اسپینوزا را جمع کرد. بعد هر دویشان تخت و کتاب ها را درون بلمی که در نهر نوهرنخرخت بود، جای دادند تا به منزل وان دن اندن حمل شود. بنتو قرار بود موقتا در خانه وان دن اندن زندگی کند. دیرک به همراه اجناس بلم رفت، ولی بنتو ماند تا باقی مانده وسایلش را که شامل دو شلوار، کفش هایی با سگک برنجی، سه پیراهن، دو یقه ی سفید، زیر پیراهنی، یک پیپ و تنباکو می شد، بسته بندی کند و به سمت خانه ی وان دن اندن برود. کیف وزن کمی داشت و بنتو به خاطر داشتن مقدار کم وسایل به خود تبریک می گفت. اگر به خاطر کتاب ها و تخت نبود، می توانست کاملا آزاد زندگی کند، درست مثل یک خانه به دوش. بنتو، آخرین نگاهش را به اطراف خانه انداخت، تیغ ریش تراشی، صابون و حوله اش را برداشت، سپس روی قفسه ی بلندی تفیلین خود را دید. از زمان فوت پدرش، به تفیلینش دست نزده بود. دو جعبه ی کوچک چرمی را با بندهایش گرفت و آن ها را به آرامی نگه داشت_ شاید فکر می کرد که این آخرین بار است. چه اشیای عجیبی! عجیب تر آن که این دو هم او را از خود می راندند و هم به سوی خود جلب می کردند. در حالی که جعبه های چوبی را بالا نگه داشته بود، هر یک را بررسی می کرد. دو نوار چرمی به جعبه ای که رویش نوشته شده« روش» و برای سر بود، متصل شده بود. به جعبه ی« ید» که برای بازو بود، یک بند بلند متصل بود. جعبه های توخالی حاوی آیه هایی از کتاب مقدس بود که روی پوست نوشته شده بودند. و البته همه اجزای سازنده جعبه شامل چرم، پوست و بند ها از حیوانات حلال گرفته شده بودند. خاطره ای از پانزده سال قبل به ذهنش خطور کرد. اغلب در کودکی با کنجکاوی سیری ناپذیری پدرش را که قبل از صبحانه شال تالیت را می پوشید و تفیلین می بست نگاه می کرد_ کاری که پدرش، صبح هر روز برای شروع کار انجام می داد. ( تفیلین هرگز در روز سبت بسته نمی شد.) یک روز پدرش رو به او کرد و گفت:« می خواهی بدونی من چی کار می کنم، نه؟» بنتو جواب داد:« بله!» پدرش پاسخ داد: « در این مورد مثل همه ی موارد دیگر از تورات پیروی می کنم.»”

بازیابی مکرر: قدرت اسپینوزا از کجا می آید؟ مجموعه ای است از چهارده جستار به قلم فیلسوفان معاصر در خصوص فلسفه ی باروخ اسپینوزا فیلسوف هلندی سده ی هفدهم. در این کتاب که ذیل سه بخش (الف) طراحی نقشه ها؛ ب) استقرار در موضع مناسب؛ و ج) نیروها) تنظیم شده است نوشته هایی از کسانی همچون لویی آلتوسر، ژیل دلوز، آنتونیو نگری، پی یر ماشری، الکساندر ماترون، آندره توزل، امیلیا جانکوتی، وارن مونتاگ و هاسانا شارپ گردآوری شده است. این متن ها از بحث درباره ی تاریخچه ی دریافت ها از اسپینوزا از زمان درگذشت وی تا سال های آغازین سده ی حاضر شروع می شود، و در ادامه به رابطه ی اسپینوزا با ما، زمانه ی حاضر، و آینده می رسد، و سرانجام با تمرکز بر اثر گران سنگ اسپینوزا، اخلاق، سعی در ارائه ی شرح هایی روشنگر از نیروها، تسلیحات و قدرت اسپینوزا در ساحت متافیزیک دارد. به همین دلیل از تزهای بخش نخست اخلاق در باب وجود و قدرت تا مباحث آخرین بخش آن در باب عشق جستارهایی را داریم که می تواند یاریگر خواننده ی علاقه مند جهت ورود به دژ ستبر یکی از بزرگترین و دشوارترین آثار فلسفی تاریخ تفکر مدرن باشد. بازیابی مکرر: قدرت اسپینوزا از کجا می آید؟ می تواند مقدمه ی خوب و درخوری برای مجموعه مقالات دومی باشد که ذیل عنوان بارگذاری مجدد: اسپینوزا ما را به کجا خواهد برد؟ در آینده ی نزدیک منتشر خواهد شد و بیشتر به آموزه ها، پیامدها و تأثیراتی می پردازد که فلسفه ی اسپینوزا برای تفکر و عمل در دوره ی معاصر به بار آورده است.