جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مهم‌ترین معارف مهدویت که مورد توجه اندیشمندان بسیاری در سراسر دنیا است، تداوم حیات موعود مورد انتظار مسیحیان و یهودیان حضرت مسیح7 و نزول ایشان در زمان ظهور حضرت مهدی4 و اقتدا به آن حضرت به نشانه اعلان حقانیت دین اسلام است. از جمله آیاتی که در این‌باره مورد بحث و استناد محققین عرصه مهدویت و مفسرین بزرگ قرار گرفته و یکی از ابعاد این مبحث یعنی تأیید تداوم حیات و نزول مسیح7 در آخرالزمان و ایمان آوردن همه اهل کتاب به ایشان و در نتیجه پذیرش حقانیت اسلام را تبیین می‌کند، آیه شریفه 159 سوره مبارکه نساء است. نگارنده کوشیده است به روش توصیفی تحلیلی مهم‌ترین تفاسیر موجود در بین فریقین را مورد مطالعه و ارزیابی قرار دهد و میزان دلالت آیه مذکور بر ادعای فوق را از دیدگاه صاحبان این تفاسیر ارزشمند ارزیابی نماید و در این مسیر به این نتیجه دست یافته است که با وجود دیدگاه‌های متعدد و گاه متضاد، اما بسیاری از مفسرین بزرگ شیعه و اهل‌سنت، دلالت آیه بر معنای فوق را یا به عنوان معنای ظاهر آیه و یا به عنوان یکی از احتمالات برتر یا لااقل موجه پذیرفته‌اند؛ علاوه بر این‌که ارزیابی دلایل مطرح در این دیدگاه‌ها، نشان می‌دهد که تنها یک دیدگاه توانسته همه اشکالات مطرح را پاسخ گوید و حتی راه حلی برای جمع عرفی معقول و مقبول در بین روایات وارده و نیز اقوال مختلف مطرح نماید.

در آستانه غیبت امام مهدی4 فرقه‌هایی در جهان اسلام شکل گرفت که از میان آنها دو فرقه محمّدیّه و نفیسیّه از اهمیت به‌سزایی برخوردار بودند اینان که در عصر امام عسکری7 و پس از شهادت آن حضرت به وجود آمدند باور به امامت سیدمحمّد فرزند دیگر امام هادی7 داشتند. علل شکل‌گیری این فرقه‌ها مسئله اصلی پژوهش حاضر است که به روش تحلیل تاریخی و با استناد به گزاره‌های متعدد آن را کاویده و به این پرسش پاسخ داده است که چه عواملی در شکل‌گیری فرقه‌های محمّدیه و نفیسیّه مؤثر بوده‌اند. از این رو مقاله بر این فرضیه استوار است که عواملی مانند روایات موجود درباره جانشینی ائمه: به ویژه امام هادی7، سیره نیکوی سیدمحمد و جایگاه و منزلت او نزد امام هادی7، باور نادرست درباره جانشینی فرزند بزرگ‌تر و برداشت ناصحیح از روایات در این‌باره، شبهه بداء، مخفی نگه داشتن امام عسکری7 و بعد از آن پنهان بودن تولد حضرت مهدی4 و اقدامات برخی فرقه‌های انحرافی مانند فطحیه در شکل‌گیری این فرقه‌ها تأثیرگذار بوده‌اند.

سیره و روش زندگی معصومان(علیهم السلام) و نوع تعامل و معاشرت آنان با افراد و گروه‌های مختلف برای همه مسلمانان به‌خصوص شیعیان مهم و قابل توجه است. بر اساس آموزه‌های اسلامی، سامان‌بخشی زندگی مسلمانان اعم از فردی و اجتماعی، و دینی و دنیایی در گرو تبعیت و پیروی‌کردن از سیره و روش معصومان است. الگوگیری و تأسی به زندگی معصومان(علیهم السلام) به‌خصوص امام زمان(علیه السلام) که دوران غیبت، دوران امامت و ولایت ایشان است، متفرع بر شناخت زندگی و نوع تعامل و معاشرت آنان با اقشار مختلف مردم و مذاهب و فرهنگ‌های گوناگون است. این تحقیق که تحقیقی کیفی است در جمع‌آوری اطلاعات به شیوه اسنادی و کتابخانه‌ای و داده‌پردازی اطلاعات به روش توصیفی و تحلیلی عمل کرده و به دنبال شناخت زندگی امام زمان(علیه السلام) در دوران ظهور و حکومت جهانی و نوع تعامل و برخورد ایشان با گروه‌ها و افراد مختلف در فرهنگ‌ها و باورهای متنوع نظیر باورمندی به ادیان یهودیت و مسیحیت است تا زمینه الگوگیری شیعیان و منتظران واقعی امام زمان(علیه السلام) ، جهت فرهنگ‌سازی و اجرای آن متناسب با الزامات عصر غیبت در فضای حکومت اسلامی به سرپرستی ولی فقیه فراهم شود. در این راستا اندیشمندان اسلامی بر اساس داده‌های قرآنی، روایی و عقلی نوع تعامل و برخورد امام زمان(علیه السلام) با اهل کتاب در دو مقطع ظهور و حکومت جهانی را در قالب نگرش سه‌گانه مطرح کرده‌اند: «نگرش مدارایی و تعاملی مطلق»، «نگرش قهری و حذفی مطلق» و «نگرش تلفیقی و تفصیلی» که درواقع تلفیقی از نگرش اول و دوم، یعنی مدارا و تعامل در عصر ظهور، و قهر و حذف در عصر حکومت جهانی است که نظریه مختار براساس نگرش سوم شکل گرفته است و نوشتار حاضر با ارائه دلایل عقلی و نقلی به تفسیر و توجیه این مدعا می‌پردازد.

«مهدویت» به عنوان آموزه مهم و مورد اجماع فرقه‌های اسلامی، دارای تعریف و تبیین‌‌های متنوعی است. «زیدیه» به عنوان فرقه چهار امامی؛ تحقق «حکومت عدل و نفی ظلم» را محور و معیار دیگر عقاید خود قرار داده و تمام امور را دایر مدار این مسئله عنوان کرده‌اند. هرچند در تحلیل و گفتارهای سران و متفکران زیدیه از امامت، نص و نصب الاهی سخن به میان آمده و حتی به صورت فرعی و تبعی از روایات خاص مربوط به امام مهدی؟عج؟ بهره گرفته شده است؛ آن چه اصالت دارد، نفی ظلم و ستم و قیام برای تحقق آن است که خلیفه‌‌ای از اهل بیت؟عهم؟ به صورت عام و نه معین آن را تحقق می‌‌بخشید. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، متون و گفتارهای «زیدیه» را بررسی و چگونگی بهره برداری زیدیه را از مفاهیم مهدوی، اعم از شخص امام، خلافت، برنامه‌‌ها و علائم ظهور به‌منظور ایجاد «جامعه عدل» بازخوانی می‌کند. یافته‌‌های مهم این تحقیق عبارتند از: محوریت قیام و امر به معروف و نهی از منکر در ساختار معرفتی امامت زیدیه و معیار قرار دادن آن در شناخت امام.

نام دیگر این کتاب «جنة المأوى فى استدراك المجلد الثالث عشر من البحار» است. بنابر این باید آن را از ملحقات مجلد 13 (از مجموعه 25 جلدی) بحار الانوار علامه مجلسی دانست.

كشف الأستار عن وجه الغائب عن الأبصار تألیف محدث نورى در موضوع مهدویت به زبان عربى است كه مؤلف در سال 1317ق، از نگارش آن فراغت يافته است. سبب تألیف كتاب آن بوده كه قصيده‌اى از شاعرى ناشناس، به دست علماى نجف مى‌رسد كه طى آن، شاعر ضمن طرح اختلاف مسلمانان در باب ولادت حضرت بقية الله الاعظم(عج)، از امكان تولد، طول غيبت و طول عمر آن حضرت اظهار تعجب كرده و شیعیان را مورد استهزاء قرار مى‌دهد. مؤلف نيز بنا به تقاضاى آيت‌الله محمدحسین کاشف‌الغطاء، اثر حاضر را در رد آن، كه به «قصيده بغداديه» معروف بود، تألیف كرد. كتاب در يك جلد منتشر شده است كه مشتمل بر مقدمه مؤلف، دو فصل و يك خاتمه است. در انتهاى كتاب، سه قصيده به عنوان ملحقات آورده شده است.

کَشْفُ الْاَسْتار عَنْ وَجْهِ الغائب عَنِ الْاَبْصار کتابی به زبان عربی درباره امام مهدی(ع) اثر عالم شیعه قرن چهاردهم قمری میرزا حسین نوری (متوفای ۱۳۲۰ق). سبب تألیف کتاب، قصیده‌ای از یک شاعر ناشناس در بغداد بود که به دست علمای نجف اشرف رسید و در آن تخطئه و استهزاء شیعیان به دلیل اختلاف درباره حضرت مهدی(ع) و ظهور آن امام وجود داشت. محدث نوری در صدد پاسخ به وی بر آمد و کتاب کشف الاستار را در سال ۱۳۱۸ق در دو فصل و یک خاتمه نگاشت. نوری کتاب را در سال ۱۳۱۸ق نوشته و در یک مقدمه، دو فصل و یک خاتمه، مرتب ساخته است. فصل اول: درباره اختلاف پیرامون ولادت امام مهدی است و تصریح می‌کند اعتقاد همه شیعیان بر امامت حجت بن الحسن العسکری است که در ۲۵۵ق متولد شده و دارای دو غیبت صغری و کبری است. او در ادامه این فصل، نام چهل تن از علمای اهل سنت را ذکر می‌کند که بر این اعتقاد شیعه صحه گذاشته‌اند. فصل دوم: پاسخ به شبهاتی است که قصیده بغدادیه در بر دارد. خاتمه: در خاتمه به ردّ اتهام درباره اعتقاد شیعه به غیبت امام زمان در سرداب و ظهور ایشان در همان جا پاسخ داده است. ملحقات: سه قصیده از سه عالم شیعه، محمد حسین کاشف الغطاء، شیخ محمد جواد بلاغی و سید محسن امین به همراه زندگی‌نامه آنان.

کتاب «الغیبة» اثر محمّد بن ابراهیم بن جعفر معروف به نعمانی، يکي از قدیمی‌ ترین کتب پیرامون امام دوازدهم شیعیان و مسائل مربوط به ظهور می‌ باشد که در سال ۳۴۲ هجری قمری در اوایل غیبت کبری به تالیف درآمد. نعمانی برای رفع شکی که پس از مرگ امام یازدهم شیعیان امام حسن عسکری میان ایشان افتاده بود، این کتاب را نوشت با این امید که به شیعیان ضرورت غیبت را ثابت کند. وی درباره انگیزه نوشتن این کتاب بیان می‌ کند: «من در جامعه می‌ دیدم شیعیان و علاقه‌ مندان به محمد و آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین به گروه‌ های مختلفی تقسیم شده‌ اند و نسبت به امام زمان و ولی امر و حجت پروردگار خود سرگردان گشته‌ اند. پس از بررسی، دلیل آن را غیبت آن حضرت یافتم، چنان که رسول خدا و حضرت علی و ائمه معصومین نیز به آن اشاره نموده‌ اند؛ لذا به یاری خداوند بر آن شدم تا روایاتی که مشایخ بزرگ روایی از امیرالمؤمنین و ائمه معصومین درباره غیبت امام عصر روایت کرده‌ اند جمع‌ آوری نمایم. بسیاری از روایاتی که هم اکنون در اختیار من است را علمای اهل تسنن نیز روایت کرده‌ اند. البته روایات آنان در این باره بسیار گسترده‌ تر از روایاتی است که هم اکنون در اختیار من می‌ باشد.» نعمانی بیان می کند که که بیشتر شیعیان هم نسل وی درباره هویت امام حاضر یا تردید دارند یا در مورد غیبتش شک و تردید دارند.

از ديدگاه شيعه، شناخت ائمه اطهار لازم است. امروزه در دوره غيبت كبراي امام مهدي (عج) ، شيعيان بيش از هر زماني نيازمند كسب معرفت درباره آن حضرت هستند؛ به خصوص اين كه برخي افراد زمينه ساز برداشتهاي ناصحيحي شده و با قابل اثبات ندانستن وجود تاريخي امام مهدي (عج) ، اعتقاد به آن حضرت را ضروري ندانسته اند. مقاله حاضر با روش توصيفي تحليلي در صدد اثبات تاريخي وجود امام مهدي (عج) است؛ از اين رو، با ذكر شواهد تاريخي بي شماري كه در منابع شيعي و حتي غيرشيعي بر وجود تاريخي آن حضرت گواهي مي دهد، وجود تاريخي آن حضرت را اثبات كرده و ضرورت اعتقاد به وجود امام مهدي (عج) را تبيين كرده است.