جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در میان آثار عرفانی ابن‏عربی، کتاب فصوص‏الحکم از ویژگی‏های خاصی برخوردار است. این اثر عمیق بسیاری از دقایق معارف دینی و اسرار و رموز عرفان نظری را بیان نموده است و تأثیر غیرقابل انکاری در سیر اندیشه معنوی مسلمانان نهاده و سال‏های متمادی در مجامع علمی از مهم‏ترین کتب درسی در عرفان نظری به شمار آمده است. همچنین سالیان درازی استادان این فن در سطوح بسیار عالی به تدریس آن پرداخته، و شارحان بسیاری با نهایت دقت به شرح مشکلات و توضیح اشارات و کنایاتش همت گماشته‏اند. پس از ابن عربی اصول عرفان وی همواره محل تأمّل و موضوع بررسی عرفان‏پژوهان بزرگ قرار گرفته است، شارحان برجسته بسیاری به شرح و بررسی، و نقد اندیشه‏های عرفانی او پرداخته، در این زمینه آثار گران‏سنگ فراوانی به رشته تحریر درآورده‏اند. نوشتار حاضر عهده‏دار معرفی شارحان مکتب عرفانی ابن عربی می‏باشد.

یکی از انواع آشنایی‌زدایی در زبان، انتخاب بیان پارادوکسی است که از قوانین شناخته شده رستاخیز کلمات به شمار می‌رود و در حوزه بوطیقاهای جدید و زبان‌شناسی قرار می‌گیرد.ادیبان تاری‌زبان در بهره‌گیری از این ترفند ادبی غافل نمانده‌اند.آنان به ویژه در ادبیات عرفانی، غنی‌ترین جلوه‌های پارادوکسی زبان را به کار گرفته‌اند.آمیختگی عرفان با ادب و تحول تکاملی ادبیات از سادگی به ژرفایی را می‌توان مهم‌ترین عامل گسترش متناقض‌نما در ادب عربی برشمرد. با واکاوی دیوان کبیر محی‌الدین بن‌عربی، عارف قرن ششم هجری در می‌یابیم که بسامد متناقض‌نمایی در عرفان زاهدانه نسبت به عرفان عاشقانه بیش‌تر است و هر چه فاصله دو سویه متناقض در دیوان ابن‌عربی کم تر می‌شود، بر بلاغت سخن او افزوده می‌گردد و پایه و مایه سخنش بالاتر می‌رود.

یکی از مباحث مهم در عرفان، بیان نسبت و رابطه میان خدا و هستی است؛ این مطلب که در اشعار عرفانی با عبارت‌های گوناگون بیان شده است، با ظهور ابن‌عربی و تثبیت مکتب وحدت وجود، رنگ دیگری به خود می‌گیرد؛ در نگاه ابن‌عربی و پیروانش، عالم(ماسوی‌الله) حق مخلوق و حق متجلی است و این ، نزدیک‌ترین نسبت میان خالق و مخلوق را ترسیم می‌کند. یکی از کسانی که به پیروی از ابن‌عربی، بنیان فکری خود را بر پایه وحدت وجود گذاشت، شمس‌الدین محمد شیرین مغربی، عارف قرن هشتم هجری است؛ او که در جای جای دیوانش هستی را مظهر و مجلای حق می‌داند، در مواردی عین کلام ابن‌عربی را جامه شعر پوشانده است. این مقاله، تأثیرپذیری شمس مغربی از ابن‌عربی را در محورهای وحدت وجود؛ تجلی حق در مظاهر؛ آثار، ویژگی‌ها و علت تجلی و نسبت و رابطه خداوند و آفرینش بررسی می‌کند.

مهدیه کسایی­زاده [1] تاریخ دریافت: 26/6/91 تاریخ تصویب: 12/4/92 چکیده در تفکر غربی، «معنای زندگی» به عنوان یک مسأله شناخته می­شود. از میان نظرات مختلف، یکی از دیدگاه­ها دربارۀ معنای زندگی، دیدگاه عرفانی است که اگرچه تاکنون کمتر به آن نظر شده است، می­تواند پاسخگوی بسیاری از پرسش­ها در باب این مسأله باشد. در پژوهش حاضر، ارکان معناداریِ زندگی، از دریچۀ نگاه یکی از مشاهیر عرفان اسلامی، محی­الدین ابن عربی شناسایی می‌گردد و جایگاه انسان و اهمیت حضور وی در جهان هستی، بر مبنای دیدگاه «خدامحور» این عارف بررسی می‌شود. به این منظور، بر مبنای آرای ابن عربی، ابتدا بر شناخت­پذیری معنای زندگی صحّه گذاشته می­شود و سپس، به دست می­آید که ارزش و اعتبار والای وجود انسان نسبت به جهان، انگیزۀ متعالی عشق در آفرینش و معاد و ارتقای بینش عرفانی، معناداری زندگی انسان را در سه مفهوم «ارزش زندگی»، «غایت زندگی» و «فایدۀ زندگی» اثبات می­کند. واژه­های کلیدی: آدم، ارزش زندگی، خدا- روح­محوری، خدامحوری، غایت زندگی، فایدۀ زندگی، معنای زندگی. [1] . دانشجوی دکتری گروه «تصوف و عرفان اسلامی»، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد علوم و تحقیقات تهران؛ mahdieh@kasaeizadeh.com

در این مقاله، ضمن بیان اصول و مبانی عرفان ابن عربی در زمینه معاد جسمانی، بر این نکات تاکید شده است: .1 انسان موجود مجردی است که همواره و در هر یک از نشات، مدبر بدنی متناسب با آن نشئه است. براین اساس، بدن انسان در عالم دنیا مادی عنصری، در برزخ برزخی و مثالی، و در عالم آخرت اخروی با مزاجی کاملا متفاوت با مزاج دنیوی است، .2 عالم آخرت دارای دو منزل بهشت و جهنم است و بیان حقیقت و جایگاه این دو منزل، کیفیت معاد و چگونگی هویت آدمیان را در این دو منزل روشن می کند، .3 کل عالم عناصر، یعنی مادون فلک مکوکب (که شامل ارض و افلاک هفت گانه است)، به جهنم بدل می شوند و لذا جهنم و جهنمیان هویتی عنصری، اما تبدل یافته دارند، .4 بهشت در میان فلک مکوکب و فلک اطلس واقع شده است و از این رو، بهشتیان متناسب با جایگاه خویش دارای بدنی از سنخ اجسام بسیطه اند، .5 بدین ترتیب، معاد با بدنی جسمانی، که متفاوت با جسم دنیوی است، صورت خواهد پذیرفت.

کتاب ابن عربی حیاته و مذهبه نوشته خاورشناس اسپانیایی میگوئل آسین پالاسیوس که توسط نویسنده مصری عبدالرحمن بدوی به عربی ترجمه شده است به بیان زندگی و آرای محیی الدین بن عربی میپردازد. این کار در دو بخش و نوزده فصل سامان داده شده است. بخش نخست شامل چهار فصل به موضوع اول یعنی زندگی ابن عربی اختصاص دارد. فصل نخست از زادگاه و زادروز و دودمان و تبار و محل تحصیلات و استادان و تشکیل خانواده، و آغاز به تصوف و گام نهادن در این طریقت و پیران و شیوخ و دیدارهای او با جناب خضر سخن میگوید. در فصل دوم از سفرها و سیاحتهای ابن عربی در میهنش اسپانیا و شمال افریقا و آنچه در این مدت بر او گذشته است از تالیف گرفته تا دیدارها و ملاقاتهایش بحث میکند.فصل سوم را به سفرهای او در مشرق زمین و حوادث وقایعی که برای او در این سفرها پیش می آید اختصاص میدهد. و در فصل چهارم از سالهای پایانی حیات شیخ اکبر تا رحلت او و تالیف کتابهای فصوص و دیوان و فتوحات و موضوعات و ویژگیهای آنها و پاره ای دیگر از کتابهایش، فرزندانش، آرامگاهش، تاثیر او در شرق اسلامی سخن میگوید. و به تاثیر او در رامون لول و دانته نیز اشاره ای میکند. این بخش در واقع نوعی اتوبیوگرافی یا زندگینامه خود نوشت است. چرا که نویسنده جزئیات زندگی ابن عربی را از لابه لای آثار و نوشته های خود او استخراج کرده است و نه بر اساس گفته های این و آن و این به زندگینامه او ارج و اعتبار خاصی می بخشد. در بخش دوم که تقریبا دو سوم کتاب را تشکیل میدهد و مشتمل ب پانزده فصل است آرا و نظریات ابن عربی و شناسه های اصلی مکتب صوفیانه او اعم ازتصوف عملی و نظری بررسی میشود. نویسنده در این بخش در هر موضوعی که بر میرسد همواهر به اصل تاثیر و تاثر ابن عربی و پیشینیان وپسینیان مسیحی و غیر مسیحی او نظر دارد.

نظریه وحدت وجود که تبییتی است از حقیقت هستی از مباحث پر اهمیت و اساسی عرفان و فلسفه به شمار میرود که همراه با ذوقیات عرفانی میتواند افقهای تازه ای در مقابل دیدگان موحدان بگشاید. نظریه وحدت وجود به عنوان یک نظام فکری تا قرن هفتم هجری قمری پیش از محیی الدین عربی در جهان اسلام و حکمت اسلامی مطرح نبوده یا دست کم بگونه ای کامل مشروح و منظم تدوین نگردیده بوده است. بنابراین تردیدی نیست که وحدت وجود مطرح در فلسفه صدرالمتالهین ریشه عرفانی دارد. هنر ملاصدرا اما این است که توانسته است برای این نظریه پایه های فلسفی محکمی فراهم آورد. وحدت وجود از مباحث غامض و پیچیده عرفان و فلسفه است زیرا نظریات و تفاسیر مختلف و متعددی از آن ارائه شده است نیز به علت آنکه نظریه پردازان آن در پردازش عقاید خود دارای اصطلاحات و زبان و رهیافت واحدی نیستند به علاوه استعمال واژه ها و اصطلاحات مشترک و ابهامات فراواندر غالب آثار آنان به چشم می خورد جملگی پژوهش در این مقوله را با مشکل مواجه میسازد. از زمان طرح نظریه وحدت وجود تا کنون همواره مخالفان جدی و سرسختی بویژه در میان متکلمان و مدافعان رسمی ادیان داشته است. البته اساس انکار و اتهام به قائلان وحدت وجود از یک سو برخاسته از عدم تدبر صحیح و واژه هایی است که در عبارات آنها وارد شده است که همین موجب شده تا زبان به طعن و ناسزا بگشایند از سوی دیگر مخالفان این گونه میپندارند که عقیده به وحدت وجود با بعضی معتقدات دینی در تضاد خواهد بود لذا با آن مخالفت و قائلانش را تکفیر نموده اند. بررسی کلی در آثار ملاصدرا از این نکته حکایت دارد که وی در آثار خود هم از وحدت تشکیکی وجود سخن گفته و هم در تحقیقات نهایی وحدت وجود را به سبک اهل عرفان مطرح میسازد. این حکیم الهی خود نیز تصریح دارد که ما در بدایات با قومیم و در نهایات از آنها جدا میشویم. لذا در ابتدا با وحدت تشکیکی وجود بحث را آغاز می نماید و سپس در فصول عرفانی اسفار یعنی مباحث علت و معلول که بحث خیلی اوج میگیرد. درست به مانند محیی الدین وحدت شخصی وجود را به اثبات میرساند. این نکته در فلسفه متعالیه صدرایی بسیار حائز اهمیت و شایان توجه است. خود وی نیز این امر را توفیقی بزرگ از برکت فضل و عنایات خداوند فیاض میداند.