جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بی‌تردید «حقوق اجتماعی انسان» بسیار مورد پژوهش قرار گرفته است. اما هر پژوهش برمبنای خود به نتایجی رسیده است. در این مقاله درصددیم تا به ارزیابی رویکرد تفسیر انسان به انسان جوادی‌آملی در مسئله «چگونگی تحلیل حقوق اجتماعی انسان» بپردازیم. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی انجام شده است. پرسش پیشرو این است که ضرورت شناخت هویت انسان و جایگاه او در هستی برای دستیابی به حقوق اجتماعی انسان چیست؟ از آنجا که تاثیر این تحقیقات بر نحوه تحلیل حقوق اجتماعی انسان، تاثیر مستقیم دارد، پژوهش در این رابطه ضروری می‌نماید. به نظر می‌رسد، پیش نیازی تحلیل چگونگی ارتباط انسان با جامعه، شناخت دقیق از مبانی هستی شناسی انسان و جامعه است. نظر به این رویکرد، شناخت انسان منحصراً به سه مبدأ تصوری: «شناخت هویت، جایگاه و ارتباط انسان با نظام هستی» صورت می‌پذیرد. سپس، برپایه این مبادی تصوری می‌توان به تحلیلی از جامعه دست یافت. نقطه ثقل نگاه این اندیشمند، تجربه و روح اصیل انسانی است که این دیدگاه، با تأکید بر موقعیت انسان در هستی، کرامت ذاتی او و لزوم ابتنای تبیین حقوق اجتماعی بر فطرت، زمینه را برای تحقق جامعه‌ای عادلانه، با نظر به الگوگیری از انسان کامل به عنوان خلیفه الهی، فراهم می‌سازد. تأمل در مقالات نگاشته شده، حکایت از آن دارد که در راستای تحلیل حقوق اجتماعی انسان بر پایه آرای جوادی‌آملی پژوهش‌های متعددی انجام شده است اما کمتر به رویکرد تفسیر انسان به انسان این اندیشمند توجه گردیده است. در این مقاله ثابت شده که این مبنا، یکی از بنیادهای قابل توجه در تبیین حقوق اجتماعی انسان می‌باشد که در این اندیشه بسیار بر آن تاکید شده است.

تربیت،هرگونه فعالیتی از طرف خداوند، انبیا و اولیا،به‌منظور اثرگذاری بر شناخت، نگرش، اخلاق، و رفتار فرد، بر اساس اهداف ازپیش‌تعیین‌شده است. خداوند متعال، پیامبران را برای هدایت و تربیت انسان‌ها فرستاد تا، با جدیت، بشریت را در مسیر تربیت و کمال پیش ببرند.سورۀ یونس (ع) نیز سرشار از آموزه‌هایی تربیتی برای نسل نواندیش اسلامی در جامعۀ کنونی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی_تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای-نرم‌افزاری و استناد به آیات قرآن و روایات و کلام بزرگان دین، برخی از این آموزه‌ها رابراساس نیاز انسان معاصردر جهت حرکت به‌سوی کمال و رهایی از دغدغه‌های دنیای مادی واکاوی کرده و به این نتایج دست یافته است:عجله نداشتن خداوند در مجازات ظالمان به‌دلیل فرصت بازگشت یا اتمام حجت، سازگار نبودن نظام هستی با ظلم، دل‌بسته نبودن به دنیای فانی و استفادۀ صحیح از فرصت‌ها، لزوم به‌کارگیری نعمت‌های الهی در جهت کمال، انعکاس رفتارهای انسان در دنیا، قرآن عاملی برای هدایت و رحمت و شفای بیماری‌ها، نیکو بودن فرح و شادمانی به‌واسطۀبرخورداری از نعمت وحی و آموزه‌ها و معارف الهی، برخورداری اولیای الهی از کمال و سعادت بشری و توبۀبه‌موقع که نجات‌دهنده از عذاب الهی است.

جلب محبت خداوند از جمله اهداف بعثت پیامبران و اوصیاء ایشان است، که معلول عوامل فراوانی از جمله رشد فضائل اخلاق فردی است. عقل ورزی به عنوان یکی از فضائل اخلاق فردی، امروزه برای بهره گیری از شناخت جهان هستی ضرورت دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه ای- نرم افزار و استناد به آیات قرآن و روایات معصومان(ع) و تأکید بر نظرات آیت الله جوادی آملی در بررسی نقش عقل ورزی بر جلب محبت خداوند به این نتایج دست یافته است که تبعیت از اوامر الهی و معصومان(ع)، در دعوت به تدبر در مورد جهان هستی، عامل مهم دستیابی به محبت و معرفت خداوند است، که با افزایش آن ایمان واقعی حاصل می شود. لذا عقل ورزی سرمایه ای الهی برای تدبیر در امور زندگی و اصلاح امور آخرت است، که منجر به بروز ایمان واقعی و پذیرش حق به عنوان تنها محبوب حقیقی می شود.

در عصر غیبت، نظریه‌ ولایت فقیه یکی از مهم‌ترین بنیان‌های حکومتی در اندیشه‌ شیعی محسوب می‌شود. این نظریه، علاوه بر ریشه‌های فقهی، از مبانی مستحکم کلامی برخوردار است که آن را به الگویی منحصر‌به‌فرد در نظام سیاسی اسلامی تبدیل می‌کند. بر این اساس، پژوهش حاضر با طرح این پرسش بنیادین که «مبانی کلامی ولایت فقیه در عصر غیبت چگونه قابل تبیین است؟»، درصدد ارائه‌ چارچوب نظری دقیق‌تری از این مفهوم می‌باشد. روش تحقیق مبتنی‌بر رویکرد کیفی بوده و داده‌ها از طریق سندپژوهی گردآوری شده و با تمرکز بر نظام اعتقادی امام خمینی و آیت‌الله جوادی آملی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که ولایت فقیه بر اصول کلامی مستحکمی نظیر انسان‌شناسی، هستی‌شناسی و غایتمندی استوار است. این اصول در اندیشه‌ امام خمینی و آیت‌الله جوادی آملی نقشی تعیین‌کننده در تبیین ولایت فقیه ایفا می‌کنند. امام خمینی در تحلیل انسان‌شناسی شیعی، بر دو بُعد مادی و معنوی انسان تأکید کرده و هدایت جامعه به‌سوی کمال را ضرورتی دینی دانسته است. بر این اساس، ولایت فقیه نه‌تنها امری اجرایی، بلکه تکلیفی الهی برای تداوم هدایت جامعه در مسیر الهی محسوب می‌شود. آیت‌الله جوادی‌آملی نیز با تکیه بر هستی‌شناسی شیعی، حاکمیت الهی را اصل بنیادین در نظام سیاسی اسلام می‌داند و بر نقش ولایت فقیه در تحقق این نظام تأکید دارد. بررسی دیدگاه‌های این دو اندیشمند نشان می‌دهد که نظریه‌ ولایت فقیه، علاوه بر استدلال‌های فقهی، بر یک بنیان استوار کلامی نیز تکیه دارد. تبیین مبانی کلامی این نظریه، نه‌تنها موجب تحکیم نظریه‌ سیاسی شیعه می‌شود، بلکه به فهم جامع‌تری از ضرورت و جایگاه آن در عصر غیبت یاری می‌رساند. افزون‌بر این، تحلیل پیوند میان دین و سیاست در نظام اسلامی، نشان‌دهنده‌ تأثیر عمیق مبانی اعتقادی بر ساختار ولایت فقیه است.

تحقق انسان کامل و جامعه صالح در منظومه تربیت اسلامی، مستلزم شناسایی دقیق اهداف تربیتی و تبیین نسبت آن‌ها با یکدیگر است. ادعیه مأثور، با بهره‌مندی از مضامین عمیق توحیدی، اخلاقی و معنوی، ظرفیت تبیین نظام مند اهداف تربیت اسلامی را دارند. این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی و با تأکید بر اندیشه تربیتی علامه جوادی آملی، در پی کشف و تبیین هدف غایی و اهداف واسطی تربیت در ادعیه اسلامی است. هدف نهایی در این نظام، رسیدن به قرب الهی است که مفاهیمی همچون عبودیت، رضوان الهی و حیات طیبه به عنوان نمودهای آن معرفی شده‌اند. در اندیشه علامه جوادی آملی، این هدف غایی نه‌تنها با فطرت انسانی همساز است بلکه مطلوبیتی ذاتی دارد و جامع همه کمالات انسانی تلقی می‌شود. نظام اهداف تربیتی ادعیه، افق روشنی را برای تربیت انسان در مسیر تعالی ترسیم می‌نماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در این نظام تربیتی، قرب الهی به‌مثابه هدف غایی تربیت مطرح است و مفاهیمی همچون عبودیت، حیات طیبه و رضوان الهی، تجلیات آن به‌شمار می‌روند. اهداف واسطی در چهار ساحت رابطه با خدا (مانند معرفت، محبت و عبادت)، با خود (خودشناسی، حق طلبی و کمال خواهی و خودسازی)، با همنوعان (توجه به حقوق دیگران، نوع دوستی و دگرخواهی و داشتن تعامل اخلاقی اجتماعی) و با طبیعت (شناخت طبیعت به عنوان آیت الهی، احساس مسئولیت نسبت به آن و عمران و آبادی زمین و زیست اخلاق‌محور) سامان یافته‌اند. این اهداف واسطی در ابعاد شناختی، عاطفی و رفتاری نمود یافته و در ارتباطی به‌هم‌پیوسته و سازوار، زمینه‌ساز دستیابی به هدف غایی می‌شوند.

در حکمت صدرایی ملاصدرا، «ضمانت اخلاقی» مسئولیتی تکوینی و وجودی است که انسان نسبت به افعال و کیفیات نفسانی خویش بر عهده دارد. ارزش هر فعل اخلاقی زمانی اصالت می‌یابد که سه رکن بنیادین ـ نیت خالص، آگاهی کامل و اختیار تام فاعل ـ به‌طور کامل تحقق یافته باشد. از دیدگاه صدرایی، فعل حقیقیِ اخلاقی، تنها هنگامی از ضمانت اخلاقی برخوردار است که عقل و شرع به ‌طور هم‌زمان آن را تجویز کنند؛ در غیر این صورت، فاعل به انحطاط جوهری دچار شده و از مسیر کمال انسانی منحرف می‌شود. آیت‌الله جوادی آملی، با اتکاء بر مبانی حکمت صدرایی، ثمره نهایی ضمانت اخلاقی را همانند ملاصدرا در «تجسم اعمال» می‌داند و رابطه نفس و عمل را بر مبنای سنخیت و علیت، همچون رابطه علت و معلول تبیین می‌کند. هدف این پژوهش واکاوی مبانی هستی‌شناختی ضمانت اخلاقی در حکمت صدرایی و تحلیل تطبیقی آرای آیت‌الله جوادی آملی، با تمرکز بر تبیین تجسم اعمال به‌عنوان عالی‌ترین ثمره آن است. روش پژوهش مبتنی بر تحلیل مفهومی-نظری و بررسی تطبیقی بوده، که با اتکا بر مطالعه کتابخانه‌ای متون اصلی ملاصدرا و آثار آیت‌الله جوادی آملی انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که در هر دو دیدگاه، ضمانت اخلاقی نه بر ترس از پیامدهای حقوقی یا اجتماعی، بلکه بر یقین به عینیت‌یابی اخروی اعمال و نقش آن در تکوین هویت وجودی انسان استوار است. نتیجه‌گیری پژوهش آن است که در چارچوب صدرایی، تجسم اعمال، پیوندی علّی و وجودی میان نفس و افعال برقرار کرده و این پیوند، ضامن تداوم هویت انسانی و سرنوشت اخروی او می‌شود.

«نزول عذاب» یکی از سنت‌های خداوند است که نمونه‌های آن در برخی امت‌های گذشته که به تقابل با جریان هدایت انبیاء پرداخته‌اند، جاری شده است. عذاب‌ها به اقتضای شرایط، گونه‌های مختلفی داشته‌اند اما فرجام بد، شاخصه مشترک همه آنها محسوب می‌شود. از آنجا که این سنت همچنان می‌تواند جاری باشد، پرداختن به علل نزول عذاب در امت‌های پیشین ضروری خواهد بود. در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد اخلاقی به بررسی علت‌های نزول عذاب بر امت‎های گذشته با تاکید بر دیدگاه علامه جوادی پرداخته شده که شامل علل بینشی، علل گرایشی و علل کنشی می‌شود. نتایج این پژوهش مبتنی بر آیات و معارف قرآنی، علل اخلاقی نزول عذاب در حوزه بینشی مانند تصور خدایی داشتن و جهل به مقام نبوت را در برمی‌گیرد. در عرصه گرایشی مواردی همچون گرایش به پیشینیان و دنیاگرایی، انجام گناه و توبه نکردن، تعصب و لجاجت را می‌توان نام برد و در نهایت یازده شاخصه کنشی همانند شرک و کفر ورزیدن، تعجیل در عذاب، استکبار، تمایل و گرایش به گناه، زمینه‌های نزول عذاب‌ را در امت‎های پیشین فراهم ‎آورده است.

ذات الهي و جایگاه هستی شناختی آن، از پيچيده ترين و اختلاف برانگیزترین مسائل الهیاتی است که کمتر پژوهشی به آن پرداخته است. نویسنده اثر، این موضوع خطیر را با تمرکز بر آثار آیت‌الله جوادی آملی بررسی کرده و با قلمی دقیق و شیوا به‌نگارش درآورده است. گزیده مهم‌ترین مباحث: ۱.تبيين دقيق اطلاق سِعی و مفهومی، و نشان دادن تمايزهای آنها. ۲.پافشاری بر «وجود لابشرط مقسمی» و پرهيز از لغزیدن به اصطلاح‌های مشابه، برای اشاره به ذات الهی. ۳.پذیرش دیدگاه عارفان و نقد ديدگاه مشاء و حکمت متعالیه درباره ذات الهی. ۴.تبیین لغزش سهمگين جهله صوفیه و نقد دیدگاه سريان ذات حق در مخلوقات...

با بررسی آثار ابن‌تیمیه که در جایگاه پدر فکری سلفیان قرار دارد در‌می‌یابیم که وی در معرفت‌‌‌‌شناسی ، ظاهر‌گرا و درهستی‌شناسی ، حس‌گرا بوده است. ایشان به منظور حفظ توحید عبادی، خلافت الهی انسان را نمی‌پذیرد و منظور از خلافت انسان که در قرآن به آن اشاره شده را خلافت حضرت آدم(ع) از دیگر انسان‌ها می‌داند اما از سوی دیگر با توجه به صراحت آیات قرآن مجبور به پذیرش وجود اولیای الهی است اما در این راستا تاکید می‌کند که بحث ولایت تنها در معنای دوستی قابل طرح بوده و ویژگی‌ خاصی را برای ایشان نمی‌پذیرد و مساله ولایت به معنای سرپرستی را به عنوان مظاهر کفر و ارتداد معرفی می‌نماید، در مقابل آیت‌الله جوادی با استناد به قرآن ضمن پذیرش مساله خلافت الهی انسان با تاکید بر صفاتی چون ولایت تکوینی ، عصمت و علم برای امام، مساله ولایت در معنای سرپرستی را به عنوان حقیقتی در جهان هستی معرفی نموده‌اند.قابل ذکر است که این تحقیق با روش کتایخانه‌ای و رویکرد توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است .

چکیده ندارد.