جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سازوکار و چگونگی بررسی و تبیین دلالت‌های متن و فهم حدیث از جمله مباحثی است که جهت‌دهی مطالعات دانشمندان علوم قرآن و حدیث معاصر را طی سال‌های اخیر عهده‌دار بوده است. دستیابی به فرایند و سازوکار چگونگی فهم متن حدیث و تبیین دلالت‌های آن در مطالعات حدیث‌پژوهی آیت‌الله جوادی آملی، هدف اصلی نگاشت پیش رو است(هدف). اکنون این پرسش طرح می‌شود که روش فقه‌الحدیثی آیت‌الله جوادی آملی در مطالعات حدیث پژوهی ایشان چیست(سؤال)؟ نوع تحقیق بنیادین و توسعه‌ای است و از روش توصیف و تحلیل برای کشف و تبیین ابعاد و بخش‌های مختلف مسئلۀ پژوهش بهره می‌برد(روش). یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که روش آیت‌الله جوادی آملی در فهم حدیث و تبیین دلالت‌های آن از یک مدل فرایندی، نظام‌مند و وابسته به مفاهیم قرآنی بهره‌ می‌برد که وابستگی مستقیم مراد استعمالی و مراد جدی حدیث و تطبیق هردو بر اصول و مفاهیم محکم قرآنی، برای کشف معنای صحیح حدیث، ترسیم‌کنندۀ پایه‌های اصلی ساختار آن است(یافته‌های پژوهش).

علم اعتقاد به امامت را به عنوان یکی از مطالب ضروری و مهم ارکان اعتقادی است و بحث صفات امام نشان دهنده نوع نگاه شیعه به مقوله امامت است آنچه اهمیت دارد، کیفیت و حقیقت علم امام است که از دوره‌های نخستین مورد توجه متکلمان قرار گرفته است و هر کدام بر اساس مشرب فکری خویش، رویکردی در پیش گرفته و مکاتب فکری بر اساس مبانی فکری و نوع رویکرد عقل‌گرایانه یا نقدگرایانه به استقبال این بخش از صفات امام رفته‌اند. نتایج در رساله با تتبع در آثار متعدد علامه جوادی برای پاسخ به شبهات؛ به بحث علم امام در سه محور، «قلمرو و ویژگی و منابع»، پرداخته و به سؤالات، پاسخ داده است. بررسی نحوه وجود علم امام از دیدگاه علامه علاوه مسائلی چون شأنی یا فعلی و معصومانه یا خطاپذیر، حضوری یا حصولی، موهبتی یا اکتسابی بودن از جمله مسائل موجود در بحث حقیقت علم امام است. مسئله دیگرتحقیق این است که امام دانش خود را چگونه به دست می‌آورد و سرچشمه‌های علم او کدامند؟ و آیا منابع علم امام دارای سهم‌بندی نیز هستند؟ در این بحث به انواع منابع مکتوب یا منابع غیرمکتوب پرداخته می‌شود تا معلوم گردد از دیدگاه علامه جواد منابع علم چیست؟ و کدام منبع بیشترین سهم را در دانش ایشان داشته است؟ در نهایت پس از پاسخگویی به تمام مسائل فوق دیدگاه خاص علامه جوادی در بحث و حقیقت علم امام حاصل می‌گردد. از قبیل اینکه قلمرو امام شامل چه مواردی می‌شود؟ آیا دانش امام تنها اختصاص به دین دارد و آیا قلمرویی که موضوع علم امام است علاوه بر موضوعات احکام و تشریع، دانش علم امام به موضوعات غیب و علم به حروف و زبان‌ها و موضوعات خارجی نیز تعلق می‌گیرد؟ به این سؤالات باروش توصیفی ـ تحلیلی و پاسخ به شبهات و مستندات نقلی (آیات و روایات) و ادله عقلی و کمک گرفتن از متکلمین برای فهم دقیق‌تر از قلمرو، ویژگی‌ها و منابع باغور در تمام آثار علامه جوادی بتوان پایان نامه‌ای جامع و کامل ارایه داد. واژگان کلیدی: حقیقت علم امام، علم امام از دیدگاه علامه جوادی آملی، قلمرو، ویژگی علم امام، منابع علم امام.

از میان متفکرین‌معاصر، شهیدصدر و آیت الله جوادی آملی مباحث دقیقی را در حوزه دلالت‌های الهیاتی عقل مطرح کرده‌اند. لذا مقایسه و تطبیق نظریه‌های این دو متفکر از اهمّیت ویژه‌ای برخوردار است که در این تحقیق، این مهم را برعهده گرفته‌ایم. با توجه به این‌که روش شهیدصدر در عمده مباحث، دلیل علمی «استقرایی» می‌باشد، ایشان وجود خدا و صفات‌ او، نبوت، امامت و معاد را طبق همین روش اثبات می‌کنند. ایشان دلیل علمی را چنین تعریف می‌کنند: هر دلیلی که بر حس و تجربه تکیه دارد و از روش استقرایی مبتنی بر حساب احتمالات پیروی می‌کند. البته ایشان در استدلال به وجود آفریدگار حکیم، استدلال فلسفی نیز مطرح می‌کنند. در طرف دیگر، آیت الله جوادی آملی با توجه به اینکه قائل‌اند علم حصولی به خداوند به وسیله برهان عقلی و علم بدیهی حصولی امکان‌پذیر است، ایشان وجودخدا و صفات او، نبوت، امامت و معاد را با دلیل عقلی اثبات می‌کنند. البته در بحث نبوت، امامت و معاد، دلیل نقلی معتبر را نیز طریق اثبات می‌دانند. وجوه شباهت و اختلاف دومنظر را می‌توان به این‌صورت بیان کرد: در بحث اثبات خدا هردو متفکر از دلیل فلسفی و عقلی استفاده کرده‌اند ولی شهید صدر دلیل استقرائی را نیز مفید‌یقین می‌داند. درمورد صفات و عدل الهی شهید صدر دلیل استقرائی را بیان می‌کنند اما آیت الله جوادی آملی فقط از راه برهان و استدلال اثبات می‌کنند. دربحث نبوت و امامت، شهید صدر از طریق شیوه استقرائی اثبات می‌کنند و آیت الله جوادی آملی قائل می‌شوند که از راه دلیل عقلی و نقلی اثبات می‌شوند. در مبحث معاد، شهید صدر طریق استقرایی برهان عدالت را مطرح می‌کنند اما آیت الله جوادی‌ آملی برهان عقلی و نقلی را طریق اثبات می‌دانند اما درجزئیات معاد، فقط دلیل نقلی را معتبر می‌دانند.

مسأله ولایت یکی از مسائل اساسی و حائز اهمیت است که همه عرصه‌های دین را از هدایت ظاهری و پنهان، دینی و اجتماعی گرفته تا امامت و خلافت و... را شامل می‌شود. در اعتقاد شیعه و تصوف اسلامی، ولایت مانند روح در کالبد دین است که در آن جان می‌دهد. زیرا استواری و تداوم دین و حیات دینی پیروان آن در گرو حضور نگهبانی از مرزهای آن است و این معنا اقتضا می‌کند که چنین شخصی به همه این حدود و احکام دانا و آگاه باشد. این مهم تنها می‌تواند برای کسی باشد که به بالاترین درجات تقرب به حق رسیده باشد و دارای مقام ولایت مطلقه باشد تا بتواند علم دینی و معرفت به مبدأ هستی پیدا کند. از نظر شیعیان چنین شخصی شخص امام معصوم (علیه السلام) و از نظر اهل سنت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) است و طبق فرموده صوفیان وصی کامل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) است. کمتر کسیپیدا می‌شود که اهمیت موضوع ولایت را در دیدگاه شیعه، هرچند مختصر، درک نکنند، اما حتی به عقیده برخی، تشیع و ولایت مترادف هستند، به گونه ای که معنای یکی، دیگری را مطرح می کند. شاید اگر اینطور بیان کنیم که ولایت در عرفان، خصوصا در مکتب ابن عربی دارای اهمیت مشابه بوده است، بیهوده نگفته‌ایم

رؤیت الاهی از مسائل اختلافی میان متکلمان فرق کلامی است که در آیات و روایات متعدد به آن تصریح شده است و متکلمان و متفکران مسلمان نیز در توضیح و توجیه این مسئله، مواضع متعدد گرفته‌اند؛ برخی به رؤیت با چشم سر قائل شده و برخی دیگر آن را نفی کرده‌ و رؤیتی غیر از رؤیت با چشم ظاهری را پذیرفته‌اند. در این میان، علامه طباطبایی و شاگرد برجسته ایشان آیت الله جوادی آملی، به عنوان شارحان حکمت متعالیه صدرایی، در آثار خود به این مسئله ورود کرده‌اند. مسئله اصلی در این تحقیق، بررسی امکان رؤیت الاهی از منظر آیت الله جوادی آملی در سه حوزه رؤیت حسی، رؤیت عقلی و رؤیت شهودی، با روش گردآوری کتابخانه‌ای و روش پردازش توصیفی-تحلیلی است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد: آیت الله جوادی آملی علاوه بر نفی رؤیت حسی خداوند، رؤیت عقلی را نیز نفی می‌کنند زیرا هویت مطلقه که همان خداوند باری تعالی است، برتر از آن است که در ظرف دیده و ذهن محدود شود. از دیگر سو، یک امر برای ادراک حسی و عقلی، باید محدود باشد، زیرا در ادراک حسی و عقلی، همواره از دو امر مدرِک و مدرَک سخن به میان می‌آید: بی‌شک، اگر شیئی حدّ نداشته باشد، فرض مقابل برای او محال است یعنی چیزی در برابر خدای والا به عنوان مدرِک قرار ندارد تا او را با دیده یا عقل و ذهن ادراک کند. از سوی دیگر، از منظر آیت الله جوادی آملی، رؤیت خدای سبحان با شهود قلبی به معنای مشاهده او با نور ایمان است؛ یعنی انسان، همه موجودات را آیه و آیینه خدای متعالی بداند و به این مطلب باور یابد که همه عالم، محضر خداست و هر چه هست، نسبت به باری تعالی، فقر محض و وابستگی صرف است و تمام هویت ما سوا الله همین وابستگی و فقر است نه چیز دیگری.

از مسائل‌ اساسی‌ در باب معرفت‌، شناخت‌ خود انسان می باشد. با شناخت‌ انسان آدمی‌ هم‌ به‌ شناخت‌ خدا راه پیدا می یابد و هم‌ به‌ شناخت‌ هستی‌ دست پیدا می کند. آیت اله جوادی آملی معتقدند که اگر از قرآن در مورد انسان سوال گردد، قران پاسخ خواهد داد: انسان ", حی متاله ", است ، کسی می باشد که به ذات اقدس اله متصل گردیده و در هر زمانی که زندگی می نماید روح الهی در انسان می باشد که اگر از انسان گرفته شود ، حیوان و یا حتی ممکن است تا مرحله اضل از حیوان نیز نزول نماید. در این پژوهش ما بدنبال مختصات معرفتی انسان شناسی سیاسی از منظر تفسیر تسنیم آیت اله جوادی آملی و سایر آثار ایشان هستیم که بر اساس بررسی آثار ایشان ، اهم مختصات معرفتی انسان شناسی سیاسی در تفسیر تسنیم مبتنی بر نظریه فطرت ایشان ،ونوع شناسی انسان مبتنی بر کرامت ، آزادی و انتخاب آگاهانه در راستای تشکیل بلد طیب می باشد و در ادامه این پژوهش مشخص میگردد علاوه بر مشخصه های ذکر شده ، مشخصه های دیگری از جمله : دو بعدی بودن انسان (روح و جسم) ، عقل انسان ، سعادت و غایت انسان ، مقام خلیفه اللهی و مدنی الطبع بودن انسان نیز در موضوع انسان شناسی سیاسی از منظر آیت الله جوادی آملی تاثیر گذار بوده که کلیه این شاخصه ها در نظریات ایشان در این پژوهش مورد بررسی و مداقه قرار گرفته است. در این پژوهش از روش کیفی از نوع تفسیری استفاده شده است .

تفسیر علمی، نزد اکثر صاحب نظران بزرگ فریقین به خصوص استاد جوادی آملی، یک گرایش و روش تفسیری مستقل شناخته نشده، بلکه به عنوان یک روش برای تبیین آیات علمی، در راستای اهداف هدایتی و تربیتی قرآن کریم محسوب می‌شود. بنابراین هدف این پژوهش کشف و استخراج دیدگاه استاد جوادی آملی، نسبت به آیات علمی هستی شناسانه قرآن، مبانی و اصول، روش شناسی، آثار و فواید، نسبت این روش با اعجاز علمی قرآن، چالش‌های پیش رو و مصادیق تفسیر علمی مقبول نزد آن استاد است. در این پژوهش با رجوع به آثار و اندیشه‌های علمی استاد در قالب روش کتابخانه‌ای به توصیف و تحلیل برخی داده‌ها، یافته‌ها نشان داده است، استاد جوادی آملی به عنوان یکی از مفسران موافقی که قائل به تفصیل در روش مشهور تفسیر علمی، معتقد است، مفسر زبر دست از تحمیل یافته‌های غیر قطعی و فرضیه‌های خام و اثبات نشده علوم تجربی بر آیات قرآن کریم خودداری کند. این پژوهش نشان داد از نظر استاد، یک تفسیر علمی روشمند و مفسر آن، نیاز به مبانی، اصول ، ملاک‌ها، ضوابط ویژه تفسیر علمی است. روش استاد در تفسیر آیات قرآن، اجتهادی جامع است یعنی در بردارنده تلفیقی از سه روش قرآن باقرآن، قرآن با حدیث و قرآن با عقل برهانی و نیز نشان داده استاد به استناد دلایلی مانندِ جامعیت و جهان شمولی، جاودانگی و تصریح ائمه معصوم(ع) به اعجاز علمی، قرآن را حامل اسرار علمی در حد اعجاز می‌داند. از نگاه استاد علم زدگی، تفسیر جاهلی، مرعوبیت برخی مفسران در برابر فرضیه‌های اثبات نشده و احتمالات علمی، نشاندن طبیعت به جای خلقت و حذف علت فاعلی و غایی از نظام خلقت، ابزارگزینی نامناسب جهت تبیین آیات هستی شناسانه و مانند آن از جمله چالشهای بزرگ پیش روی تفسیر درست آیات قرآن است.

اگرچه مسئله اصالت فرد و جامعه در خاستگاه غربی مطرح شده است، مورد توجه فیلسوفان نوصدرایی از جمله استاد مطهری و آیت الله جوادی آملی قرار گرفته است. استاد مطهری وجود مستقل و عینی برای جامعه قائل شده‌اند که اثر حقیقی و جدای از افراد دارد و قابل فروکاست به آثار مجموع افراد نیست؛ در مقابل، آیت الله جوادی باور دارند که جامعه یک امر عینی خارجی نیست که مستقل از ذهن و لحاظ عقلی تعیّن و وجود داشته باشد اثبات وجودی تکوینی برای جامعه را دشوار ارزیابی می‌کنند اما با توجه به آثار فراوانی که اجتماع بر فرد دارد، وجود اعتباری جامعه را پذیرفته‌اند. در آثار هر دو فیلسوف، به اهمیت زندگی جمعی و آثار آن بر حیات انسانی اشاره شده است. در این میان، نحوه مدنظر هر فیلسوف در تحقق جامعه بر مباحث بعدی که بر این موضوع مترتب است تاثیرگذار است. عمده پیامدها در زمینه انسان‌شناختی و جامعه‌شناختی است. آن‌چه در این پژوهش در دستور کار قرار می‌گیرد، ارزیابی دلالت‌های مفسرین نوصدرایی راجع به تحقق یا عدم تحقق جامعه در زمینه‌هایی چون اخلاق،‌ جبر و اختیار، معاد،‌ امامت و ولایت، مهدویت و حکومت واحد جهانی، ایمان و کفر، و امکان حقوق جهانی بشر است.

در آموزه‌های اسلامی، حجاب به معنای پوشش و مانع است که در قرآن به آن اشاره شده و در فقه بیشتر با واژه «ستر» شناخته می‌شود. علامه جوادی آملی حجاب را در دو بُعد ظاهری (شامل پوشش، رفتار و گفتار) و باطنی (حجاب درونی و نورانی) تعریف کرده است. از سوی دیگر، معنویت به عنوان بعد غیرمادی انسان در اسلام بر پایه وحی و ارتباط مستقیم با خداوند شکل می‌گیرد و با عمل به آموزه‌های دینی کامل می‌شود و عامل تعالی فرد و جامعه است. در این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مفهوم، مبانی و کارکردهای مشترک حجاب و معنویت با تأکید بر دیدگاه علامه جوادی آملی پرداخته سپس با تحلیل عقلانی، تجزیه و تحلیل داده‌ها، صورت گرفته و اثر متقابل این دو مقوله بر یکدیگر و رابطه هم‌افزایی میان حجاب و معنویت استنتاج شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد هر دو مقوله، یعنی حجاب و معنویت در ساحت مبانی خود اشتراکاتی دارند که رابطه بین این دو، یک رابطه هم‌افزا و دوسویه است به نحوی که تقویت یکی موجب تقویت دیگری می‌گردد. از جمله مهم‌ترین این اشتراکات می‌توان به ریشه داشتن هر دو در فطرت الهی انسان، اتصال به منبع وحیانی و نقش ضروری آن‌ها در ساختار اجتماعی اشاره کرد. حجاب و معنویت در ساحت کارکرد نیز اشتراکاتی دارند که در سه ساحت فردی، خانواده و اجتماع قابل بررسی است. در بعد فردی، حجاب و معنویت موجب آرامش، امنیت، سعادت و پیشرفت فردی می‌شود. در سطح خانواده، این دو عامل به ثبات و تحکیم خانواده و همچنین آرامش و آسایش آن کمک می‌کند. رعایت حجاب و تقویت معنویت در سطح جامعه نیز، آرامش و آسایش اجتماعی را به همراه دارد، همچنین زمینه‌ساز پیشرفت اجتماعی و باعث حفظ هویت و استقلال فرهنگی-سیاسی جامعه می‌شود. به این ترتیب رابطه هم افزایی بین حجاب و معنویت به صورت مستقیم، در فرد، خانواده و اجتماع اثرگذار است و توجه و اهتمام به هریک سبب پیشبرد در دیگری شده و موجبات افزایش تقرب الهی، دستیابی به آرامش و پیشرفت فردی و اجتماعی را فراهم می‌آورد.

پرداختن به تفاوت ها و شباهت های وجودی جنس زن و مرد در اسلام و نگاه غرب همواره مساله بوده .ایناختلاف ها در مبانی و جود شناختی و معرفت شناختی هر دو مکتب وجود داشته که ریشه در تعیین مصلحت از جانب خداوند در اسلام و بشر در نگاه غرب دارد . بر این اساس معنای عدالت در جنسیت امری کاملا نسبی در نگاه غرب است که بر اساس تجارب بشری قابل تغییر است اما این مفهوم در نگاه اسلامی معنای نفس الامری داشته و بر این اساس مقتضیات وجودی زن در تساوی حقوقی نقش مهمی دارد . بر این اساس معنای عدالت در جنسیت امری کاملا نسبی در نگاه غرب است که بر اساس تجارب بشری قابل تغییر است اما این مفهوم در نگاه اسلامی معنای نفس الامری داشته و بر این اساس مقتضیات وجودی زن در تساوی حقوقی نقش مهمی دارد جنسیت زنانه همواره در تقابل با جنسیت مردانه بوده که به دلیل نا عدالت هایی که در مورد آنها صورت گرفته دیدگا ه هایی خواهان برابری و تشابه همه جانبه حقوق انها بوده اند .عدم برخورداری از آموزه های مبتنی بر وحی و نادیده گرفتن ویژگی های فطری و هویت انسانی از جمله علل این تقابل بوده و هست .به نظر میرسد بهره مندی از آموزه های وحیانی و در نظر گرفتن ساحت های وجودی زنان و مردان و پذیرفتن حقایق جسمی و روحی انان می تواند بخشی از دستور العمل رفع این تعارضات باشد . همه جانبه حقوق انها بوده اند .عدم برخورداری از آموزه های مبتنی بر وحی و نادیده گرفتن ویژگی های فطری و هویت انسانی از جمله علل این تقابل بوده و هست .به نظر میرسد بهره مندی از آموزه های وحیانی و در نظر گرفتن ساحت های وجودی زنان و مردان و پذیرفتن حقایق جسمی و روحی انان می تواند بخشی از دستور العمل رفع این تعارضات باشد . روح انسان از انجا که حقیقت واحدی دارد و جنسیت بردار نیست و اصول و احکام اخلاقی برای انسان ها بما هو انسان یکسان است و نقش جنسیت تنها در زیست زنانه یا مردانه است که تحقق می یابد .آنچه در منابع دینی اشاره شده حقیقت انسانی زن و مرد فارغ از جنسیت انان است که مرتبط با جنسیت خود از حقوقی برخور دارند که اصل تعادل را در عالم تبیین می کند . است که مرتبط با جنسیت خود از حقوقی برخور دارند که اصل تعادل را در عالم تبیین می کند . نقش جنسیت تنها در زیست زنانه یا مردانه است که تحقق می یابد .آنچه در منابع دینی اشاره شده حقیقت انسانی زن و مرد فارغ از جنسیت انان است که مرتبط با جنسیت خود از حقوقی برخور دارند که اصل تعادل را در عالم تبیین می کند . از نظر علمه جوادی آملی در نگاه قرآنی تفاوتی برای زن ومرد از نظر طینت و سرشت نیست .آنها دو صنف از نوعی واحد هستند که اگر چه اشتراکاتی در ویژگی های جسمی روحی و تکالیف دارند دارای تفاوت هایی نیز در این موارد هستند .تفاوت برتری جنسیتی در کار نیست و تقواست که ملاک برتری دانسته شده که همان نگاه توحیدی به انسان است . دانسته شده که همان نگاه توحیدی به انسان است . مستند "زن چیست "ساخته جاستین فولک به بحث جنسیت و جنس و تعریف زنانگی می پردازد . ایده ی کلی مستند که از سیالیت جنسی شکل گرفته به تبیین مساله ی جنسیت به مثابه ی پدیده ای سیال می پردازد به این معنا که زن بودن یا مرد بودن صرفا با فرض اینکه فردی فیزیک واندام مردانه یا زنانه دارد تعریف نمی شود ضرورت پژوهش پیش رو به منظور بررسی و ارائه نظر در خصوص مسائل بیان شده و بسیاری از سوالات بنیادین دیگر نظیر مفهوم هویت و هویت جنسی در سایه ی اعتنا به ساحت رویکرد های اصیلی همچون رویکرد های فلسفی و عقلانی مبتنی بر آموزه های الهی راهگشا خواهد بود .