جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب درباره فضائل، سیره زندگانی ، خلفای عباسی هم عصر امام کاظم (ع) ، برخی از احادیث اعتقادی و اخلاقی امام موسی کاظم (ع) ، وضعیف شیعه عراق و... می باشد.

این مجموعه شرح مختصر زندگی و احوال "حسن بصری"، "معروف کرخی" و "شاه نعمت‌الله ولی" است. گفتنی است حسن بصری از مشاهیر زهاد عهد اموی است. پدر وی از اسرای میسان بود، و خود نیز از موالی به شمار می‌آید. حسن در مدینه به دنیا آمد و در وادی‌القری نشو و نما یافت. پس از آن به بصره رفت و آن جا اقامت گزید و به زودی به سبب زهد و تقوا و فصاحت و شجاعت اخلاقی خویش شهرت یافت وی در مسجد بصره حلقه‌ی درس داشت و واصل ابن عطاء و عمرو ابن عبید، از روسای معتزله، نخست از شاگردان وی بوده‌اند وی هفتاد تن از صحابه را که در واقعه‌ی بدر بوده‌اند دیافته و احادیث بسیار از او نقل است. وی نه فقط در پیدایش معتزله نقش داشت بلکه در ترویج فکر زهد نیز سهم بسیار داشت و صوفیه او را از قدمای مشایخ خویش می‌شمردند. "معروف کرخی" از مشاهیر متصوفان و از دوستان حضرت امام رضا (ع) بود. او در محله‌ی کرخ بغداد به دنیا آمده بود. به نیکی و پاکی شهرت فراوان داشت و مردمان برای تبرک بستن به نزد او می‌رفتند و امام احمدابن حنبل نیز با او آمد و شد داشت. "شاه نعمت‌الله ولی" متخلص به سید از اعاظم عرفانی قرن هشتم هجری قمری و موسس طریقت صوفیان نعمةالهی است. وی به سال 730 یا 731 هـ. ق. در حلب ولادت یافت. دوران جوانی او در عراق گذشت، سپس به مکه رفت و هفت سالی در آن جا مقیم گشت و در مجلس شیخ عبدالله یافعی تلمذ کرد. برخی از عمر خود را در سمرقند و هرات و یزد به سر برد. سرانجام به کرمان آمد و در قصبه‌ی ماهان مقیم گشت و 25 سال آخر عمر را در آن جا به ریاضت پرداخت و در سال 843 هـ. ق. درگذشت.

یکی از فرقه های فعال صوفیه در ایران، فرقه «ذهبیه» است. از مشایخ این فرقه می توان به جنید بغدادی، سری سقطی، احمد غزالی و نجم الدین کبری اشاره کرد. گرچه اقوالی درباره مؤسس آن بیان شده، اما به نظر می رسد مؤسس آن سیدعبدالله برزش آبادی باشد. پیروان این فرقه، خود را منتسب به ائمه اطهار علیهم السلام دانسته و معتقدند: سند ولایت جزئیه قمریه این سلسله توسط معروف کرخی به امام رضا علیه السلام می رسد، در حالی که در شریعت اسلامی نامی از ولایت قمریه برده نشده است. علاوه بر اینکه ارتباط معروف کرخی با امام رضا علیه السلام و اسلام آوردن وی به دست آن حضرت، از نظر تاریخی و برخی جهات دیگر مورد تأمل است. ازجمله آسیب های مهم این فرقه، سلسله مشایخ و اقطاب ذهبیه است که گرفتار چند بریدگی و کودتای درون فرقه ای می باشند. این مقاله با روش توصیفی و با هدف معرفی این فرقه، با بررسی و نگاه انتقادی به فرقه ذهبیه تدوین یافته است و تلاش شده دیدگاه صاحب نظران و منتقدان مورد توجه قرار گیرد.

در مقاله حاضر نشان داده می‌شود که سعدی –شاعر و نویسنده بزرگ قرن هفتم- علاوه بر استادی در انواع سخن، در سلکِ اصحاب فتوّت و جوانمردی حضور ، و در فرقه سقّایان این طریق عضویت داشته است. همچنین روشن می‌شود که او در این راه صاحب سلوک بوده و در سلسله پیران و مشایخ این طریق، صاحب جایگاه بوده است. نویسنده می‌پذیرد اسنادی که در این مقاله برای اثبات این مدعا ارائه می‌شود، تاب نقد تاریخی را ندارد، اما چندان دور از حقیقت نمی‌بیند که سعدی در زنجیره‌ای قرار گیرد که در فتوّت و جوانمردی فرزندِ معنویِ شیخ شهاب الدین به شمار آمده باشد. اما این‌که سعدی از میان اصناف گوناگون جوانمردی چرا در فرقه سقّایان قرار می‌گیرد، شاید از آن رو باشد که میان سقّایی و مدّاحی رابطه‌ای وجود دارد-چنان‌که در فتوت‌نامه‌ها آمده است-، و برای سعدی که در مدیح رسول و اهلِ بیت او و صحابه او بالاترین جایگاه تاریخی را داشته، ورود به این سلک غیر منطقی نمی‌نماید. نکته آخر آن‌که سقّا شدن سعدی نه از رهگذرِ نیازِ شغلی بوده، بلکه ظاهراً از رهگذرِ پیری به این سلک درآمده که او از جماعتِ سقّایان بوده است، وگرنه قراینی در این گفتار می‌آید که نشان ‌دهد سعدی در کمالِ تموّل و ثروت می‌زیسته، و درگاهش مانند درگاه سلاطین و امرا، دارای حاجب و دربان بوده است.

این مقاله ضمن پرداختن به چیستی تصوف به تبیین واژه صوفی اشاره دارد و فرایند آن، یعنی تصوف اهل سنت معارض با اهل بیت و تصوف سنی ـ شیعه و تصوف شیعه را بیان میکند. به جهت گستردگی فرقه های صوفیه، در این مقاله تنها به تحلیل دو فرقه شایع و رایج آن یعنی فرقه ذهبیه و فرقه نعمت اللهیه گنابادیه پرداخته شده است. اعتقاد به ولایت مطلقه اقطاب، اعتقاد به مهدویت نوعیه، بدعت گذاری در مالیات اسلامی، غلو نسبت به امام علی(ع) و اقطاب سلسله و نیز فاش کردن برخی دروغ ها و منسوب کردن علمای شیعه به خود از جمله عقاید مورد نقد این نوشتار است. فتاوای فقهای شیعه درباره تصوف بخش پایانی این مقاله میباشد.

ذهبیه نام یکی از فرق صوفیه است که پیروان این فرقه آن را به «معروف کرخی» منتسب می کنند و مدعی هستند که معروف کرخی از امام رضا (ع) خرقه گرفته است. سوال اساسی آن است که این نام به چه سبب بر این فرقه نهاده شده است؟ آیا پیدایش این فرقه از خرقه دادن امام رضا(ع) به معروف کرخی است؟ و معنی خرقه دادن امام، انتقال امامت و ولایت است؟ در این مقاله اقوال مختلف درباره وجوه تسمیه این فرقه مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش، دو مطلب مهم و اساسی را بررسی می نماید؛ یکی: علت نامگذاری این فرقه و تناسب این اسم با آنچه گفته شده و دیگری: زمان اطلاق این اسم. در این زمینه اقوال زیادی وجود دارد که به هشت قول مشهور، همراه با نقد و بررسی پرداخته شده است. از جمله این اقوال: خرقه گرفتن معروف کرخی از امام رضا (ع)، شیعه بودن اقطاب ذهبیه، حدیث سلسلة الذهب، خروج عبدالله برزش آبادی و داشتن علم کیمیاگری در میان بعضی اقطاب است.

این پژوهش مشتمل بر سوالات اساسی از جمله اینکه آیا عرفان اسلامی مبتنی بر شریعت محمدی (ص) همان تصوف است؟ فرقه ذهبیه که مدعی تنها فرقه ناجیه و ام السلاسل صوفیه است، آیا وجه تمایز و برتری بر دیگر فرق صوفیه دارد؟ رویکرد ذهبیه نسبت به آیات قرآن و روایات معصومین چگونه است؟ و سوالات فرعی همچون اصول و فروع تصوف چیست و آیا با اصول و فروع مکتب اهل بیت یکی است یا خیر؟ نام ذهبیه از چه زمانی وجود داشته و سبب نامگذاری آن به ذهبیه چیست؟ رویکردهای مختلف ذهبیه از جمله رویکرد سیاسی، اجتماعی و غیره چگونه بوده است؟ حجیت ظواهر در نزد ذهبیه چه جایگاهی دارد؟ عملکرد ذهبیه نسبت به احادیث جعلی چیست؟ و ما در این بررسی به این مطلب رسیدیم که صوفیه با اقتباس از ادیان و مکاتبِ دیگر، بسیاری از آموزه های خود را از آنها گرفته است و در دامان اسلام آنها را رنگ و بوی اسلامی داده است. علت ورود آداب و رسوم دیگر مکاتب به صوفیه، به زمان دوره اشرافیگری خلیفه سوم و بعد از آن حکومت بنی امیه می رسد که بناچار عده زیادی از مسلمین برای فرار از آن به زهد و گوشه نشینی روی آوردند و از جهتی دیگر ورود مسیحیان و دیگر ادیان به دین اسلام و همچنین عوامل دیگر، راه نفوذ آداب صوفیه مهیا گردید. در صوفیه اولیه تا قرن هشتم ردپایی از شیعه دیده نمی شود و صوفیان همه اهل سنت می باشند. صوفیه در قرن دوم بوجود آمد کم کم رشد کرد خانقاه جای مسجد قرار گرفت و آدابی مانند ریاضت، سماع، خرقه، مرید و مرادی و...رواج یافت که اینها در اسلام اصیل یا وجود نداشت و یا به شکلِ صوفی آن نبودند. اما ذهبیه، که خود را برتر از دیگر فرق می داند تفاوتی با آنها ندارد زیرا همان آدابی که در فِرَق وجود دارد در ذهبیه هم موجود است. گرچه ذهبیه سعی دارد که سلسله خود را منسوب به امام رضا کرده و نام ذهبیه را به آن زمان برساند ولی هیچ دلیل درستی ذکر نمی کند و باید گفت تا قرن هشتم هیچ منبع صوفی و غیر صوفی نام ذهبیه را ذکر نکرده است و این نام بعد از خروج عبدالله برزش آبادی از بیعت شیخ خود بوجود آمده است. معروف کرخی که آن را موسس ذهبیه ذکر می کنند و معتقدند که وی از امام رضا خرقه گرفته، شخصی مجهول الهویه می باشد که تا قرن پنجم هیچ منبع تاریخی و رجالی نامی از او نبرده اند. نه تنها در مشایخ ذهبیه بریدگی وجود دارد بلکه زمانی که اقطاب خود را بیان می کنند از قطب فعلی شروع کرده تا به امام رضا می رسند و ائمه قبل از حضرت را ذکر می کنند تا رسول اکرم و چهار ائمه بعد از امام رضا را حذف می نمایند. در فصل سوم رویکردهای ذهبیه نسبت به قرآن و حدیث بررسی شده است. ذهبیه به ظواهر قرآن بی توجه بوده و تعبدی به نص ندارد. مواردی مانند سماع را به نفع خود تفسیر می کند.آیات صریح در باره شیطان و فرعون را نادیده می گیرد. در ذهبیه احادیث جعلی فراوان برای اثبات بدعت های خود یافت می شود از جمله برای تقسیمات شریعت و طریقت، نام تصوف و خرقه و... . لذا در سند سازی برای ارکان تصوف ید طولایی دارد و اکثرا توجهی به سند و متن احادیث نمی کند و در وااقع به دلایل ذکر شده و همچنین با گزینشی عمل کردن و توجه خاص آنها به تأویل گرایی، راه افراط و تفریط را پیموده و بدعتها بپا کردهو از اسلام اصیل فاصله گرفته است.