جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث از هرمنوتيك و تأويل و تفسير متون مقدس به روش خاص خود، از جمله مباحث جديدى است كه به تازگى وارد ادبيات و زبان فارسى شده است و هنوز هم، همچون بسيارى از اصطلاحات و واژگان هاى بيگانه، ابعاد مبهم و ناگشوده فراوانى در آن وجود دارد. آنچه مى خوانيد نيم نگاهى است به اين بحث. لازم به ذكر است كه طرح اين گونه مباحث در نشريه به منزله تأييد محتواى مقالات نيست بلكه صرفا با هدف اطلاع رسانى صورت مى گيرد. بدين روى، معرفت براى تنوير افكار و تضارب آرا آمادگى خود را براى چاپ مقالاتى از اين دست و يا نقد بر چنين مباحثى اعلام مى دارد.

بعضی از صاحب نظران یورگن هابرماس را برجسته ترین فیلسوف زنده و نظریه پرداز اجتماعی به شمار می آورند. در عین حال دیدگاه های او درمورد نقش دین در حوزه ی عمومی تا حدودی مورد غفلت قرار گرفته است. در این مقاله،ضمن شرح و توضیح مبانی دیدگاه های فلسفی اولیه و بعدی هابرماس درباره ی دین، تحول نگرش او به دین همچون یکی از منابع مشکلات درونی مدرنیته و سپس تلقی او از دین همچون منبع اصلی شوق و انگیزه برای پی ریختن زیست جهان فرهنگی اجتماعی مطلوب بررسی شده است. نادیده گرفته شدن مطالعات متأخر هابرماس درباره ی نقش و جایگاه دین در دنیای معاصر مایه ی تأسف است، چراکه پروژه ی متأخر هابرماس فی الواقع کوششی است خلاق و مهم برای گذار به فرا سوی فرض های سکولار که وجه بارز بسیاری از مطالعات مدرن در مورد دین است. هدف اصلی این مقاله بررسی انتقادی تفکر فلسفی هابرماس و تحول آرای او درباره ی نقش دین در عرضه ی عمومی است و روش های به کار رفته در این پژوهش، تحلیل محتوا و مطالعه تطبیقی افکار هابرماس با تکیه بر رویکرد انتقادی است.

یورگن هابرماس (Jürgen Habermas) متولد دوسلدورف آلمان که ویلیام اوت ویت او را مهم‌ترین نظریه‌پرداز اجتماعی نیمه دوم قرن بیستم نامیده است، به عنوان فیلسوف و روزنامه‌نگار بر مفهوم مدرنیته در اروپا تأمل کرده است. نوشته‌های او در مورد مارکسیسم اروپایی شامل آثاری در زمینه مشارکت سیاسی، افکار عمومی، مشروعیت‌بخشی و ارتباطات می‌شود. نوشته‌های او بیانگر تعهدش به نقد مدرنیته است و در عین حال آرمان‌هایی مثبت برای رفتار دموکراتیک سیاسی ارائه می‌دهد. مفاهیم: گستره همگانی چیست؟ او در آثار اولیه‌اش می‌گوید دسترسی جمعی به مناظرات میانجی‌گرانه تأثیر مخربی بر کیفیت زندگی عمومی داشته است. با این حال، کارهای او تاریخ رسانه‌های عمومی، به ویژه فرهنگ فیلم را که با سرگرمی توده مردم در مکان‌های عمومی در تعارض نیست، در بر می‌گیرد. اسکار نگت و الکساندر کلوگ که از چهره‌های برجسته سینمای نو آلمان هستند، هنگام نوشتن در مورد سینما و مردم، تحت تأثیر او قرار داشتند. میریام هنسن نظریه‌پرداز فیلم نیز طبیعت عمومی به سینما رفتن را در پژوهش‌های خود در مورد دوران اولیه سینمای هالیوود، تحت تأثیر افکار هابرماس به رشته تحریر در آورده است. از نوشته‌های هابرماس به دلایل زیاد بسیار استفاده می‌شود. به عنوان یک روزنامه‌نگار سابق؛ نوشته‌های او برای بسیاری قابل فهم و قابل استفاده است و در جایگاه یک فیلسوف عصر جدید، اشتیاق و شیفتگی فراوانی در نوشته‌های او به چشم می‌خورد.

أخلاقيات التواصل في العصر الرقمي – هبرماس أنموذجًا* أسماء حسين ملكاوي المركز العربي للأبحاث ودراسة السياسات - ​حائزة شهادة الدكتوراه في فلسفة التواصل. عملت في التدريس الجامعي والتنسيق الأكاديمي في أكاديمية SIT Study Abroad الأميركية - برنامج التحديث والتغير الاجتماعي. تعمل حاليًا أستاذة مساعدة في قسم العلوم الاجتماعية في جامعة قطر. نالت الجائزة العربية للعلوم الإنسانية والاجتماعية - المرتبة الأولى عن البحوث المنشورة في الدوريات الأجنبية لعام 2014، من المركز العربي للأبحاث ودراسة السياسات. في كتابها أخلاقيات التواصل في العصر الرقمي – هبرماس أنموذجًا، الصادر حديثًا عن المركز العربي للأبحاث ودراسة السياسات، تجيب الباحثة الأردنية أسماء حسين ملكاوي عن السؤال الآتي: هل نظرية أخلاقيات النقاش التي قدمها هبرماس، باعتبارها آلية للاتفاق وحل الخلافات وآلية للوصول إلى معايير خلقية، قابلة للتعميم من خلال النقاش العقلاني، خصوصًا بطرائق التواصل التقليدية المباشرة، أم هي ممكنة التطبيق من خلال تقانة التواصل الرقمي الجديدة؟ فلسفة وتحولات تنطلق الباحثة من أنه كلما زادت تقانة التواصل والاتصال تقدمًا، زادت حدة الخلافات والصراعات بين الجماعات والشعوب والأمم من ناحية، ومن ناحية أخرى في سياق البحث عن وظيفة جديدة تقوم بها فلسفة التواصل في عصر يشهد تحولات هائلة في وسائل الاتصال والتواصل الإنساني، فتتعامل مع ما نتج من هذا التحول من أثر في إدراكنا مجموعة من المفاهيم التي تشكل وجودنا. ألفت ملكاوي هذا الكتاب (256 صفحة بالقطع الوسط، موثقًا ومفهرسًا) من أربعة فصول. في الفصل الأول، نظرية هبرماس بين الفلسفة وتحولات العصر، تتناول الباحثة موقفًا لا بد للفلسفة التواصلية من أن تتخذه باعتباره معطى من معطيات العصر الرقمي الجديد، كما تتحدث عن ضرورة ارتباط النظرية بالتطبيق في الواقع العملي، وعن الإمكانات التطبيقية لنظرية الفعل التواصلي عند هبرماس. وجدت ملكاوي أن هبرماس يؤكد أن العقلية التواصلية ستقرّب العلم إلى الفلسفة، "لأن الوصول إلى اتفاق من خلال الجدل والنقاش أمر شائع في الخطابات العلمية والفلسفية على السواء. وأشار في المقابل إلى أن الفلسفة تفتقر إلى وجود القواعد التأسيسية أو السلطة التي تمكّنها من توجيه الممارسات الثقافية الأخرى أو الحكم عليها. غير أن ذلك لن يمنعها من الاستمرار في المساهمة بالاتفاق الشامل من خلال النقاش، وذلك بوقوفها لتقديم الحجج الجديدة إلى الآراء التي تُعرض، وفي التفسير/التأويل للمساعدة في التوصل إلى اتفاق بين مجالات الحياة المختلفة، أي العقلانية الاتفاقية من خلال النقاش والحوار". خصائص وأخلاقيات في الفصل الثاني، خصائص التواصل الرقمي: تحوّل مفاهيمي وملامح نظرية تواصلية، قدمت ملكاوي تشخيصًا لأبرز معالم العصر الرقمي الذي سيجري تطبيق نظرية هبرماس في أخلاقيات النقاش عليه، مبرزةً التحول الوجودي المرتبط باستخدام شبكات التواصل الرقمي كالفيسبوك، ثم جعل ذلك من أهمّ المفاهيم التي تشكل الوجود الإنساني، كمفهوم الاتصال، والمجتمعات أو الجماعات، والزمان والمكان، والهُويّة واللغة، والحرية والإعلام. كما سعت إلى تحديد معالم ما يمكن تسميته انقلابًا وجوديًا أو انقلابًا في البنية المفاهيمية، مرتبطًا باستخدام شبكات التواصل الرقمي الذي جعل الحاجة ضرورية إلى إعادة النظر في مجموعة من المفاهيم، مؤكدةً اعتماد التفكير بمنهج فكري وأخلاقي جديد يلائم العصر الرقمي ويعظّم مكاسبه وإمكاناته، ويُحد من سلبياته بالبناء على ما قدمه المفكرون العرب المسلمون في هذا الخصوص. تتناول ملكاوي في الفصل الثالث، أخلاقيّات التواصل: الأسس النظرية والمفاهيم المركزية، الإطار الفكري الذي أفرز نظرية هبرماس في أخلاقيات التواصل، أو أخلاقيات النقاش والحوار، والخوض في معالمها وتفصيلاتها، بمعاينة مراحل تطور النظرية النقدية التواصلية منذ الجيل الأول لمدرسة فرانكفورت التي تعتبر من أهم الخلفيات الفكرية التي شكلت رؤية هبرماس في ما بعد. كما تعرض لأبرز الأدبيات السابقة التي تحدثت عن هذه النظرية، وإمكاناتها التطبيقية بدءًا من محاولات هبرماس ذاته، ومن ثم محاولات أخرى في ميادين معرفية منوّعة، وأخيرًا في مجال تقانة التواصل الرقمي. برأيها، سعى هبرماس في نظريته الخلقية إلى بناء أساس عالمي قابل للتعميم في ما يخص صلاحية الحديث أو الكلام، واقترح اسم البراغماتية العالمية المعمّمة في سبيل إعادة بناء الافتراضات العامة لإجراء فعل كلامي توافقي. ممكنات وتحديات أما الفصل الرابع والأخير، أخلاقيات التواصل في العصر الرقمي: ممكنات وتحديات، فقد ضمنته ملكاوي مهمة توفيقية بين واقع التواصل الرقمي ونظرية هبرماس في أخلاقيات النقاش. وهي تحرّت إمكان استيعاب الواقع الرقمي مفاهيم نظريتي الفعل التواصلي وأخلاقيات النقاش المتداخلتين؛ كالمجال العام باعتباره المكان الأمثل لتحقيق النقاش العقلاني الأخلاقي ووضعية التخاطب المثالي باعتبارها شروطًا مهمة لوصول النقاش إلى اتفاق بين المشاركين، فضلًا عن أخلاقيات النقاش بمستوييها العام والخاص. كما اهتمت أيضًا في هذا الفصل بتحليل واقع الأخلاق على صفحات موقع فيسبوك، من خلال حصر الصفحات التي اهتمت بها وإحصائها، وتحليلها بما يخدم الوصول إلى نتيجة نهائية في شأن الفيسبوك في تفعيل النقاش العقلاني الأخلاقي في جانبيه. وفي سعيها إلى الإجابة عن سؤال بحثها المركزي، إن كانت نظرية أخلاقيات التواصل عند هبرماس بمتطلباتها الأساسية ومستوييها العام والخاص تقتصر على طرائق التواصل التقليدية، أم تُطبق من خلال تقانة التواصل الرقمي الجديدة، تجتهد ملكاوي في اختبار تحقق مفهومين أساسيين ترتكز عليهما نظرية أخلاقيات التواصل، أي المجال العام ووضعية التخاطب المثالي، ثم اختبار تحقق مستويي النظرية: النقاش في قضايا عامة، والنقاش في الأخلاق التطبيقية الخاصة بقضايا محددة. تكتب ملكاوي في ملاحظاتها الختامية: "يمكن القول إن التقانة التواصلية، بما هي أحد مخرجات الحداثة، ستضع الحداثة أمام فرصة إصلاح أمراضها من داخلها وبأدواتها، حيث ستجد هذه الأمراض المتمثلة في غياب الأخلاق والقيم الإنسانية نفسها، أمام تحدي مواجهة نفسها عبر تطبيقات التواصل الرقمي، فتكون مطالبة باستغلالها لإصلاح ذاتها وانتشال مبادئها وقيمها من وحل ما أفضت إليه الحداثة وما بعدها، أو أنها ستغرق وتختفي ثم تعلَن وفاتها". منبع: صحفی: http://www.sahafi.jo/files/8b1d848baed6a13c761bb27542f5b4e40fd6aa77.html

مدرنیته فرایند و پروسه تحول فکری، فلسفی، علمی، صنعتی، سیاسی و اجتماعی است که بعد از رنسانس در غرب رخ داد. این پدیده دارای مولفه های خاصی است. پرسش اصلی این است که چه نسبتی بین این پدیده خاص دنیای غرب و دین وجود دارد؟ آیا دین اسلام در تعارض با مدرنیته است، یا با آن سازگار است؟ آیا چالش های بین دین و مدرنیته حل شدنی است؟ هدف این نوشتار بررسی فرایند مدرنیته و مولفه های آن و تعیین نسبت آن با دین است. در این مقاله نظریات مختلف درباره نسبت بین دین و مدرنیته بررسی خواهد شد. گروهی معتقد به سازگاری بوده، بر این باورند که برای پیشرفت و توسعه کشور باید از مدرنیته غربی الگو برداری کامل نمود. در مقابل، گروهی قایل به تعارض جدی بین دین و مدرنیته هستند. اما گروه دیگری نیز هستند که قایل به ناسازگاری دین با مدرنیته بوده، معتقدند چالش هایی بین آنها وجود دارد، اما بر این باورند که این چالش ها قابل حل است که در ارایه راه حل برای رفع چالش های موجود به چند دسته تقسیم می شوند. در این مقاله، از این نظریه دفاع خواهد شد که نه تنـها بیـن دیـن و مدرنیتـه تعـارض ذاتـی وجـود نـدارد، بلکه امـروزه حتـی در بسیـاری از کلان شهرهای مدرن دنیا هنوز دین از پویایی و رونق قابل توجهی برخوردار است.

ویتگنشتاین متاخر و گادامر معتقدند فهم متضمن کاربرد است. در اندیشه آنها، حضور «دیگری» در فهم راستین نمایان می شود. ویتگنشتاین برآن است که ما نمی توانیم هیچ شکل زندگی خاصی را مستقل از شکل های دیگر زندگی بفهمیم. گادامر نیز می گوید «من» نسبت به گفته های دیگری گشوده است، زیرا گفتگوی واقعی فقط با چنین گشودگی ای میسر می شود. از دیدگاه ویتگنشتاین، اساسا داشتن زبان خصوصی برای انسان مقدور نیست، زیرا قواعد حاکم بر کاربرد واژه های مبین حسیات، قواعدی همگانی و اجتماعی اند. ما این قواعد را در صحنهجامعه و در گفتگو با دیگران یاد می گیریم و به کار می بندیم. نزد گادامر نیز زبان محیطی است که در آن، دو طرف گفتگو به فهم متقابل می رسند و ویژگی هر گفتگوی راستین این است که دو طرف گفتگو برای دیدگاه و گفته های یکدیگر ارزش قائل باشند.

چنانچه فهم مؤثر و کارآمد درباره گذشته، فهمی که معطوف به زمان حال و برای شرایط موجود جامعه مفید باشد به دغدغه اصلی مورخین تبدیل شود، تاریخ را به علمی پویا تبدیل می کند که در بهتر شدن شرایط اجتماعی و معرفتی جامعه مؤثر است. علم تاریخ حاصل بینش و نگرش مورخین است و هرمنوتیک فلسفی با تأکید بر هستی شناسی فهم و مهم تر از آن مفسرمحوری در تحقق فهم، با برداشت های سوبجکتیویستی در تاریخ هم خوانی زیادی دارد. در پرتو نظریه پردازی های خاص اندیشمندان این رهیافت هرمنوتیکی، می توان شئون معرفتی تاریخ را بالا برد و در تبیین هستی شناسی و روش شناسی تاریخی از آن بهره برد. ازاین روی، هرمنوتیک فلسفی می تواند به منزله دانش معین تاریخ، موجب غنی تر شدن جنبه های معرفتی تاریخ شود. مقاله حاضر با توجه به سیر تحول هرمنوتیک فلسفی می کوشد به بررسی تأثیر این رهیافت بر چگونگی تحقق معرفت تاریخی بپردازد.

داعیان علم دینى معتقدند که علوم، اعم از انسانى و طبیعى، در دامنه و حاشیه متافیزیک به وجود آمده و بسط یافته اند؛ لذا با تغییر در متافیزیک، علوم نیز متحول خواهند شد. به عبارت دیگر، چنانچه متافیزیک الهى باشد، علوم نیز الهى مى شوند و چنانچه متافیزیک سکولار و این جهانى باشد، علوم نیز سکولار خواهند شد. با این حال، براى ایجاد تغییر و تحول در علوم، ارائه روش هایى بایسته و ضرورى است. هدف پژوهش پیش رو، ارائه روشى براى تغییر در علوم انسانى متناسب با چارچوب هاى علم دینى است. روش مقاله، تحلیلى ـ برهانى است.

مدرنیته با مدرنیسم تفاوت دارد. در این مقاله ضمن تلاش در جهت روشن کردن معنا و مفهوم این دو اصطلاح، به برخی از انتقادات مطرح شده درباره مدرنیزاسیون و بحران مدرنیته اشاره شده است.