جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در باب اعتباری یا حقیقی بودن گزاره‌های حکمت عملی در اندیشه ابن سینا در سنت فلسفه اسلامی نظرات مختلفی ابراز شده است. طبق یک خوانش گزاره‌های حکمت عملی در اندیشه ابن‌سینا حقیقی‌اند و بر اساس روایتی دیگر این گزاره‌ها اعتباری‌اند. شواهدی بر خوانش اعتباری از نظریه ابن‌سینا در دست است. آیت‌ الله مطهری اعتقاد دارد که(1) ابن‌سینا حکمت را بر مدار غایت به نظری و عملی تقسیم نمود و (2)به عقیده او تقسیم بر مدار غایت نشان‌گر اعتباری دانستن گزاره‌های حکمت عملی نزد ابن‌سیناست و (3)ابن‌سینا در ابراز نظریه در میان فیلسوفان اسلامی متفرد است و حتی ملاصدرا نیز به این اندیشه راه نبرده است. به نظر می‌آید هر سه ادعاء فوق مخدوش است و باید مورد ارزیابی قرار گیرد. روش مقاله توصیفی ـ تحلیلی بوده و طیّ آن یکی از حد وسط‌های خوانش اعتباری از گزاره‌های حکمت عملی نزد ابن‌سینا ـ تقسیم بر مدار غایت ـ مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

مفهوم فطرت عنصر محوری اندیشه انسان‎شناسانه بسیاری از اندیشمندان علوم اسلامی است. معانی اتخاذ شده از این مفهوم اما بر خلاف لفظ آن، متعدد بوده و موجب اختلافاتی در تبیین و نتایج حاصل از آن در سایر حوزه‎های علوم انسانی شده است. در میان اندیشمندان، شهید مطهری فطرت را «امّ المعارف» قرآن و اندیشه اسلامی دانسته و آن را محور اندیشه خود قرار داده است. لذا پرداختن به تربیت در اندیشه شهید مطهری، متوقف بر پرداختن به نظریه فطرت در دیدگاه ایشان است. این پژوهش با هدف تحلیل معنای تربیت بر اساس خوانش شهید مطهری از نظریه فطرت انجام شده است. برای این منظور از روش تحلیل محتوی استفاده شده و تمامی آثار مکتوب در دسترس ایشان مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‎دهد که دو معنا از فطرت در اندیشه ایشان قابل استنباط است، یکی فطرت به مثابه نحوه خلقت انسان و دیگری به مثابه بعد انسانی انسان. هر یک از این تعابیر فطرت، دلالت‎های تربیتی گوناگونی را موجب می‎شود. در نتیجه، معنای تربیت در اندیشه ایشان را می‎توان در تبیین مضامینی چون اصلاح، شکوفایی، هدایت، تکامل و رشد پی‎جویی کرد.

پژوهش حاضر می‌کوشد با روش توصیفی-تحلیلی، متون ابن‌سینا و شهیدمطهری را در مورد رابطه‌ی حکمت عملی و شریعت مورد بررسی تطبیقی قرار دهد. بطورکلی آراء دو متفکر در دو حوزه مبدأ و منشأ حکمت عملی و تایید احکام حکمت عملی و شریعت توسط همدیگر و یا تعارض آن دو قابلیت بررسی و ارزیابی دارد. ابن‌سینا در خصوص مبدأ و منشأ حکمت عملی اظهارنظر دوگانه‌ای را اتخاذ کرده است. وی از یکسو در مباحث علم‌النفس به جایگاه عقل در حکمت عملی اشاره و آن را برگرفته از قوۀ نظری عقل انسان معرفی می‌نماید و از سوی دیگر در رساله‌ی عیونالحکمه برخلاف سایر آثار خویش، شریعت را مقسم و مبدأ هر سه قسم حکمت عملی و تعیین کنندۀ حدود آن بیان می‌کند؛ اما تحلیل مبانی فلسفی ابن‌سینا بیانگر این امر است که ایشان حکمت عملی را برگرفته از قوه نظری عقل انسان می‌داند. شهیدمطهری نیز معتقد است که حکمت عملی برگرفته از خرد انسان است واینکه خداوند به امور ناپسند دستور نمی‌دهد؛ به خاطر آن است که آن‌ها در ذات خود زشت هستند. علاوه بر این، هردو متفکر معتقدند که احکام حکمت عملی و شریعت نمی‌توانند مخالف هم باشند؛ چراکه هردو هدف واحدی(رساندن انسان به سعادت و کمال وجودی) را دنبال می‌کنند.

وضعیت ادیان موجود این گونه است که هیچ دینی به لحاظ تعداد پیرو در جهان اکثریت را ندارد؛ به این معنا که هر دینی را در نظر بگیریم، اکثریت انسان‌ها بیرون از آن دین هستند. از سوی دیگر این اکثریت با حق عناد ندارند و چه بسا بدون اینکه تقصیری داشته باشند احیاناً در دین‌داری خود به خطا رفته‌اند. حال سخن این است که راه رستگاری را چگونه تعریف کنیم که عدالت الاهی زیر سؤال نرود و همه انسان‌هایی که واقعاً در پی گردن‌نهادن به حق‌اند، به رستگاری برسند؟ مرحوم مطهری در این باره نظریه خاصی دارند که آن را «اسلام فطری» می‌خوانند. مطابق این نظریه هر انسانی که واقعاً پیرو حق است و در راه شناخت حق و نیز گردن‌نهادن به آن تقصیری نداشته باشد، اهل نجات و رستگاری است. اما پرسش این است که چه میزان از مصادیق حق برای همه انسان‌ها روشن و آشکار است که هیچ کس در گردن‌ننهادن به آن معذور نیست؟ مرحوم مطهری برای انسان فطریاتی قایل است که همه انسان‌ها را موظف به گردن‌نهادن به آنها می‌داند. بیان و بررسی نظریه «اسلام فطری» موضوع این نوشتار است.

بیش از یک و نیم قرن از آشنایی و مواجهه ایرانیان با اندیشه هگل می‌گذرد. در این یک‌ و نیم قرن، نحوه مراجعه «ما» ایرانیان به هگل ، تحولاتی داشته است لذا جا دارد پس از این همه هگل پژوهی و ترجمه هگل و هگل‌خوانی، دست به یک ارزیابی از نسبتی که با هگل ساخته‌ایم بزنیم و بپرسیم؛ آیا ما توانسته‌ایم پس از این همه، هگل را از آن خود کنیم؟ به بیان دیگر آیا می‌توان در عداد سنت‌های تفسیری گوناگونی که از هگل وجود دارد مثلا هگل راست و چپ و پیر و جوان و انگلیسی و فرانسوی و غیره، سخن از یک هگل ایرانی یا ایرانی-اسلامی به میان آورد؟ پاسخ به این پرسش ، لوازم نظری گوناگونی دارد که یکی از مهم‌ترین‌شان، بررسی خوانش‌هایی است که از اندیشه هگل در بستر و سنت فلسفه اسلامی رخ داده است. از آنجا که فضای غالب فکری ما در این یک دو سده، صدرایی بوده است، این قبیل خوانش‌ها عمدتا در بستر حکمت متعالیه رخ داده لذا کار خود را متمرکز بر سنجش خوانش‌های صدرایی از هگل قرار دادیم. مطهری یکی از متفکران معاصر سنت صدرایی است که در آثارش، به استقبال هگل رفته و با مبانی صدرایی، به خوانش هگل پرداخته است. از همین رو، مطهری یکی از متفکرانی است که گزارش و وصف مواجهه‌اش با هگل، برای نیل به مقصود مذکور، ضرور است و در این اثر، در پی تحقق این ضرور هستیم تا بتوانیم به یک ارزیابی دقیق از هگل خوانی‌های ما در بستر حکمت متعالیه برسیم.

عصمت انبیا از اصول مسلم و قطعی امامیه است، اما ظاهر برخی آیات قرآن که بر معصیت و خطای حضرت آدم دلالت دارد، موجب اشکال و شبهه در اصل عصمت انبیا شده است. این تحقیق، شبهات عصمت ناظر بر آیات دال بر معصیت و خطای آدم را براساس تحلیل سیدمرتضی و علامه مجلسی بحث و ارزیابی کرده است. آن دو بزرگوار باتوجه به ظواهر برخی آیات، حدود هفت شبهه را بر عصمت آدم و درنهایت عصمت همه انبیا، بررسی کرده و پاسخ گفته‌اند. تمامی این شبهات برگرفته از تعبیراتی مانند عصیان، غوایت، ظلم، توبه، لغزش، غفران و مخالفت با نهی الهی است که در قرآن نسبت به حضرت آدم به کار رفته است. آنچه از پاسخ سیدمرتضی و علامه مجلسی به دست می‌آید این است که بر اساس مبانی عقلی و نقلی امامیه اولاً مفاهیم و تعبیراتی مورداستدلال، معانی و کاربردهای متعدد دارد و تنها دال بر معصیت و گناه نیست. ثانیاً این مفاهیم از نوع مفاهیم مشکک‌‌ بوده و نحوه صدقشان بر مصادیق خود یکسان نیستند. ثالثاً عصیان حضرت آدم مخالفت با امر استحبابی و ترک اولی بوده است و چهارم اینکه به‌خاطر ادله قطعی بر عصمت انبیا، از ظواهر نصوص مورداستدلال، دست برداشته می‌شود. روش تحقیق، توصیفی، تحلیلی با رویکرد اجتهادی است.

هدف: نظریه سیستمیِ عدالت یعنی تنها برآیند عملکردیِ مجموعه‌ای ازعناصر یا خرده‌نظام‌های مرتبط با یکدیگر به تحقق عدالت منجر می‌‌شود. مقاله حاضر ضمن تبیین این نظریه، با تکیه بر آراء شهید صدر و شهید مطهری، رویکرد ایشان در خصوص عدالت اقتصادی را با یک رویکرد سیستمی تبیین می‌نماید و با استفاده از یک تحلیل مقایسه‌ای، نقاط تفارق و تشابه آن را شناسایی می‌نماید. روش: روش مورد استفاده در این پژوهش، تحلیل محتوا یا تحلیل مضمون است که شامل تحلیل محتوای آثار شهید مطهری و شهید صدر در حوزه عدالت می‌شود. یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که‌نظریه سیستمی عدالت اقتصادی در آرای شهید صدر و شهید مطهری به صورت ضمنی بیان شده است، اما هرگز به صورت یک نظریه تبیین نشده است. از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش تبیین نظریه سیستمی عدالت اقتصادی شهید مطهری و شهید صدر است. نتایح: نتایج به دست آمده دلالت بر آن دارد که با در نظر گرفتن 4 مولفه هدف، اجزاء، مبنا و روابط به عنوان ارکان اصلی یک سیستم، نظریه سیستمی عدالت اقتصادی شهید صدر و شهید مطهری از لحاظ هدف و مبنا دارای تشابه قابل توجهی هستند، اما در اجزا و روابطی که سیستم را به سوی عدالت سوق می‌دهد، تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای وجود دارد

«بحثی درباره‌ی مرجعیت و روحانیت» عنوان کتابی است که در سال ۱۳۴۰ و پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی منتشر گردیده و از ماخذ برجسته در مرجعیت‌پژوهی محسوب می‌گردد. با درگذشت آیت‌الله بروجردی در فروردین ماه ۱۳۴۰، جامعه‌ی ایران با خلاء مرجعیت واحد مواجه شد. در این زمان عالمان برجسته نظیر آیت‌الله حکیم در نجف، و آیت‌الله گلپایگانی، آیت‌الله خمینی و آیت‌الله شریعتمداری در قم، هیچ‌یک در جایگاهی قرار نداشتند که بتوانند خلاء مرجعیت عام حاصل از درگذشت آیت‌الله بروجردی را رفع نمایند. مجموعه‌ی «بحثی درباره‌ی مرجعیت و روحانیت» در واقع متن مکتوب و ویرایش‌یافته‌ی سخنرانی‌های نه تن از چهره‌های حوزوی و دانشگاهی در کنگره‌ی سراسری انجمن‌های اسلامی در شهریور ۱۳۴۰ می‌باشد. از آن‌جا که تشکیل این کنگره از نظر زمانی قریب پنج ماه بعد از رحلت آیت‌الله بروجردی بود، در موضوعات مطروحه بحث زیادی درباره‌ی مرجعیت و چگونگی انتخاب آن به عمل آمد. در واقع این برنامه از تدابیر اتخاذ شده از سوی انجمن اسلامی دانشجویان بود. آنان برای این منظور از نُه تن از صاحب‌نظران دعوت به عمل آوردند که درباره‌ی انتخاب مرجع بحث شود. این مباحث عرصه‌های جدیدی را در خصوص نقش و عملکرد اجتماعی و سیاسی مراجع گشود. ماحصل مباحث و سخنرانی‌های این کنگره، در کتابی با عنوان «بحثی درباره‌ی مرجعیت و روحانیت» چاپ شد و در دسترس همگان قرار گرفت. در مقدمه‌ی کتاب ضمن ذکر اهمیت مرجعیت و تقلید (به خصوص بعد از فوت آیت الله بروجردی) به تشکیل جلساتی به اهتمام عده‌ای از بانیان انجمن‌های اسلامی تهران و شهرستان‌ها و وابستگان به دبیرخانه‌ی انجمن‌های اسلامی ایران اشاره شده که در پاییز و زمستان ۱۳۴۰ به منظور چاره‌اندیشی انتخاب مرجع صورت گرفته است. به گفته‌ی نویسنده‌ی مقدمه‌ی این مجموعه، محققان این مجموعه ابتدا درصدد آن بوده‌اند که «نماینده‌ای صالح و دارای شرایط برای مرجعیت را معرفی کنند تا شیعیان پس از رحلت آیت‌الله بروجردی از او تقلید کنند»، اما در ضمن پژوهش خود متوجه شده‌اند که تحلیل و بررسی مباحث زیربنایی مرجعیت ضروری‌تر است؛ از این‌رو مباحث این مجموعه به مسائل کلی مرتبط با مرجعیت اختصاص یافته است. فهرست مقالات این مجموعه و نویسندگان آنها بدین شرح است: علامه طباطبایی؛ اجتهاد و تقلید در اسلام و شیعه ابوالفضل مجتهد زنجانی؛ شرایط و وظایف مرجع مرتضی مطهری؛ اجتهاد در اسلام علامه طباطبایی؛ ولایت و زعامت مهدی بازرگان؛ انتظارات مردم از مراجع سید محمد بهشتی؛ روحانیت در اسلام و در میان مسلمانان مرتضی مطهری؛ مشکل اساسی در سازمان روحانیت آیت الله سید محمود طالقانی؛ تمرکز و عدم تمرکز مرجعیت و فتوا سید مرتضی جزایری؛ تقلید اعلم یا شورای فتوا مرتضی مطهری؛ مزایا و خدمات مرحوم آیت الله بروجردی

ترجمه ماشینی: این کتاب نگاهی اجمالی به گستره تفکر حوزوی در ایران درباره موضوع بحث برانگیز حجاب دارد. در دوران مدرن، ایران دچار تضادها و سردرگمی‌های زیادی شده است که ناشی از تأثیر دیدگاه‌های غربی درباره حجاب در قرن نوزدهم، فرمان رضاشاه پهلوی در سال 1936 مبنی بر ممنوعیت پوشش اسلامی و تحمیل حجاب در پی آن است. انقلاب اسلامی در سال 1979 حجاب به اختلاف نظر حوزویان در مورد حجاب در جمهوری اسلامی ایران با تمرکز بر سه متفکر نماینده می پردازد: مرتضی مطهری که حجاب را اجباری می دانست، احمد قابل استدلال بر مطلوبیت حجاب و محسن کدیور که آن را اجباری می دانست. نه لازم است و نه مطلوب در فصل اول، دیدگاه این سه محقق در چارچوبی که در میان حوزویان به «تفکر نوین دینی» معروف است، زمینه سازی شده است. درک هرمنوتیک این تفکر دینی جدید، کلید درک این موضوع است که چگونه و چرا نسل جوان علما قضاوت های متفاوتی درباره حجاب ارائه کرده اند. در ادامه فصل اول، کتاب به سه بخش موازی تقسیم شده است که هر بخش به یکی از سه حوزوی اختصاص دارد. اینها یک رویکرد زمانی ارائه می کنند و موضع هر محقق در مورد حجاب با توجه به ویژگی تاریخی و دیدگاه فقهی عام خود ارزیابی می شود. نمونه‌های گسترده‌ای از نوشته‌های این سه عالم در مورد حجاب نیز ارائه شده است.

بازخوانی اندیشه‎های متفکران مسلمان در قلمروهای دانشی مختلف یکی از مهمترین موضوعات در تحولات علمی است. در میان قلمروهای علمی مختلف، یکی از مهمترین مسائل که ظهور و بروز عینی آن کاملا برجسته است، مفهوم عدالت است. وقوع انقلاب اسلامی در ایران ضرورت این امر را دوچندان کرد. اندیشمندان معاصرِ تحولات انقلابی در ایران، تلاش مضاعفی نمودند تا با ارائه نظریه عدالت بتوانند در تدوین اسناد بالادستی اولیه حکومت جدید، و تبدیل آن به قوانین، مسیر و فرایند تحقق عدالت را سامان دهند. در این مقاله در پی بازخوانی و ارائۀ بخشی از دیدگاه‌های استاد مطهری در باب عدالت اجتماعی هستیم. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که از نگاه شهید مطهری دو مفهوم حق و عدالت اجتماعی چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟ به نظر می‎رسد(فرضیه) شهید مطهری عدل را پاسداشت حقوق دیگران و در نتیجه عدالت اجتماعی را رعایت مساوات و مراعات حقوق دیگران می‎دانند به منظور بررسی فرضیه با روش توصیفی تحلیلی و با شیوه ای نظام مند ارتباط این دو مفهوم از منظر استاد مطهری بررسی شود..