جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چند ساعت پس از حمله هاي تروريستي ۱۱ سپتامبر و تنها چند هفته پس از آن، جيووانا بورادوري در شهر نيويورك با يورگن هابرماس و ژاك دريدا جداگانه به گفتگو نشست. هابرماس و دريدا در اين گفتگوها به ارزيابي اهميت زيانبارترين حمله تروريستي كه تاكنون رخ داده است پرداخته اند. اين گفت وگو حاصل عرصه رويارويي ميان دو تن از تأثيرگذارترين متفكرين روزگار ماست كه در آن هابرماس و دريدا براي نخستين بار بر تعارض خود چيره شده اند و پذيرفته اند كه در كنار يكديگر ظاهر شوند. بورادوري در پيشگفتار كتابي كه از اين گفت وگوها فراهم آمده، خاطرنشان مي كند كه فلسفه مي تواند سهم بسيار ارزشمندي در فهم تروريسم داشته باشد. همانگونه كه آسيب هاي بار آمده از استعمار، تماميت خواهي و يهودي سوزي تاريخ سده بيستم را رقم زد، تاريخ سده بيست ويكم نيز با تروريسم جهاني رقم خورده است. هر يك از اين گفتگوها، به همراه نوشته اي در نقد آن، ابعاد چالشي را كه پيش روي ماست بررسي مي كند. گفتگوي هابرماس نوعاً فشرده، موجز و به گونه اي برازنده سنتي ست، گفتگوي دريدا، از سوي ديگر، خواننده را با خود در مسيري درازآهنگ، پرپيچ و خم و پيش بيني نشدني پيش مي برد. با اين حال، گاه همسويي هاي نامنتظره در ميان آن دو سربرمي آورد. هر دو عميقاً نسبت به مفهوم «تروريسم» بدگمان اند، و گذار از قوانين بين المللي كلاسيك - كه بر الگوي دولت - كشور استوار است - به نظمي جهان - وطن بر پايه اتحاد قاره اي را ضروري مي بينند. دريدا و هابرماس در حين شكافتن و بازبستن عناصر مجموعه آنچه كه ما به گمان خود درباره تروريسم مي دانيم، به تدريج از زبان بازي معمول و آشناي اجتماعي و سياسي كه به گونه اي فزاينده در ميان خير و شر قطبيده شده است، فاصله مي گيرند.

هدف از این رساله، پرداختن به موضوعات مطرح در یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مباحثات فلسفی معاصر میان گادامر و هابرماس، دوفیلسوف نام‌آور آلمانی، درباب یکی از رهیافت‌های پرآوازه قرن بیستم، یعنی هرمنوتیک فلسفی است. مباحثه‌ای که در سال 1976م. از سوی هابرماس آغاز شد و تا چند سال، دست‌کم برخی نوشته‌های هر دوی این متفکران را تحت تأثیر خود قرار داد. در جریان این مباحثه، برخی محورهای اساسی هرمنوتیک فلسفی از جانب هابرماس به نقد گذارده شده و گادامر نیز در پاسخ به این انتقادات، مجال آن را یافت تا ابعاد متفاوت اندیشه خود در باب «هرمنوتیک فلسفی» را بیش از پیش آشکار کند. این محورهای اساسی عبارت‌اند از: موضع هرمنوتیک فلسفی در قبال عینیت‌گرایی و مکتب تحصلی، مسأله سنت و حجیت و همچنین تعریف و جایگاه زبان و سرانجام مسأله همه‌شمولی یا کلیت هرمنوتیک فلسفی. این رساله در فصل‌های مختلف خود می‌کوشد با بررسی دیدگاه هرمنوتیک فلسفی درباب هریک از موضوعات فوق و سپس طرح نظرات و انتقادات هابرماس به دیدگاه‌های هرمنوتیک فلسفی و سرانجام پاسخ گادامر به این انتقادات، زوایای مختلف مباحثه‌ای را مورد بررسی قرار ‌دهد که به دلیل تنوع موضوعات و گستردگی دامنه آن، به جز فلسفه،‌ در رشته‌های دیگر علوم انسانی نیز مورد توجه متفکرین قرار گرفته است. در پایان با نگاهی اجمالی به نقدها و پاسخ‌های دو متفکر، بیش از هرچیز به اختلاف منظر، غایت و رهیافت دو فیلسوف، تعارض‌های موجود در مدعا و نظرات طرح شده از جانب هابرماس و همچنین تأثیرات آشکار این مواجهه بر اندیشه او اشاره شده است. اگرچه از طرح این پرسش از هرمنوتیک فلسفی نیز غفلت نشده است که حال که این نگرش مدعی است به نحوی درخور به پیوند میان نظر و عمل، توجه داشته است، شاید باید قادر باشد به پرسش‌های فراوانی درباب طریق زندگی نیک نیز پاسخ دهد؛ هرچند اساساً نحوه طرح اصیل این پرسش‌ها در هرمنوتیک فلسفی و همچنین این‌که آیا پاسخ به چنین پرسش هایی اصولاً باید در حوزه این نگرش یافت شوند یا خیر، خود موضوع پژوهش دیگری است.

امروزه، پس از سال‌ها نفی و انکار هگل، به خصوص در قلمرو فلسفه تحلیلی، شاهد اقبال گسترده‌ای به اندیشه‌های هگل هستیم، به نحوی که برنشتاین از آن به بازگشت روح هگل تعبیر می‌‌‌کند. تفکر مدرن ما دِین بسیاری به سنت کانتی­ـ‌هگلی دارد. هگل اگر چه خود به نوعی متفکّری کانتی است، لیکن نقدهای او به عقل استعلایی کانت عرصه تفکّری را به وجود می­آورد که در اندیشه معاصر ما نقش حیاتی ایفاء می­کند. هابرماس، به عنوان مدافع مدرنیته اندیشه معاصر را در جریان جنبش استعلازدایی ترسیم می‌کند که اگر چه از طرفی به نقش بی­بدیل هگل در به وجود آوردن آن اذعان دارد، لیکن بر خلاف تصور جریان هگلی معاصر خودِ هگل را بدان متعلق نمی­داند. در واقع هابرماس در کم و کیف تأثیرگذاری و قبول برخی استلزامات اندیشه هگلی برای جنبش مذکور مناقشه‌ای را با هگلیان معاصر مطرح می‌کند که این مقاله به بررسی آن می‌پردازد. این بحث ضمن روشن ساختن برخی نکات معرفت‌شناختی اهمیت ویژه خودش را در پوشش دادن به یکی از دغدغه‌های اصلی تاریخ تفکّر، یعنی، اختیار و مسؤلیت فردی می­یابد

در این مقاله، ابتدا می‌کوشم توصیفِ مختصری از مسئلۀ کانونیِ فلسفۀ مدرن؛ یعنی نسبت سوژه-اُبژه و راه‌حل‌های ممکن برای آن ارائه دهم. سپس می‌کوشم با رهیافتِ مقایسه‌ای به توضیحِ نقاطِ مشترکِ راه‌حلِ دو فیلسوفِ معاصر، یعنی دیویدسن و هابرماس، به این مسئله بپردازم. این راه‌حل که بر ایدۀ اینترسوبژکتیویته تکیه دارد در این حکم خلاصه می‌شود که رابطۀ سوژه و اُبژه در بستری اینترسوبژکتیو قوام می‌یابد. نکتۀ مورد تأکیدِ این مقاله این است که هرچند این دو فیلسوف از چارچوب‌های فلسفیِ متفاوتی تغذیه می‌کنند، ولی عملاً از جهتِ نحوۀ مواجهه اشان با این مسئله همگرایی‌های زیادی دارند. بدین منظور، هدف این است که وجوهِ مشترکِ کارِ ایشان در چند بُعد تحلیل و بررسی می‌شوند: چرخش زبانی؛ ایدۀ مثلث‌بندی در برابر جهان های سه‌گانه؛ «مفاهمه/ارتباط» به منزلۀ بنیادِ زبان؛ «عقلانیت مشترکِ» سوژه‌های زبانی معرفتی: اصل همدلی در برابر ادّعاهای اعتبار؛ و درنهایت ظرفیتِ «گفتگوی بیناشخصی» برای برقراریِ ارتباط بین اندیشه‌ها یا چارچوب‌های فکریِ متفاوت.