جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف تحقیق: بررسی امامت از دیدگاه شهید مطهری، دکتر شریعتی و علامه طباطبائی می باشد. روش تحقیق: بنیادی و نظری. یافته های تحقیق: ملاک انتخاب از دیدگاه علامه طباطبایی و مطهری انتصاب است ولی شریعتی به ذاتی بودن امامت اعتقاد دارد. از دیدگاه علامه طباطبایی و مطهری در حکومت اسلامی حاکم کسی است که آشنایی کافی با اسلام داشته یاد ولی شریعتی می گوید رهبر کسی اس که هدایت جامعه را براساس یک مکتب و به بهترین شکل تعهد کند.

سبک زندگی واژه‌ای است که بیشتر در علوم اجتماعی به کار می رود؛ ولی از آنجا که بنیادهای سبک زندگی را باید در جهان‌بینی دینی یا فلسفی هر جامعه جست و جو کرد، می‌توان در فلسفه به ویژه در فلسفه دین از آن گفت و گو کرد. آنچه درباره سبک زندگی در حوزه فلسفه و به ویژه فلسفه دین می‌توان گفت، ناظر به مبانی معرفتی سبک زندگی است؛ یعنی آنچه که به دلیل آن یک سبک از زندگی گزیده می‌شود. نگرش نسبت به عالم و آدم، جامعه، خدا، مرگ و زندگی از زمره چنین مبانی است. ناچار ما آن گونه زندگی می‌کنیم که جهان‌بینی نهفته در پشت این ارزش‌ها اقتضای آن را دارد. برای انجام این پژوهش ما تأثیر مبانی فکری را در دو نوع سبک زندگی بررسی می‌کنیم که امروز به یک معنا با یکدیگر تقابل دارند و به معنای دیگر در پی چیرگی بر یکدیگرند. فرهنگ اسلامی و فرهنگ سکولار که نماینده اولی در اینجا استاد مطهری و دومی برتراند راسل است. در زبان هر دو این دانشوران نفیاً یا اثباتاً درباره چگونه زیستن و نقش دین و فلسفه در سبک زندگی سخنانی آمده است. هر دو باهدف رسیدن به یک زندگی برتر، پیشنهادهایی برای انسان قرن بیستم داشته‌اند. در ادیان ابراهیمی دین به مثابه سبک زندگی است اما از آنجا که عقل تجربی مبنای اندیشه راسل است سبک زندگی بشر محور جای گزین دین می‌شود

هدف از این پژوهش ترسیم «نسبت دین و دنیا» از طریق نقد و بررسی دیدگاه دو اندیشمند حوزه دین، استاد شهید مرتضی مطهری و دکتر عبدالکریم سروش می باشد. برای نیل به چنین هدفی از موضوعات مختلفی در نظرات این دو اندیشمند استفاده کردیم، این موضوعات عبارتند از: «انتظار بشر از دین»، «نسبت دین و ایدئولوژی»، «دیدگاه های دین دنیامحور و دین آخرت محور»، «ذاتی و عرضی در دین» و بحث «خاتمیت».پس از بررسی این دیدگاه ها به این نتیجه رسیدیم که اساساً و در اصل دین برای سعادتمندی و آبادانی آخرت، اغنای احساس تعبّد در انسان ها و ترسیم رابطه صحیح انسان با خدا آمده است. اگر هم می گوییم دین برای سعادت دنیا و آخرت انسان ها آمده است، منظورمان از دنیا، دنیایی است که در تبع آخرت است و سعادتمندی در آن یعنی آباد شدن مسیری که به آبادانی آخرت منجر می شود و این تفاوت زیادی با سعادتمندی دنیا به معنای رفاه دنیوی و مادّی دارد. لذا از دین تأمین رفاه و سعادت دنیوی به معنای دوم را انتظار نداریم و خود دین هم چنین ادعایی نکرده است.

هدف تحقیق :نقد و بررسی کانت از دیدگاه مطهری روش تحقیق : توصیفی - تحلیلی یافته های تحقیق: مطهری شناخت نسبتا خوبی از فلسفه کانت داشته است و به خوبی توانسته است با مبانی خود آراء اورا مورد نقد قرار بدهد نتیجه گیری : مطهری معتقد است که کانت نتوانسته است بین آنچه عالم بیرون نامیده می شود و آنچه شناخت نامیده می شود یگانگی برقرار کند. و آنگونه که کانت می گوید(مقولات صددرصد ذهنی هستند) ، نمی باشد و معقولات ثانیه ی فلسفی که از جمله مقولات کانتی هم هستند صددرصد ذهنی نمی باشند. همچنین مقولات نمی توانند جزء ساختمان ذاتی ذهن باشند.

با مطالعه چندی از آثار مطهری و آرنت، علت گرایش به شر و گزینش شر در نگاه این دو فیلسوف توصیف و تحلیل و در آخر نقدهایی مطرح گردید. مطهری اذعان می‌کند با وجود اینکه ذات انسانی گرایش به خیر دارد، اما در اثر ضعف ایمان که منجر به دنیاطلبی، هواپرستی و دیگر رذایل می‌گردد، از گرایش به خیر منحرف و در نتیجه متمایل به شر می‌گردد. در واقع از گوهر اصلی وجود خود که نهاد انسانی است دور و غافل شده و بعد حیوانی او که نیازمند مادیات است غالب می‌گردد. علت گرایش به شر از دیدگاه آرنت چنین است که هرچند انسان بنابرنظر کثیر فیلسوفان حقیقتاً شر را نمی‌طلبد، اما عواملی چون حکومت های توتالیتر و فاسد و جامعۀ گمراه کننده، فرد سست‌اراده یا بی‌فکر را از خوبی‌ها دور کرده و متمایل به بدی‌ها می‌کند، چنانچه دیگر برای فرد خوبی و بدی مهم نیست یا اگر مهم است جایشان عوض شده و توانایی تشخیص را از دست می‌دهد. هر دو فیلسوف اختیارباور هستند. در خصوص گزینش شر. مطهری قائل است مهمترین علت این گزینش، ظلم به نفس است که این ظلم یا به سبب جهل و یا به سبب غلبه شهوات بر عقل در درون انسان تحقق می‌یابد. آرنت نیز عدم تفکر عمیق و فقدان خودآگاهی درونی انسان را که باعث دوگانگی درونی و به نوعی از خودبیگانگی فرد با خویشتن اصیل است عامل این گزینش قلمداد می‌کند. مشخص شد که اشتراک این متفکران در دوپاره دانستن نهاد آدمی در مواقعی است که انسان به روشن بینی و خودآگاهی کامل نرسیده است. اما این نقد وارد است که مطهری و آرنت علت یکدله نشدن را توضیح نمی‌دهند. از آنجا که عواملی که ذکر کرده‌اند از جمله جهل و بی فکری خود نیاز به علت بالاتری دارند، شاید بتوان گفت علت نهایی همان اراده و فاعلیت انسانی است و نمی‌توان علت خارجی برای چنین اموری متصور شد.

مسئلۀ اساسیِ این پژوهش، گزارش و بررسیِ دیدگاه استاد مطهّری در بابِ کارکردِ منطقِ ارسطویی در کشفِ خطاهای اندیشه و هدف از آن نقدِ دیدگاهِ تحویلی‌نگرانۀ وی است. مطهّری در آثارِ خویش، کارکردِ منطقِ قدیم را صرفاً به اصلاحِ صوریِ استدلال‌های بشری محدود می‌کند. وی نه تنها اصلاحِ خطاهای مادّی را وظیفۀ منطق نمی‌داند؛ بلکه معتقد است اساساً منطقی برای تصحیحِ خطاهای مادّیِ بشر وجود ندارد و تنها «با دقّت» و «مراقبت» می‌توان از خطای مادّی مصون ماند. در این پژوهش نشان خواهم داد: 1- مطهّری در انحصارِ کارکردِ منطقِ ارسطویی به ساختارهای صوریِ استدلال، دچار مغالطۀ تحویلی‌نگری شده‌است؛ 2- وی بررسیِ جزئیِ «مادّۀ استدلال» و «تعیینِ قانونِ حاکِم بر مادّۀ استدلال» را با یکدیگر خَلط کرده‌است؛ 3- وی «منطقِ مادّی» را این‌همان با کشفِ «عِلل روانیِ خطای مادّی» دانسته‌است و به دامِ «روانشناسی‌گری» افتاده‌است؛ 4- عدمِ وجودِ قوانینِ کلّی در تشخیص صحّت و سقم موادّ استدلال به شکاکیّت می‌انجامد؛ 5- «دقّت» و «مراقبت»؛ شروطی عامّ در عدمِ ارتکابِ هرگونه خطایی است، نه خطای مادّی. با این انتقادات آشکار می‌شود نظریّۀ مطهّری در بابِ کارکردِ منطقِ ارسطویی قابلِ دفاع نیست.

نظریه فطرت در میان اندیشمندان توحیدی آیین مسیحیت و اسلام جایگاه ممتازی دارد. در آیین مسیحیت از این جهت نظریه فطرت پررنگ شد، که آموزه های مسیحیت از ظرفیت معقولیتِ مطلوبی برخودار نبود؛ لذا اندیشمندان مسیحی در صدد رفع این نقیصه برآمده و نظریه فطرت را تاسیس کردند. مطابق این نظریه می توانستند بسیاری از آموزه های مسیحی را معقول جلوه دهند. در جهان اسلام نیز بسیاری از متفکرین معاصر با توجه به برخی آیات و روایات اسلامی به نظریه فطرت ملتزم شدند. اما آنچه مهم است، این است که این نظریه در چند دهه اخیر، در میان اندیشمندان مسلمان؛ با توجه به دیدگاه علمی استاد شهید مطهری فراگیر شده است. مرحوم مطهری در مقابل نظریات انسان شناسانهّ مکاتب مادی مانند مارکسیسم و اگزیستانسیالیسم؛ که گوهر وجود انسان را مادی می دانستند؛ با طرح نظریه فطرت، دیدگاه آنان در مادی انگاری انسان را نفی و رد کردند و بنای جدیدی را در انسان شناسی اسلامی تاسیس کردند. هدف از این پژوهش بررسی انتقادیِ آراء استاد مطهری در خصوص نظریه فطرت می باشد که برآمده از معرفت شناسی باور دینیِ ایشان است. ایشان باور دینی را از رهگذر نسبت عقل و ایمان بررسی کرده و قائل به نظریه فطرت می شوند. در این پژوهش با توجه به تأملات صورت گرفته و انتقاداتی که می توان به نظریه فطرت وارد نمود؛ مشخص می گردد این نظریه آن کارکرد مطلوب ایشان را ندارد. لذا اهل نظر می‌بایست بنایی را استوار سازند که ویژگی اصلی معقولیتِ باور(های دینی) را دارا باشد.

حد نصاب اخلاقی به مرز سعادت حقیقی اطلاق می‌شود. هدف این تحقیق استنتاج این حد، از کلام شهید مطهری با توجه به سنخ واقعیت اخلاقی به روش توصیفی ـ تحلیلی است. وی سنخ واقعیت اخلاقی را دینی و پرستش آگاهانه می‌داند و این پرستش جز با اعتقاد به توحید یعنی حد نصاب اخلاقی امکان ندارد. به نظر می‌رسد بیان شهید مطهری در اثبات سنخ واقعیت اخلاقی که اخلاق دینی است، از جهت مبانی و لوازم آن، به بیان اصلاحی و تکمیلی ذیل نیاز دارد، به این بیان که با توجه به ویژگی خاص انسانی باید سنخ واقعیت اخلاق را برای انسان تعقل دانست. انسان بر اساس کما‌‌‌‌ل‌خواهی، قرب به کمال مطلق را متعلق تعقل خود قرار می‌دهد و در شناخت رابطۀ خود با کامل مطلق، به نیازمندی خود پی می‌برد و به تبعِ این شناخت، رفتار متناسب با آن نیاز را که ابراز آن نیازمندی و تشکر از معطی آن است انجام می‌دهد. شهید مطهری به آن، پرستش آگاهانه اطلاق می‌کند.

هدف: سیاست علم به عنوان یکی از عرصه‌های سیاستگذاری عمومی، نیازمند یک مبنای نظری است که در آن ماهیت و رسالت علم، کارکردها و مسائل بنیادین آن، صورت‌بندی شده‌اند. واکاوی این مبنای نظری در اندیشۀ اسلامی و به طور خاص‌تر در اندیشۀ شهید مطهری، کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. از سوی دیگر، تاکنون دیدگاه شهید مطهری در خصوص علم به صورت منسجم، صورت‌بندی نشده است. روش: در این پژوهش، مسائل سیاستی علم در آثار شهید مطهری با روش تحلیل مضمون و رویکرد قیاسی استقرایی، کاوش شده است. یافته‌ها: باور به کاشفیت علم از واقع در علوم یقینی و ارزش نظری داشتن این علوم، اعتقاد به فایدۀ عملی علوم تجربی و اعتباری و ارزش عملی داشتن آنها(ماهیت علم)، تعیین «قدرت، عزّت و استقلال» به عنوان(غایت علم)، توجه به استقلال عالمان از طبقۀ قدرت و حفظ حرّیت آنان(سیاست علم)، باور راسخ به شرافت علم و پرهیز از واگذاری کامل آن به مناسبات بازار و کالایی‌شدن علم(اقتصاد علم)، مذموم دانستن نگاه کسب‌وکاری به علم، تلاش برای آزادماندن آن و استعمال آن در راه خیر(اخلاق علم) و در نهایت، بی‌مکان دانستن علم(ارتباطات علم)، از مؤلفه‌های سیاستی علم در صورت‌بندی علم از منظر شهید مطهری است. نتیجه‌گیری: اندیشۀ اسلامی، نگاهی اصیل به علم دارد و نگاه صرفاً ابزاری به علم را کنار می‌گذارد. به همین سبب، سیاست علم در این اندیشه، در مناسبات مختلف اقتصادی، سیاسی، ارتباطی و اجتماعی به گونه‌ای است که ضمن حفظ ارزش والای آن، بتوان بیشترین بهره و استفاده از آن را در راستای تحقق منافع جامعۀ اسلامی، بُرد.