جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در آموزه‌های اسلامی، حجاب به معنای پوشش و مانع است که در قرآن به آن اشاره شده و در فقه بیشتر با واژه «ستر» شناخته می‌شود. علامه جوادی آملی حجاب را در دو بُعد ظاهری (شامل پوشش، رفتار و گفتار) و باطنی (حجاب درونی و نورانی) تعریف کرده است. از سوی دیگر، معنویت به عنوان بعد غیرمادی انسان در اسلام بر پایه وحی و ارتباط مستقیم با خداوند شکل می‌گیرد و با عمل به آموزه‌های دینی کامل می‌شود و عامل تعالی فرد و جامعه است. در این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مفهوم، مبانی و کارکردهای مشترک حجاب و معنویت با تأکید بر دیدگاه علامه جوادی آملی پرداخته سپس با تحلیل عقلانی، تجزیه و تحلیل داده‌ها، صورت گرفته و اثر متقابل این دو مقوله بر یکدیگر و رابطه هم‌افزایی میان حجاب و معنویت استنتاج شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد هر دو مقوله، یعنی حجاب و معنویت در ساحت مبانی خود اشتراکاتی دارند که رابطه بین این دو، یک رابطه هم‌افزا و دوسویه است به نحوی که تقویت یکی موجب تقویت دیگری می‌گردد. از جمله مهم‌ترین این اشتراکات می‌توان به ریشه داشتن هر دو در فطرت الهی انسان، اتصال به منبع وحیانی و نقش ضروری آن‌ها در ساختار اجتماعی اشاره کرد. حجاب و معنویت در ساحت کارکرد نیز اشتراکاتی دارند که در سه ساحت فردی، خانواده و اجتماع قابل بررسی است. در بعد فردی، حجاب و معنویت موجب آرامش، امنیت، سعادت و پیشرفت فردی می‌شود. در سطح خانواده، این دو عامل به ثبات و تحکیم خانواده و همچنین آرامش و آسایش آن کمک می‌کند. رعایت حجاب و تقویت معنویت در سطح جامعه نیز، آرامش و آسایش اجتماعی را به همراه دارد، همچنین زمینه‌ساز پیشرفت اجتماعی و باعث حفظ هویت و استقلال فرهنگی-سیاسی جامعه می‌شود. به این ترتیب رابطه هم افزایی بین حجاب و معنویت به صورت مستقیم، در فرد، خانواده و اجتماع اثرگذار است و توجه و اهتمام به هریک سبب پیشبرد در دیگری شده و موجبات افزایش تقرب الهی، دستیابی به آرامش و پیشرفت فردی و اجتماعی را فراهم می‌آورد.

پرداختن به تفاوت ها و شباهت های وجودی جنس زن و مرد در اسلام و نگاه غرب همواره مساله بوده .ایناختلاف ها در مبانی و جود شناختی و معرفت شناختی هر دو مکتب وجود داشته که ریشه در تعیین مصلحت از جانب خداوند در اسلام و بشر در نگاه غرب دارد . بر این اساس معنای عدالت در جنسیت امری کاملا نسبی در نگاه غرب است که بر اساس تجارب بشری قابل تغییر است اما این مفهوم در نگاه اسلامی معنای نفس الامری داشته و بر این اساس مقتضیات وجودی زن در تساوی حقوقی نقش مهمی دارد . بر این اساس معنای عدالت در جنسیت امری کاملا نسبی در نگاه غرب است که بر اساس تجارب بشری قابل تغییر است اما این مفهوم در نگاه اسلامی معنای نفس الامری داشته و بر این اساس مقتضیات وجودی زن در تساوی حقوقی نقش مهمی دارد جنسیت زنانه همواره در تقابل با جنسیت مردانه بوده که به دلیل نا عدالت هایی که در مورد آنها صورت گرفته دیدگا ه هایی خواهان برابری و تشابه همه جانبه حقوق انها بوده اند .عدم برخورداری از آموزه های مبتنی بر وحی و نادیده گرفتن ویژگی های فطری و هویت انسانی از جمله علل این تقابل بوده و هست .به نظر میرسد بهره مندی از آموزه های وحیانی و در نظر گرفتن ساحت های وجودی زنان و مردان و پذیرفتن حقایق جسمی و روحی انان می تواند بخشی از دستور العمل رفع این تعارضات باشد . همه جانبه حقوق انها بوده اند .عدم برخورداری از آموزه های مبتنی بر وحی و نادیده گرفتن ویژگی های فطری و هویت انسانی از جمله علل این تقابل بوده و هست .به نظر میرسد بهره مندی از آموزه های وحیانی و در نظر گرفتن ساحت های وجودی زنان و مردان و پذیرفتن حقایق جسمی و روحی انان می تواند بخشی از دستور العمل رفع این تعارضات باشد . روح انسان از انجا که حقیقت واحدی دارد و جنسیت بردار نیست و اصول و احکام اخلاقی برای انسان ها بما هو انسان یکسان است و نقش جنسیت تنها در زیست زنانه یا مردانه است که تحقق می یابد .آنچه در منابع دینی اشاره شده حقیقت انسانی زن و مرد فارغ از جنسیت انان است که مرتبط با جنسیت خود از حقوقی برخور دارند که اصل تعادل را در عالم تبیین می کند . است که مرتبط با جنسیت خود از حقوقی برخور دارند که اصل تعادل را در عالم تبیین می کند . نقش جنسیت تنها در زیست زنانه یا مردانه است که تحقق می یابد .آنچه در منابع دینی اشاره شده حقیقت انسانی زن و مرد فارغ از جنسیت انان است که مرتبط با جنسیت خود از حقوقی برخور دارند که اصل تعادل را در عالم تبیین می کند . از نظر علمه جوادی آملی در نگاه قرآنی تفاوتی برای زن ومرد از نظر طینت و سرشت نیست .آنها دو صنف از نوعی واحد هستند که اگر چه اشتراکاتی در ویژگی های جسمی روحی و تکالیف دارند دارای تفاوت هایی نیز در این موارد هستند .تفاوت برتری جنسیتی در کار نیست و تقواست که ملاک برتری دانسته شده که همان نگاه توحیدی به انسان است . دانسته شده که همان نگاه توحیدی به انسان است . مستند "زن چیست "ساخته جاستین فولک به بحث جنسیت و جنس و تعریف زنانگی می پردازد . ایده ی کلی مستند که از سیالیت جنسی شکل گرفته به تبیین مساله ی جنسیت به مثابه ی پدیده ای سیال می پردازد به این معنا که زن بودن یا مرد بودن صرفا با فرض اینکه فردی فیزیک واندام مردانه یا زنانه دارد تعریف نمی شود ضرورت پژوهش پیش رو به منظور بررسی و ارائه نظر در خصوص مسائل بیان شده و بسیاری از سوالات بنیادین دیگر نظیر مفهوم هویت و هویت جنسی در سایه ی اعتنا به ساحت رویکرد های اصیلی همچون رویکرد های فلسفی و عقلانی مبتنی بر آموزه های الهی راهگشا خواهد بود .

هدف از این پژوهش چیستی، دلایل و کاربست‌های تجسم اعمال از دیدگاه علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی بوده است. روش انجام پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه اجرا، توصیفی بوده است. نتایج نشان داده است که طباطبایی با آنکه از طرفداران تجسم اعمال است، در پاسخ به چرایی عذاب، راهی دیگر جدای از تلازم و عینیت عمل با کیفر را پیموده است. طباطبایی معتقد است در اوامر و نواهی عقلایی، یعنی همان قوانین دائر بین عقلا، غرض عقلا از ترتیب آثار حسنه یا آثار سیئه بر اعمالی خاص، به کار بردن حیله‌‌ای است برای وادار کردن مردم در عمل به آن قوانین و تحذیر از مخالفت با آن قوانین. در این موارد رابطه میان عمل و جزا رابطه‌ای جعلی و قراردادی است، که خود اجتماع یا زمامداران، آن را وضع کرده‌اند، و داعی ایشان در این وضع و قرارداد، حاجت شدیدی بوده که به اجرای قوانین مذکور داشته‌اند؛ تا با وجود این نظامِ کیفر و پاداش، از اختلال نظام جلوگیری به عمل آورند، و لذا هر وقت از عمل به قوانین بی‌نیاز شوند و دیگر به آن قوانین احتیاجی نبینند در وفای به قراردادهای خود، یعنی دادن پاداش و کیفر، سهل‌انگاری می‌کنند. همچنین شدت و ضعف کیفرها به حسب اختلاف نیازمندی به قوانین و عمل به آن مختلف می‌شود، به این معنا که هر وقت نیاز به اجرای قوانین زیاد شود پاداش و کیفرها نیز به همان نسبت شدت می‌یابد و هر گاه احتیاج کمتر شود پاداش و کیفر نیز کمتر می‌شود طباطبایی چنین نتیجه می‌گیرد که در افعال خداوند نه باید چون و چرا کرد، و نه از علت خارجی آن پرسید. چون غیر از خود خداوند، علت دیگری برای افعال الاهی وجود ندارد تا وی را در فعلش مساعدت کند. همچنین نباید از اصلی کلی و عقلی جست‌وجو کرد تا مصحح و مجوز فعل خدا باشد؛ چراکه اصول عقلی منتزع از فعل اوست نه جلوتر از فعل او. اما موافقان با تجسم اعمال خود بر دو گروه عمده تقسیم می‌شوند:گروهی که معتقدند تمام کیفرها و پاداش‌ها مخلوق نفس و روح انسانی است و این نفس انسان است که در آن جهان آنها را خلق می‌کند. ایشان معتقدند کردار نیک و بد در این جهان در نفس انسان، ملکاتی خوب و بد ایجاد می‌کند و این ملکات خمیره انسان و جزء ذات او محسوب می‌شود و هر ملکه‌ای متناسب با خویش صورتی از نعمت و نقمت می‌آفریند؛ همچنانی که انسان در این جهان متناسب ملکات و روحیات خود یک سلسله افکار و معانی را در ذهن خویش ترسیم می‌کند.گروه دیگر معتقدند پاداش‌ها و کیفرها، حقایق اعمال دنیوی ماست؛ هر کردار ما، یک صورت دنیوی دارد که ما آن را مشاهده می‌کنیم و یک صورت ملکوتی و اخروی دارد که هم‌اکنون در دل آن عمل نهفته است. روز رستاخیز پس از تحولات و تطوراتی که در آن رخ می‌دهد شکل دنیوی خود را از دست می‌دهد و با واقعیت اخروی خود جلوه می‌کند. جزای اعمال هر انسانی عین اعمال خود او خواهد بود. بنابراین، پاداش‌ها و کیفرها، نعمت‌ها و نقمت‌ها، بهشت و جهنم، حقیقت و چهره باطنی اعمال، صفات و عقاید انسان است.آیت الله جوادی آملی معتقدند که انسان ها در کنار جزاء خارجی با عین عمل خود نیز جزاء داده می شوند به عبارت دیگر انسان هر عملی را که انجام داده، متن آن عمل را می‌بیند و عین آن عمل را مشاهده می‌کند، نه تنها به جزاء عمل می‌رسد، بلکه خود عمل را می‌یابد. همه آنچه که از دیدگاه علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی گفته شد نه تنها در آیات و روایات به طور قطع به اثبات رسیده است بلکه در کلام فلاسفه با ادله قطعی قابل اثبات بوده و به تایید شهود بزرگان درآمده است. اثبات تجسم اعمال و عینیت عمل و جزا می تواند کاربست های اعتقادی و عملی فراوانی برای فرد یا جامعه داشته باشد از جمله : تحلیل صحیح عدل، نامه اعمل، میزان، صراط و... پاسخ شبهاتی چون حبط و تکفیر، خلود و توبه وشفاعت در بحث اعتقادی و احساس مسئولیت، محاسبه و مراقبه، تسلیم در برابر حق و انجام تکالیف، دوری از رذائل و توبه و... در بحث کارکردهای عملی.

در این رساله، مفهوم «خدا» در کتاب اثولوجیا، یکی از منابع فلسفی یونانی که به اشتباه به ارسطو نسبت داده می‌شد، با دیدگاه‌های نوصدرائیان مسلمان، به‌ویژه علامه طباطبائی و شاگردان برجسته‌اش، آقای مصباح یزدی و آقای جوادی آملی، مقایسه شده است. اثولوجیا، با استفاده از اصطلاحات متنوعی نظیر «واحد»، «اصل نخستین» و «نورالانوار»، به تبیین مفهوم خدا می‌پردازد و ویژگی‌هایی مانند: خیر، عقل و نور را به او نسبت می‌دهد. اوصافی چون احدیت، قدرت، کمال، قیام به ذات، ثبات و حکمت نیز از دیگر صفات خدای اثولوجیا برشمرده می‌شود. با این حال، اثولوجیا، برخلاف برخی دیدگاه‌های فلسفی، خدا را فراتر از انیت (وجود) نمی‌داند، بلکه او را خودِ انیت می‌داند. همین امر، امکان مقایسه آن با اندیشه‌های فیلسوفان مسلمان را فراهم می‌کند. در فلسفه اسلامی، مفهوم «واجب‌الوجود» به عنوان اصلی‌ترین مفهوم در خداشناسی مطرح می‌شود. فیلسوفانی چون فارابی و ابن‌سینا، و پس از آنان متکلمانی نظیر خواجه نصیر طوسی و علامه حلی، این اصطلاح را برای تبیین ذات الهی به کار برده‌اند. همچنین عبارت «الحق ماهیته الانیه»، که بیانگر وجود محض و تحقق محض خداوند است، از دیگر مفاهیم کلیدی در این زمینه به شمار می‌رود. در اندیشه نوصدرائیان، به‌ویژه علامه طباطبائی و شاگردانش، مباحثی چون «الحق ماهیته اِنّیه»، نفی ماهیت از واجب، خواص واجب‌الوجود، واجب‌الوجود بالذات به عنوان بالاترین مرتبه هستی، واجب‌الوجود از جمیع جهات و «بسیطه‌الحقیقه کل الاشیاء ولیس شیء منها» برای تبیین مفهوم خدا مطرح می‌شود. مهم‌ترین صفت خدا نزد نوصدرائیان، «توحید» است، که با قاعده بسیط‌الحقیقه و نفی شریک داشتن، اثبات می‌شود. از جمله نوآوری‌های این پژوهش می‌توان به مقایسه مستقل مفهوم خدا در این دو مکتب فکری، بررسی تطبیقی جریان نوافلاطونی با خداشناسی نوصدراییان، و نگاهی تازه به خداشناسی فیلسوفان نوصدرایی اشاره کرد. همچنین، این پژوهش به دنبال تعیین میزان استقلال اندیشه نوصدراییان از اندیشه‌های یونانی و تبیین تأثیر اسلام، سنت و قرآن بر جهان‌بینی اسلامی آنان است.

این تحقیق در یک مقدمه‌ی ‌کلی و شش فصل سامان یافته است. فصل اول کلیات است، سپس دیدگاه‌های اختصاصی محقق فرغانی، علامه جوادی آملی و استاد فیاضی در هر فصل مجزا (فصل 2-4) درباب سیر تکوین انسان پیش از حیات دنیوی در نصوص اسلامی، تبیین و نقد و بررسی شده‌اند. فصل پنجم به تبیین دیدگاه برگزیده و اختصاصی نگارنده و فصل ششم نیز به پیامدهای کلامی آن اختصاص دارد. در این تحقیق، آیات و روایات مرتبط با این موضوع، با پرهیز از رویکرد صرفاً اخبارگرایانه و با پایبندی به تحلیل‌های عقلانی تحلیل معنایی شده‌اند و بااین‌حال تلاش شده تا جای ممکن، نزدیک‌ترین معنا به ظواهر آیات و روایات ارائه شود. از نگاه فرغانی، حقیقت و باطن انسان از خداوند سرچشمه می‌گیرد و انسان، پیش از عالم دنیا، در عالم عقل و مثال نیز حضور داشته، اما صرفاً در عالم مثال، انسان‌ها دارای نفوس جزئی متکثر شدند. استاد جوادی آملی با تأثیرپذیری از مبانی صدرایی و عرفانی، درباب نحوه‌ی حقیقت انسان در مرتبه‌ی لاهوت و عالم عقل دیدگاهی نسبتاً شبیه فرغانی دارند، اما حدوث نفس را جسمانی می‌دانند که بر مبنای آن، نفوس جزئی انسان‌ها، صرفاً توسط بدن‌های مادی پدید می‌آید. ایشان تمام آیات و روایاتی را که ظاهرشان دلالت بر تقدم نفس بر بدن دارند به گونه‌ای معنا یا تأویل می‌کنند که با دیدگاه حدوث جسمانی نفس سازگار باشد. استاد فیاضی با انتقاد از مبانی حکمت تعالیه و وحدت شخصی وجود، سرچشمه‌ی حقیقت انسان را به آن معنا که در عرفان و حکمت متعالیه بیان می‌شود، خداوند متعال نمی‌دانند. از تحلیل آثار ایشان برمی‌آید که ایشان قائل‌اند که ارواح انسان‌ها، پیش از تعلق به بدن‌های مادی، هم در عالم عقل و هم در عالم مثال، دارای تکثر بوده است. درنگاه برگزیده، حقیقت انسان از ذات الهی سرچشمه می‌گیرد و در عالم عقل، به وجود واحد جمعی موجود است و پیش از تعلق نفس به بدن مادی، به واسطه‌ی تعلق روح به طینت مثالی، نفوس جزئی انسان‌ها پدید می‌آید. بررسی سیر انسان در قوس نزول در نصوص اسلامی، پیامدهای کلامی متعددی درحیطه‌ی پاسخ به شبهات مربوط به جبر و تبعیض و عدل الهی و فلسفه‌ی آفرینش انسان دارد، به این صورت که تفاوت‌های انسان‌ها در دنیا و وضعیت‌هایشان، به اقتضائات خاص هر انسان و انتخاب‌های او، قبل از حیات دنیا برمی‌گردد. همچنین به واسطه‌ی نحوه‌ی خاص حضور انسان در عالم مثال پیش از حیات دنیوی، راه‌کارهایی نو درباب نحوه‌ی ارتباط نفس و بدن مادی در دنیا، به واسطه‌ی طینت مثالی می‌توان ارائه داد.

توجیه یکی از مسائل مهم در معرفت انسانی وسومین رکن تعریف معرفت در فلسفه غرب شمرده می شود. چنانکه در فلسفه اسلامی هم از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا بدون آن، دانش در هاله ای از شک ونسبیت است.پژوهش حاضر با توجه به اهمیت توجیه معرفتی وکمبود تولیدات علمی مرتبط با آن در میان آثار نگاشته شده به زبان عربی تهیه شده است وبه دنبال دستیابی به چند هدف مهم است. هدف اصلی این پژوهش، تبیین قابلیتهای فلسفی دو مکتب اسلامی وغربی وهمچنین توضیح توانمندی ها وظرفیتهای معرفتی آن در توجیه باورهای عمومی ودینی است. اهداف دیگری نیز در این پژوهش مد نظر است. از جمله: بررسی مبانی نظریات واعتقادات دینی ومسائل مربوط به آن، وبررسی دیدگاه‌های عمومی ودینی معرفت شناسی پیرامون توجیه معرفتی از دیدگاه جوادی آملی ومقایسه آن با آرای معرفتی پلانتینگا. ارائه قرائت های مختلف از آن وشناخت معیار مسائل اساسی، دامنه وتعداد آنها، وشناخت سازوکار صعود معرفتی در مسائل غیر اساسی عمومی ودینی. همچنین در این پژوهش با دقت به دنبال یک توصیف کامل وتحلیل جامع، دقیق وتطبیقی از تقریر جوادی آملی درباره مبناگرایی قوی، وتقریر پلانتینگا از مبناگرایی معتدل در توجیه علم گزاره ای بوده وآنها را با هم مقایسه می‌کنیم.بر پایه آنچه گفته شد، پژوهش حاضر به دنبال این است که از طریق یک معیار یقینی ثابت، معقول بودن معرفت را در مورد توجیه مسائل، اثبات کند ونسخه های اصلی واصلاح شده از نظریه مهم را درباره توجیه معرفتی مقایسه می‌کند. این پژوهش برای دستیابی به اهداف بیان شده، از رویکرد توصیفی، تفسیری، تحلیلی واستنباطی تطبیقی استفاده کرد. پژوهش حاضر با رویکردی که دارد، به سؤال اصلی تحقیق پاسخ داده است: اینکه مبنای دو تقریر پلانتینگا وجوادی آملی برای تحقق معیار مبنا‌گرایی در توجیه معرفتی باورهای عمومی ودینی چیست؟ پاسخ این است که پلانتینگا معیار توجیهی خود را بر اساس دیدگاه معرفتی اصلاح‌طلبانه‌اش در مبنا گرایی معتدل بنا کرده است، در حالی که آملی ارکان نظریه‌اش را در مبناگرایی شدید ترسیم کرده است. دست یافته، این است که مسائل اساسی در نظر آملی، بدیهیات هستند که به اولیات برمی‌گردند وبه علم حضوری ختم شده واز خطا مصون هستند. اما پلانتینگا دامنه مسائل اساسی را گسترش داده وآن‌ها را قابل خطا می‌داند وعلت توجیه آن‌ها را تجربیات وموقعیت‌ها دانسته است.روش او در این مسائل، خارجی، نسبی وفردی است که در مقابل روش داخلی، مطلق وعینی آملی قرار دارد . منشأ این اختلاف نظر، نحوه بازگشت مسائل نظری به بدیهی وخصوصیات ومصادیق آن‌هاست. همچنین در این پژوهش مشخص شد که صدق از نظر آملی به معنای انطباق قضیه با نفس امر وواقع است، اما توجیه با ذات معرفت بیگانه نیست. این بر خلاف دیدگاه پلانتینگا است که توجیه را به عنوان جایگزینی برای صدق انتخاب کرده وسپس قول به تضمین را پذیرفته است. علت تفاوت دیدگاه آنها این است که آملی در مسأله صدق، به منطق دو ارزشی متکی است، بر خلاف پلانتینگا که منطق چند ارزشی را می‌پذیرد. از نظر آملی، معضل صدق بدیهیات اولیه ومشکل توجیه دو راه حل دارد: ذاتی واولی بودن محمول برای موضوع وبازگشت به علوم حضوری. چرا که یقین در نظر آملی ممکن است، بر خلاف پلانتینگا که از بیاناتش نسبیت معرفت لازم می‌آید. اصل واقعیت در اپیستمولوژی آملی ضروری است، اما موضع پلانتینگا مبهم است. او برخلاف آملی اعتقاد دارد که اپیستمولوژی دینی از اپیستمولوژی عمومی جدا شده است.

مثبت‌اندیشی یا حسن‌ظن توجه به جنبه‌های مثبت زندگی و تمرکز بر اعمال، گفتار و افکار مثبت دیگران و ارائه‌ی تفسیر مثبت از آنها و انتظار نتایج خوشایند است. در قرآن کریم و روایات بارها از تعبیر حسن‌ظن استفاده شده است. همچنین در حاکمیت الهی امر بر گمان نیک بر دیگران است و پیامبران هم بر تغییر افکار و دیدگاه انسان‌ها نسبت به خداوند، خویشتن و عالم تاکید داشته‌اند و همواره در صدد این امر بوده‌اند که جز در شرایط خاص، نگاه انسان باید مثبت و خوش‌بینانه باشد. محققان روانشناسی مثبت‌نگر در علوم بشری به تقویت حس خودکارآمدی تاکید دارند و با سازه‌هایی چون تاب‌آوری، پرورش معنا در زندگی، خودباوری، ایجاد روابط مثبت در خانواده، به تغییر نگرش نسبت به رویدادهای زندگی با تبیین و تفسیر مثبت هستند. انسان ساخته و پرداخته افکار خویش است و کسی که با مثبت‌اندیشی به خدا، خود، اطرافیان، جهان خلقت و حوادث آن بنگرد آثار فردی و اجتماعی بر جای می‌گذارد. در این پایان‌نامه به بررسی آثار فردی و اجتماعی مثبت‌اندیشی در آموزه‌های دینی با دیدگاه علامه جوادی آملی پرداخته شده است. مهمترین نتایج تحقیق عبارتند از: افزایش امید به زندگی، آرامش زایی، رضایت از زندگی، نشاط و شادی حقیقی، محبت‌زایی در جامعه، استحکام خانواده و بالا رفتن اعتماد و وحدت در جامعه. هدف از این نوشتار که با روش توصیفی، تحلیلی، مساله محور و کتابخانه‌ای نگارش یافته است، تلاش برای تبیین و تفسیر این آثار است. این پایان‌نامه ابتدا مفاهیم کلیدی را مورد بررسی قرار داده است، سپس به مولفه‌های مثبت‌اندیشی در علوم بشری ‌پرداخته و آثار فردی و اجتماعی مثبت‌اندیشی را مورد بررسی قرار داده است با انجام این تحقیق ‌امیداست که بهترین و کامل‌ترین تبیین این آثار ارائه شود.

دین الهی، موهبتی ربّانی، آسمانی، مقدس و خطاناپذیر است و مکمل عقل و دانش های بشری بوده و در راستای سعادت دنیوی و اخروی انسان هاست. ارسال وحی الهی از خداوند تا نفس نفیس پیامبران سه مرحله را به ترتیب علمی می پیماید: اول ؛ ابلاغ از خداوند به پیامبران؛ دوم: تحقق وحی در نفس انبیاء و سوم : ابلاغ وحی از پیامبران به مردم. ماهیت و محتوای وحی و دین الهی در هر سه مرحله مصون از خطا و لغزش علمی و عملی است، لیکن تدین و دین پذیری مخاطبان خطاپذیر انسانی، غیر از ماهیت اصلی و مقدس و خطاناپذیر وحیانی است و لذا ممکن است به دلایل چندی از قبیل خطای علمی انسان ها و هواهای نفسانی و رسوبات شیطانی دچار لغزش شود. لازم به یادآوری است: معنای این سخن، خطاپذیری مطلق تدین و دین پذیری انسان ها نیست، بلکه اذعان به این امر است که ممکن است دین پذیری و تلقی وحی و دین از سوی مخاطبان عادی انسانی در مواردی دچار خطا و لغزش شود. به بیان دیگر، مخاطب دین، مردم عادی هستند که دین را درک می کنند، اینک پرسش آن است که آیا همه ی کسانی که تلاش می کنند تا دین را درک کنند، واقعاً به حقیقت دین می رسند؟ پاسخ منفی است زیرا ماهیت ذاتی حقیقت وحی که الهی، ربّانی، مقدس و خطاناپذیر است الزاما به معنای تدین، پذیرش و تلقی صحیح و واقعی انسان ها از دین در همه ی موارد نیست؛ به همین دلیل تفاوت اقوال و اندیشه های عالمان دین و فِرَق و نِحَل دینی ایجاد می شود. پرسش اساسی پایان نامه حاضر آن است که مولفه ها، مشخصات و ویژگی های تدین خودمحور (= پذیرش خطا پذیر دین از سوی برخی انسان ها) از نظر آیت الله جوادی آملی با محوریت تفسیر تسنیم چگونه است؟ آیت الله جوادی آملی ضمن پذیرش تفاوت بین دین و تدین می نویسد: درتعریف این دو مفهوم از خلط میان دین و تدین؛ دین و ایمان باید اجتناب شود. دین حقیقتی پیام گونه است که خداوند آن را در اختیار انسان قرار داده است، در حالی که ایمان و تدین وصف انسان(خطاپذیر ) است. ایشان می افزاید: دین مرکب است از مجموعه معارف نظری و عقیدتی، احکام و قوانین عملی و دستورات اخلاقی، در ابعاد گوناگون فردی و اجتماعی، سازگار با عقل و فطرت انسانی، که از سوی خداوند یکتا توسط پیامبران برای هدایت همه جانبه مادی و معنوی بشر فرستاده شد و در صورت پیاده شدن به طور کامل، سعادت و رستگاری دنیوی و اخروی انسان را تأمین می کند. لیکن دینداری(ایمان و تدین)یعنی شناخت و باور. مؤلفه ها و مشخصات و ویژگی های تدین خودمحور از منظر آیت الله جوادی آملی با تاکید بر تفسیر تسنیم عبارت است از: 1. برخورد گزینشی با آموزه های دین 2. توجیه گرایی در حوزه نظر و عمل 3. سیادت زدایی از دین ضرورت: بنابراین ضرورت دارد تا با شناخت مولفه‌ ها و مشخصات تدین خودمحور، این نوع دین پذیری را آسیب شناسی نموده و راهکارهای اصلاحی برای درک کم خطاتر و واقعی تر دین را بشناسیم. همچنین این شناخت موجب ارتقاء فهم دینی، چگونگی حفظ هویت دینی اصیل و تقویت دینداری صحیح و جامع در جامعه می شود و از آسیب‌های فردی و اجتماعی ناشی از دینداری خودمحور پیشگیری می نماید. روش تحقیق: مساله محور، کتابخانه ای، توصیفی، تحلیلی، بنیادین نوآورانه بودن: نسبت به اینکه درباره ی موضوع حاضر از منظر آیت الله جوادی آملی، پژوهشی تاکنون نوشته نشده است، این پایان نامه نوآورانه است.

صیرورت انسان به سوی خداوند متعال از موضوعات مهم و کاربردی مطرح شده در قرآن کریم است که در آیات متعدد به آن اشاره شده و عالمان علوم اسلامی در آثار خود در رابطه با آن سخن به میان آورده اند. در این بین آیت‌الله جوادی آملی(دام ظله) مطالب مهمی در آثار خود، بخصوص آثار قرآنی، پیرامون آن مطرح کرده است. آیت الله جوادی آملی(دام ظله) با الهام گرفتن از قرآن کریم، کاروان هستی و از جمله انسان را در حال صیرورت به سوی خداوند متعال می داند. از نظر ایشان صیرورت به معنای تحول و شدن و از نوعی به نوع دیگر و از مرحله‌ای به مرحله دیگر تکامل یافتن است. این واژه به لحاظ معنایی با الفاظی همچون رجوع، سیر، قلب و... که در قرآن کریم آمده است، مرتبط می‌باشد. صیرورت انسان به سوی خداوند متعال، از طرفی امری همگانی بوده و شامل همه انسانهای خوب و بد می‌شود و مقصد همه آنها در این صیرورت، خداوند متعال است که در نهایت انسان‌های خوب به ملاقات صفات جمال الهی بار می‌یابند و انسان‌های بد به ملاقات صفات جلال الهی می‌رسند، و از طرف دیگر این صیرورت امری مستمر بوده و در همه مراحل حیات انسان جریان دارد. صیرورت انسان متصف به خوب و بد می‌شود. عواملی مانند تقوای الهی، توحید عملی، بهره‌مندی از قرآن کریم، فکر و نظر، عنایت و صحابت الهی و... سبب صیرورت خوب و عواملی همچون کفر و نفاق، طغیان و گناه، ظلم، فرار از جنگ و... صیرورت بد را درپی دارند. صیرورت انسان به سوی خداوند متعال دارای کاربست‌های مهم اعتقادی می‌باشد. از رهگذر صیرورت می‌توان اثبات نمود که خالق و مدبر عالم هستی تنها خداوند متعال است و کسی به صورت مستقل قدرت خلق و تدبیر را ندارد. همچنین صیرورت انسان به سوی خداوند متعال ما را به ضرورت وحی الهی رهنمون می‌شود. اثبات معاد و اثبات عینبت انسان دنیایی با انسان مبعوث در آخرت از جمله کاربست‌های مهم صیرورت است که دارای آثار ویژه ای است. صیرورت انسان به سوی خداوند متعال معرفت خوبی را نسبت به جهان در اختیار جویندگان حقیقت قرار می‌دهد، به‌گونه‌ای که از صیرورت می‌توان به تقسیم موجودات عالم از جهت قرب الهی و یا کیفیت صیرورت پی برده و همچنین دانست که همه موجودات به همراه امام خود در حرکت به سوی خداوند متعال هستند. در بعد شناخت انسان هم صیرورت دارای کاربست است و سبب شناخت ویژگی‌هایی همچون: خلقت حکیمانه انسان، صیرورت یافتن انسان به آتش یا روح و ریحان،‌ ترکیب دو بعدی انسان، ملازمت‌ انسان صاحب باطن خوب با صیرورت خوب و انسان صاحب باطن بد با صیرورت بد، کمال پذیری انسان و هم رتبگی مراتب وجودی انسان با مراحل صیرورت، در‌باره انسان می‌شود.

ایمان به معاد یکی از اصول بنیادین اعتقادی در اسلام است که تأثیر عمیقی بر سلوک فردی و اجتماعی انسان دارد. آیت‌الله جوادی آملی با تأکید بر جایگاه محوری معاد در نظام فکری و تربیتی اسلام، این باور را نه‌تنها عاملی برای جهت‌دهی به رفتارهای اخلاقی، بلکه اساسی‌ترین عنصر در تکامل معنوی و انسانی می‌داند. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی تأثیر معادباوری بر رشد اخلاقی انسان از منظر آیت‌الله جوادی آملی پرداخته و نشان می‌دهد که این اعتقاد از ابعاد مختلفی مانند تقویت وجدان اخلاقی، مسئولیت‌پذیری، ارتقاء فضایل خانوادگی، کنترل هوای نفس، ایجاد انگیزه برای انجام اعمال نیک، صبر و استقامت در برابر سختی‌ها و ترویج عدالت اجتماعی، نقش اساسی در تکامل فردی و اجتماعی ایفا می‌کند. از منظر آیت‌الله جوادی آملی، باور به معاد سبب می‌شود که فرد همواره اعمال خود را در چارچوب معیارهای اخلاقی و دینی تنظیم کرده و با آگاهی از حسابرسی الهی، از ارتکاب به رفتارهای ناپسند اجتناب نماید. در بعد اجتماعی نیز، این اعتقاد موجب کاهش آسیب‌های اخلاقی، افزایش روحیه ایثار و عدالت‌محوری، و گسترش امنیت و اعتماد در جامعه و حفظ محیط زیست می‌شود. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که تقویت معادباوری می‌تواند به عنوان یک راهبرد کلیدی در نظام تعلیم و تربیت اسلامی، موجب تحول در نگرش‌ها و رفتارهای اخلاقی فردی و اجتماعی گردد. ازاین‌رو، بسط و تعمیق این باور از طریق آموزه‌های دینی و تربیتی، ضرورتی انکارناپذیر برای تحقق جامعه‌ای اخلاق‌مدار و معنویت‌گرا است.