جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله بر آن است که با گزارش توصیفی-تحلیلی سخنان ابن سینا دیدگاه وی را درباره تجربه دینی از منظر فلسفی تبیین کند و از این طریق، پاره ای از پرسش های مهم در بحث معرفت شناسی تجربه دینی و واقع نمایی این تجربه را بر اساس آرای ابن سینا پاسخ گوید. متن اصلی مورد استناد در این پژوهش کتاب الاشارات و التنبیهات ابن سینا است که وی برخی از آرای خاص خود را تنها در آن بیان کرده است. مهم ترین نکاتی که در این پژوهش از منظر ابن سینا مطرح شده، عبارتند از: تبیین منشأ توهمات خودساخته و بی پایه و نیز مشاهدات اصیل و واقع نما؛ بیان چرایی اصل و نحوه نیازمندی پاره ای از مشاهدات اصیل به تأویل و تعبیر ؛ تشریح فرایند وقوع این رویدادها در حالت بیداری و حالت خواب؛ توضیح نقش بیماری، ترفندهای ساختگی، تزکیه و تهذیب نفس و نیز قوت و ضعف آن در حصول این تجربه ها؛ بیان مراتب و انواع تشکیکی آن ها و نشان دادن منشأ زمینه مند بودن برخی (و نه همه) تجربه های حسی.

نگرش دوساحتي بودن انسان و اعتقاد به تجميع نفس مجرد و بدن مادي به‌ عنوان دو سنخ متمايز در موجودي به نام انسان از مباحث چالش‌انگيز تاريخ فلسفه است. در اين ميان، مي‌توان به سهم چشمگير ابن‌سينا در تبيين ماهيت نفس، چگونگي ارتباط نفس با بدن و به موازات آن انقطاع نفس از بدن اشاره کرد. اين مقاله با رويکرد تحليلي و بررسي اسنادي با هدف تبيين چگونگي اتحاد و انقطاع نفس از منظر ابن‌سينا تدوين يافته است. يافته‌هاي پژوهش حاکي از اين است که در انديشه ابن‌سينا نفس، بدون سابقه مادي و مجرد آفريده شده‌ و از تنزلات عقل در عالم ماده و همراه بدن خلق گرديده، سپس از بدن جدا شده، در قوس صعود، ديگر بار مجرد مي‌شود. پس چيزي در «قوس صعود مجرد نمي‌گردد مگر اينکه از ابتدا نيز مجرد باشد. وي علت انقطاع نفس را بدن و اختلالات ناشي از روح بخاري مي‌داند؛ زيرا براساس نظام‌واره فلسفي ابن‌سينا با تحليل بدن و از بين رفتن وساطت روح بخاري، نفس منقطع مي‌شود. همچنين وي درباره مرگ ارادي و اخترامي نتوانسته تبيين دقيقي ارائه دهد و علت انقطاع نفس را تنها در مرگ طبيعي به طور واضح و سازگار با مشاهدات بشري شرح مي‌دهد.

این پایان نامه عهده دار شرحی بر رساله "الفعل و الانفعال" شیخ الرئیس ابوعلی سینا است. تعریفی که ابن سینا از فعل و انفعال در این جا ارائه می دهد ، تعریفی است عام که مرادف با تأثیر و تأثر است. وی می گوید: «فعل و انفعال عبارت است از تأثیر چیزی در چیز دیگر و تأثر موجودی از موجود دیگر.» شیخ این معنا را در کل عالم هستی برقرار می داند، یعنی فعل و انفعال بدین معنا هم در عالم عقول جاری است و هم در عالم نفوس و هم عالم ماده؛ علاوه بر این که بین این عوالم، نیز، فعل و انفعال یا تأثیر و تأثر برقرار است. شیخ سپس با تقسیم موجود به ، نفسانی و جسمانی، و موجود نفسانی را شامل عقول مفارقه ، نفوس فلکی و نفوس بشری دانستن؛ چهار قسم فعل و انفعال را در عالم هستی نتیجه می گیرد، که عبارتند از:1- فعل و انفعال امور نفسانی در نفسانی.2- فعل و انفعال امور نفسانی در جسمانی.3- فعل و انفعال امور جسمانی در نفسانی.4- فعل و انفعال امور جسمانی درجسمانی. شیخ برای هر یک از این چهار قسم مثالی می زند. در فعل و انفعال امور نفسانی در نفسانی مثال می زند به، تأثیر و تأثر عقول مفارقه و تأثیر عقول مفارقه در نفس بشری. در فعل و انفعال امور نفسانی در جسمانی، مثال می زند به، تأثیر عقل فعال در عناصر اربعه، و افاضه ی نفوس نباتی،حیوانی و انسانی. در تأثیر امور جسمانی در نفسانی ، مثال می زند به تأثیر صور و اشکال و موسیقی در نفوس بشری. و در فعل و انفعال امور جسمانی در جسمانی مثال می زند به تأثیر و تأثرعناصر چهار گانه دریکدیگر. ابن سینا بعد از ذکر این مثال ها به بررسی اموری مثل وحی، الهام ،اقسام معجزه، کرامت ، الهام و منام، اقسام سحر و طلسمات می پردازد و بیان می کند هر یک از آنها در کدام یک از اقسام چهار گانه ی فعل و انفعال، جای دارند.

محور اصلی این پایان نامه فهرست بندی و موضوع بندی دو اثر برجسته و گرانسنگ ابن سینا است. بخش الهیات نجات و مقاله 10 - 9 الهیات شفا در بردارنده مسائل پیچیده و دقیق دارد که فهم و درک آنها نیاز به صرف ساعت ها، مطالعه، بررسی و پژوهش دارد.الهیات نجات دارای دو مقاله است. مقاله اول 21 فصل و مقاله دوم 41 فصل است. مقاله نهم و دهم شفا نیز هرکدام چند فصل دارد. که موضوع اصلی آنها حول مسائل و مباحث الهیات است و بخش هایی از این دو کتاب عینا تکرارشده است و کاملا یکسان نگاشته شده اند.ارزش علمی و دستاورد پژوهشی ومجموعه های فهرست بندی شده بر فرهیختگان و دوست داران حکمت و دانایی معلوم و روشن است.تعامل سریع و آسان مخاطب و پرسشگر با اندک تأملی از طریق حروف الفبا با برجستگی مفهوم یا واژه خاصی برقرار می شود و تصنیفات این فیلسوف بزرگ با مضامین عقلی و فلسفی صرف سهمی سترگ در ساختار فهم بشر و رفع حیرانی ها و سرگردانی های اعتقادی و فکری خواهد داشت.مهمترین مسئله پس از فهم مطلب و محتوا دسته بندی و گزینش عنوان مناسبی است که در نگاه اول با یک عنوان کلی و سپس با عناوین کوچکتر ابهامات را مرتفع می سازد . در چارچوب حروف الفبا موضوعات پراکنده به صورت منظم و دقیق به بند کشیده می شوند چینش منطقی عناوین انتقال به پاسخ را سریع تر مقدور می کند و امکان درک سخن را برای خواننده مهیا می سازد و فرصت می دهد تا مرزها و حدود موضوع و بحث به خوبی تصویر شود.